‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

bunda tadqiqotchi o ‘z tafakkurida tekshirayotgan predmet yoki
hodisalar to ‘g ‘risidagi bir qancha juz’iy faktlardan, ular haqidagi
ayrim bilimlardan umumiyroq bilimlarni hosil qiladi.
Ilmiy bilishda induktiv usul bilan hosil qilingan bilimlar doimo 
deduktiv usul yordam ida tekshiriladi.
Deduktiv metod yoki deduksiya — bu bilish jarayonida fikrda
umumiy bilimlardan juz’iy, qisman bilimlarga kelishdir. 
Deduktiv 
usul vositasida tadqiqotchi bir sinf, bir jins, bir guruh predm et 
yoki hodisa to ‘g‘risidagi um um iy bilimlardan, ularning har biri 
haqida alohida bilimlarni hosil qiladi. Insonning bilish tajribasidan 
shu narsa m a’lumki, agar biron xususiyat bir sinf yoki bir jinsdagi 
hamma predm et yoki hodisalarga xos b o ‘lsa, bu xususiyat shu 
sinf yoki jinsga oid har bir predmet yoki hodisaga ham xos b o ‘ladi.
Ilmiy bilishning bu usullari o ‘z navbatida,'tarixiylik va m an­
tiqiylik metodlari bilan cham barchas bog'liqdir.
g)Tarixiylik va mantiqiylik metodlari.
Tarixiylik — bu o ‘rganilayotgan predmet yoki hodisaning paydo
bo‘lish, rivojlanish va yemirilish jarayonlari birligini, uning tarixiy
taraqqiyot jarayonida boshqa voqealar bilan aloqadorligini nazariy
bilishga oid usuldir. 
Tarixiylik deganda,tadqiq etilayotgan predmet 
yoki hodisaning konkret sharoitda paydo b o ‘lishi, yashashi, rivoj­
lanish va yemirilish yoki yo ‘q b o ‘lishidan iborat jarayonning 
tafakkurda ifodalanishi tushuniladi.
M a n tiq iy lik e s a ,t a r ix iy lik n in g ta d q iq o tc h i fik r id a g i
um um lashtirilgan, ab straktlash tirilgan , konkretlashtirilgan,
qisqargan, tasodiflardan tozalangan abstraktlikning konkretlik
shaklida ifodalanishidir.
Mantiqiylikda tarixiylikning eng zarur va eng asosiy to m o n ­
lari, xususiyatlari, qonuniyatlari ifodalanadi.Tarixiylik va m an­
tiqiylik o'zaro cham barchas bog‘liq. Lekin tarixiylik — birlam - 
chi,m antiqiylik ikkilamchidir. Buning m azm uni shundaki, aw al 
mavjud bo ig a n tarixiy hodisalar mantiqiy bilish obyekti sifatida 
namoyon bo ‘lishidadir.
Tadqiqotchi biron bir obyekt ustida izlanishlar olib borganida, 
ilmiy bilishning bu usullarini to ‘g‘ri q o ‘llashi lozim. H aqiqatan 
ham,tadqiq etilayotgan predmet yoki hodisaning real tarixini to ‘g‘ri 
o krganib chiqm ay turib, uning mohiyatini, istiqboldagi holatini 
to ‘g‘ri ifodalab berib b o ‘lmaydi.
268

---