qilgan. U Shumer kohinlarining qo'llab-quw atlashishiga erishish
maqsadida maxsus ko'rsatm a bilan xudo Shamash ibodatxonasi-
ning mulk va daromadlari miqdorini aniqlab bergan.
Bundan tash-
qari bu ibodatxonaga nazr qilib 30 talant miqdorida oltin va ku-
mush hadya qiladi. Hozirgi vaqt hisobiga qarab hisoblaganda bir
talant 150 gramm oltin-kumush og'irlikka teng keladi. Manish-
tushu Elamda o‘z hokimiyatini mustahkamlash uchun Elam kohin-
larini o 'z tomoniga og'dirib olish uchun o 'z haykalini Elam xudosi
Narutiga bag'ishlagan.
Manishtushuning yer masalasidagi siyosati diqqatga sazovo
rdir. U Kish va boshqa shaharlar atrofidagi
odamlardan katta-kat-
ta yer-mulklar sotib olgan. Bu siyosat podsho yer zaxirasining
kengayishi va mustahkamlanishiga yordam bergan. Ikkinchidan,
podsho bu yerlarning bir qismini m a'lum shartlar bilan qo‘shinda
ko'p ishlar qilgan xodimlarga, zodagonlarga bo'lib bergan. Bundan
maqsad mulkdorlarni va zodagonlarni o'ziga qaratib olishdan, ular-
ni saroyga yaqinlashtirishdan iborat bo'lgan.
Ammo u m.av. 2236-yilda o ‘zsaroyida suiqasdchilartomonidan
o'ldirildi. Sargoniylarning uchinchi vakili Manishtushu vafotidan
so'ng Akkad podsholigi taxtiga mashhur Naram-Suen o4iradi. U
podsholikni 2236-yildan 2200-yilgacha boshqaradi. Naram-Suen
taxtga o'tirgach joylarda boshlangan qo'zg'olonlarni
shafqatsiz-
lik bilan bostiradi. U Akkad podshosiga qarshi chiqqan 9 askariy
qismni va Uruk, Umma, Nippur hokimlarini jangda yengganligini
o‘z bitiklarida faxr bilan gapirgan. Naram -Suen Akkadda b o ig a n
qo'zg'olonlarni bostirib ulardan avovsiz o‘ch olgan. Istilochilik
urushlarini boshlab, Suriyaga, O 'rtayer dengizi sohilidagi yerlar
ga va Elainga bostirib kirgan. Elamdagi Avan hokimini o ‘zi
bilan
shartnoma tuzishga majbur etgan. Elam tilida tuzilgan shartnoma
matni zamonamizgacha saqlanib qolgan.
Naram-Suen Akkad podsholigining chegaralarini kengaytirish
uchun shimol tomonga ham. janub tomonga ham harbiy qo'shinlar-
ni boshlab borgan. Akkad qo'shinlari Yuqori Dajlaning ichkarisi -
Magan (Arabiston) mamlakatigacha kirib borgan.
"j l /
111
Naram-Suenning istilochilik yurishlari natijasida Akkad pod
sholigining yerlari kengavib. bu mamlakatning obro'-e’tibori ortib.
Akkad podsholigi o 'z ravnaqining eng yuksak cho'qqisiga ko'taril-
gan. Naram-Suenning o'ziga 'llo h iy Naram-Suen, Akkadning qo-
dir xudosi" deb dabdabali unvon berilgan.
Suzadan topilgan bir yozuvli yodgorlikda Naram-Suen o 'z
qo'shiniga bosh bo'lib tog'li mamlakatlarga
- lulubeylar ustiga
y o 'l olganligi va m ag'lubiyatga uchragan dushmanni tiz cho'ktir-
gan ilohiy qaxramon sifatida turganligi tasvirlangan. Shuningdek,
Naram - Suen baykalining bir siniq parchasida "To'rt iqlim mam-
lakatlarining hammasi uning oldida bosh egadi” degan muhim yo
zuv saqlanib qolgan.
Naram-Suenning istilochilik yurishlari uning ichki va tashqi
dushmanlarining tashkiliy zarbasiga uchrashi muqarrar edi. Buning
ustiga mamlakat ruhoniylari bilan uning orasidagi ziddiyat tobora
kuchayib bormoqda edi. Akkad podsholigining so'nggi
yillarida
esa uning atrofidagi bo'ysundirilgan o'nlab katta-kichik podsho-
liklarning Akkad istibdodidan qutulish uchun o 'ta dahshatli harbiy
ittifoqi tuzilmoqda edi. Shuni ham aytib o'tish joizki. Akkad shahar
aholisining isyonchi o 'rta tabaqalari. o 'z mustaqilligini tiklashga
uringan ba’zi shaharlar ham bu harbiy ittifoqqa qo'shilganlar.
Lekin Naram-Suen o'zining ichki va tashqi raqiblarini tor-mor
keltirishga va ular bilan bo'lgan shiddatli janglardan so'ng o'zining
ilgarigi bosib olgan bepoyon yerlarining bir qismini hatto saqlab
qoiishga muvaffaq bo'lgan. Sargon
sulolasidan chiqqan podsho
Sharkalisharri o'zidan oldin o ig a n podsholar istilo qilgan yerlar-
ni saqlab qolish maqsadida Akkad dushmanlari bilan shiddatli ku-
rash olib borishga majbur bo'lgan. Mazkur davrga mansub b o ig an
yozuvlarda Shumerdagi qo'zg'olonlarning bostirilganligi shimoli
- g'arbda amoriylar va janubi-sharqdan Mesopotamiyaga bostirib
kirgan elamliklar ustidan g'alaba qozonganligi hikoya qilinadi.
M a’zkur davrga kelib bir zamonlar qudratli b o ig a n Akkad pod
sholigining inqiroz, halokat davri boshiangan edi.
Zagros to g iari
orasida yashagan ko'chm anchi to g ii guteylar qabilasi Sharq to
mondan Mesopotamiyaga bostirib kirib. butun mamlakatni vayron
112
qilgan va uni o 'z hokimiyatiga bo'ysundirgan. Akkad esa guteylar-
ning dahshatli hujumlarini qaytarishga ojiz qolgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
