‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1. Mesopotamiyada eng qadimgi davlatlarning vujudga
kelishi. M.av. V - I V mingyilliklar orasida mesopotamiyaliklar 
yangi-yangi yerlarni o'zlashtirib, katta-kichik kanal, ariq va suv 
inshootlari qurganlar. Shuning natijasida dehqonchilik tobora 
rivojlanib, yerdan m o'l hosil ola boshlaganlar. Shu vaqtga kelib 
M esopotamiyada Eredu, Ur, Uruk, Larsa, Lagash, Umma, Isin va 
Shuruppak kabi obod qishloqlar bunyod etilgan. Ularning atrofi
103

---

esa ancha mustahkam mudofaa devorlari bilan о Tab olingan. Bu 
qishloqlarda va Mesopotamiyaning boshqa joylarida dehqonehilik 
bilan bir qatorda kulolchilik. asbobsozlik, to ‘qimachilik. zargarlik. 
duradgorlik, m e’morchilik kabi kasb-korlar rivoj topa boshlagan. 
Ayni paytda voha yaylovlarida chorvachilik ham rivojlanib. aholi 
uzun, jingalak junli qo'y-qo'zilar. qoramol va eshak boqqan. Bu 
davrda mesopotamiyaliklar ot bilan tanish emas edilar.
Qadimdan boshlab Mesopotamiya aholisi o ‘zaro va qo'shni 
o ik a la r bilan qizg'in savdo ishlari olib borgan. X o'jalik rivojla- 
na borib. aholi ko'payib. ibtidoiy qishloqlar asta-sekin shaharlar 
tusini ola boshlagan. Shu jihatdan qishloqlarni shaharlar onasi 
deyish mumkin. Ularda haybatli ibodatxonalar. hukmdorlarning 
qarorgohlari, xo'jalik. m a'm uriy idoralar va hunarmandchilik usta- 
xonalari qurilgan. Shaharlarning atrofi mustahkam, minorali qalin 
mudofaa devorlari bilan o'rab olingan. Devor sirtida esa mudofaa 
uchun chuqur xandaqlar b o iib , ularga doim suv to'latib qo'yilgan.
Ibtidoiy qishloqlar aholisi bir urug' yoki urug‘doshlardan ibo­
rat b o iib . uni urug' oqsoqoli boshqarar edi. Shaharlarning vujudga 
kelishi munosabati bilan unga uzoq-yaqin joylardan. bir-biriga be- 
gona bo'lgan odamlar ham kelib o'rnasha boshlaganlar. M.av. IV 
mingyilliklarda Janubiy Mesopotamiyaga janubi-sharq tomondan 
shumerlar kelib joylashgan. Ular mahalliy aholi bilan aralashib is- 
tiqomat qilganlar. Shu vaqtdan boshlab bu joy Shumer viloyati no­
mini olgan. Janubiy Mesopotamiyada dehqonehilik. chorvachilik va 
hunarmandchilikning rivojlanishi natijasida badavlat kishilar, erkin 
jamoatchi dehqonlar, hunarmandlar va qullar ko'paya boslilagan. 
Bu Mesopotamiya dunyosidagi tabaqalar edi. Endilikda jamiyatni 
boshqarish uchun qandaydir tashkilot zarur bo'lib qoldi. Bu tash- 
kilot Shumerdagi shahar-davlatlar edi. Har bir shahar-davlatning 
o 'z podshosi, amaldorlari, vaziru vuzarolari, qo'shinlari, qo'riqchi- 
lari, ruhoniylari, jinoyatchilarni jazolovchilari va qamoqxonalari 
bo'lgan. Butun shahar unga qarashli qishloq ahli podshoning fuqa- 
rosi hisoblanadi. Qadimgi Mesopotamiya shahar-davlatlarini faqat 
jazolovchi tashkilot deb qarash kerak emas. Bu shahar-davlatlar 
zimmasida sug'orish inshootlarini tartibga keltirish, dehqonehilik.
104

---

chorvachilik. hunarmandchilik, savdo-sotiqni rivojlantirish va 
mamlakatni mudofaa qilishdek juda muhim ishlar turgan.
Bu jarayonlar Mesopotamiyada m. av. IV mingyillikning ikkin­
chi yarmi va III mingyillikning boshlarida sodir bo'lgan.