‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4-§. Mesopotamiyada markazlashgan davlatning tashkil
topishi.
Akkad podsholigi va Urning 
III 
sulolasi davlati
Akkad podsholigining tashkil topishi. 
Sargon I istilolari m.av. 
XXIV asrning iikinchi yarmida Mesopotamiyadagi sbahar-dav- 
latlar o'rtasida mamlakatda hokimlik qilish uchun keskin kurash 
davom etmoqda edi. Shumeriylar jatiubi bilan semitlar shimoli 
o'rtasida janglar semitlar g'alabasi bilan yakun topadi. Semitlar- 
ning Akkad davlatiga Sargon 1 Sharrumken asos soladi. Dastlab­
ki kurashlar natijasida Sargon 
I 
Shumerni o'ziga bo'ysundiradi va 
Mesopotamiyaning kattagina qismini o‘z hokimiyati ostida bir- 
lashtiradi. Ba’zi m a’lumotlarga qaraganda, Sargon I o 'z davrining 
yirik siyosiy arbobi bo'lgan.
Sargon I haqida ko'p afsonalar ham to'qilgan. Uning onasi 
kam bag'al bir ayol bo'lib. u o 'z o 'g 'lin i qamishdan to'qilgan sa- 
vatga solib Frot daryosi bo'yidagi qamishzorga tashlab ketadi. 
Akki degan meshkob suv tashuvchi topib olib. uni tarbiyalaydi 
va ziroatchi-bog'bon qilib yetishtiradi. Shuningdek, rivoyatlar-
107

---

dan birida Sargon I tashlandiq bola bo'lganligi ham hikoya qilina­
di. Mesopotamiya ma'budalari - xudolaridan biri Ishtar Sargonni 
yaxshi к о ‘rib qolib, uni Akkad podshosi qilib qo'yadi, Yana bir 
rivoyatda esa Sargon Kish hokimining xizmatkori ekani aytiladi. 
Sargon I Kish hokimi Lugal-zagissi qo'shinlarini jangda yengib. 
saroy to ‘ntarishi orqali davlat hokimiyatini qo'lga kiritadi va yangi 
sargonivlar sulolasiga asos soladi. Podsholik taxtiga o'tirish, o 'z
huquqini qonuniy yo'l bilan asoslash imkoniyatiga ega bo'lm agan- 
ligidan. Sargon o ’zini bosh m a’buda Ishtarning yaqin odami deb 
e'lon qiladi. Hokimiyatni zo'rlik bilan qo'lga olgan kishi o'ziga 
Sargon deb nom berganligi ham o 'z hokimiyatini qonunlashtirishga 
uringanligini ko'rsatadi. Sargonning asl ismi Sharrum-ken bo'lib 
lug'aviy m a’nosi "haqiqiy podsho” demakdir.
Sargon 
I 
dastlab Akkadda o 'z hokimiyatini mustahkamlash 
vazifasini qo'ygan. Sargon Akkadning eng kuchli, qudratli shahri 
bo'lgan Kishni zabt etgan. ammo uning mustaqilligini saqlab qol­
gan. U Kish, Ur-Akshak va Shimoliy Mesopotamiyadagi boshqa 
shaharlarni o'ziga itoat ettirib, “Kish podshosi". “Akkad podsho­
si” va “Mamlakat podshosi” maqomini olgan. Frot va Dajla dary­
osi oralig'idagi yerga yangi shahar bino qilib unga Akkad degan 
nom bergan va mamlakat poytaxtiga aylantirgan. Mamlakat Akkad 
podsholigi nomi bilan atalgan. Sargon I shimolda mustahkamla- 
nib olgach. o'zining diqqat-e’tiborini janubga qaratgan. Janubga 
qo'shin tortib, Lugal-zagissi va Lugal-zagissini qo'llab-quvvatla- 
gan 50 hukmdorning birlashgan qo'shinlari ustidan porloq g'alaba 
qozongan. Sargon Kish hokimi Lugal-zagissini asir qilib Nippurga 
keltirgan va uni xudo Enlilga qurbon qilgan. U Shumerning eng 
muhim shaharlari bo'lgan Uruk. Ur. Lagash. Ummani bosib olib. 
vayron qilib, butun Shumerni egallagan. “Dengizgacha" - Fors 
qo'ltig'igacha yetib borgan va g'olib chiqqanligini nishonlab, “qili- 
chini dengiz suviga yuvgan” Sargon Shumerni bo'ysundirib ''Enlil 
dushmanni ravo ko'rm agan mamlakat podshosi" degan nom olgan. 
Sargon qo'shinlari mamlakat janubi-sharqidagi Elamga bostirib 
borib. elamliklarni yengib, uni bosib olgan.
108

---

Shundan so'ng Sargon I shimoliy, shimoliy-sharqiy va shi­
moli-g'arbiy mamlakatlarni bosib olishga harakat qilgan. Sargon 
qo'shinlari Mari va Elbani qo'lga kiritgach, Dajla daryosining 
yuqori oqimida joylashgan Subartuni bosib oladilar. Shu tariqa 
Sargon 1 deyarli butun Mesopotamiyani o'ziga bo'ysundirgan va 
birlashtirgan.
Sargon I Ikkidaryo oralig'idagi yerlarni bosib olish bilangina 
chegaralanib qolmay, O 'rtayer dengizi qirg'oqlariga chiqib, Suri- 
yaning boy shaharlari, shuningdek, Amurru viloyatlari ustiga ham 
yurish qilgan. Bu yurishlar natijasida Sargon I qo'shinlari “Kedr 
o im o n la ri”, Subartu mamlakati. Dajla va Frot daryosining sharqiy 
chegaralarigacha bo'lgan joylarga bostirib borgan. B a'zi manbalar- 
da Sargonning Suriya va Falastin sohillarigacha bo'lgan yerlarni 
egallab, u yeriarda o 'z hokimiyatini mustahkamlashga uringanligi 
aytiladi.
Nihoyat. Sargon 1 o'zining g'olibona, zafarli yurishlari bilan 
Kichik Osiyoga ham y o 'l ochishga urinib ko'rgan. Ba’zi manbalar- 
da Sargon I o 'z harbiy qo'shiniarini Kichik Osiyoga ham yuborgani 
aytilgan. Shunday qilib Sargon 1 (2316 - 2261) o'zining 55 yillik 
podsholigi davrida Mesopotamiyaga chegaradosh bo'lgan joylam i 
birlashtirib qudratli davlat tuzgan.
Sargon I "to'rt iqlim podshosi” degan unvonni olgani keng har- 
biy-savdo siyosati olib borishga intilganligini ko'rsatadi. Tinimsiz 
urushlar, joylardagi mustaqillik uchun olib borilgan kurashlar va 
mamlakat ichkarisidagi noroziliklar, qo'zg'olonlar Akkad davlati 
asta-sekinlik bilan kuchsizlanishiga olib keladi.