‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

h) Zaruriyat va tasodif.
Narsa va hodisalarning mohiyatidan, ularning ichki, muhim
bog‘lanishlaridan, muayyan sharoitda kelib chiqishi, qat’iy ravishda
muqarrar boMgan voqea yoki hodisa zaruriyat deb ataladi. Narsa
132

---

va hodisalarning mohiyati bilan bog‘liq boMmagan,tashqi ta’sir
va ikkinchi darajali omillar bilan bog‘liq holda, muayyan sharoitda
aynan shu holatda yuz berishi ham, yuz bermasligi ham mumkin
bo‘lgan hodisa yoki voqea tasodif deyiladi.
Z aruriyat va taso d if o ‘zaro bo g'liq b o ‘lgan, biri ikkinchisisiz 
m a v ju d b o ‘lm a y d ig a n , b o r liq d a g i n a r s a va h o d is a la r n in g
o'zgarishiga, rivojlanishiga oid aloqadorlikning ikki tom onidir. U lar 
bir-biri bilan o ‘zaro bog‘liq va, ayni vaqtda, b ir-b irid an farq ham
qiladi. Bu farq, a w a lo , ularning o ‘ziga xos xususiyatlari bilan 
x arak terlan a d i. 
Z aru riyatn in g b u n d a y o'ziga xos x u su siya tla ri
quyidagilar:
1) zaruriy atnin g sababi o ‘zida b o ‘ladi, u m azkur 
narsa yoki hodisaning ichki tab iatid an kelib chiqadi va m ohiyat 
bilan bog‘liq; 2) zaruriyat narsa va hodisaning m uhim , takrorlanib 
turadigan ichki aloqadorliklarining natijasidir; 3) zaruriyat — narsa 
va hodisaning oldingi o ‘zgarish va rivojlanishlari orqali q onuniy 
tayorlangan b o ‘ladi; 4) zaruriyat m uqarrarlik xususiyatiga ega 
b o ‘lib, albatta yuz beradi; 5) zaruriyat u m u m iy xarakterga ega;
6) nihoyat, zaruriyat doim o qonuniyat bilan bo g ‘liq b o ‘ladi.
T asodif zaruriyatdan farqli o ‘laroq, m uayyan sharoitda aynan 
kutilgan tarzda ham , boshqacha tarzd a ham yuz berishi m um kin. 
Tasodif, ayni vaqtda narsa yoki hodisaning m o h iyatidan kelib 
chiqm aydi, u beqaror va vaqtinchadir. A m m o taso d if h am sababsiz 
yuz berm aydi. U ning sababi, odatda, narsa yoki hodisaning o ‘zida 
b o ‘lmay, balki undan tashqarida — tashqi shart-sharoitlarda b o ‘ladi.