‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Misr ahamoniylar va yunon-makedonlar hukmi ostida.
M a’lumki, O i t a Osiyo m assagetlari bilan olib borilgan jangda 
Eron qo'shinlari tor-m or etilib, shoh K ayxusrav II janglarning biri­
da fojiali tarzda halok b o ig a n . G erodot keltirgan afsonaga k o 'ra 
m assagetlar malikasi T o'm aris K ayxusravni yengib. urush may- 
donidan uning jasadini topib kelishni buyurgan va uning kallasini 
kishi qoni to 'ld irilgan m eshga tiqavotib “sen qon talab eding, seni 
qonga to 'y g 'iz m o q ch i edim ”, - degan ekan. K ayxusrav vafotidan 
so 'n g uning o 'g 'illa ri o 'rtasid a toju-taxt uchun kurash boshlanadi. 
K am biz Eron davlatining to 'la huquqli podshosi b o 'lib oladi.
B u kurashda u o 'z ukasini qatl ettiradi. K ambiz taxtda m ustah­
kam o 'm ash ib olgach, joylardagi q o 'zg 'o lo n larn i shafqatsizlik bi­
lan bostiradi. U otasi K ayxusravning istilochilik siyosatini davom
ettirish m aqsadida M isr ustiga q o 'sh in tortib borishga tayyorgar- 
lik ko 'rad i. M azkur davrda M isr Eron shohlari uchun xavfli raqib 
hisoblanar edi. S o'nggi podsholikka m ansub Amazis-Yaxmos 11 
yunonlar bilan aloqa b o g ia b , o 'z qo 'shin ig a yunonlardan yollan- 
m a askarlarni jalb etadi. U M isrning iqtisodiy, siyosiy va harbiy 
qudratini m ustahkam lam oqchi b o'lgan. O 'zining ulkan qo'shini 
va ittifoqchilari - finikiyaliklar, kiprliklar, sam osliklam ing kuchli 
harbiy dengiz flotiga suyanib. K am biz II m.av. 526-yilda M isrga 
qarshi harbiy yurish boshlagan. M isrga qarshi yurishda lidiyaliklar 
ham ishtirok etgan. K am biz shimoliy arab qabilalari sardorlari bi­
lan ittifoq tuzib. m.av. 526-yili Eron qo'shinlari M isr chegaralari- 
ga yaqinlashib kelayotgan paytda zam onasining m ashhur arbobi 
A m asis-Y axm os II ittifoqchisi hisoblangan yunonlarning yollan- 
gan q o 'shinlaridan ustalik bilan fovdalandi. Uning vafotidan so'ng 
o 'g 'li Psam m etix taxtga o'tirdi.
64

---

Psam m etix o 'z m am lakatini dushm anlar hujum idan va o ‘z dav­
latining m ustaqilligini saqlab qolishning uddasidan chiqa olm agan. 
K am biz qo'shinlari m.av. 525-yilda chegaraga yaqin b o 'lg an Pe- 
lusiya yaqinida M isr qo 'sh inlari bilan to'qnashib. m isr va yunon 
yollanm a qo'shinlarini tor-m or etgan. Shuningdek, M emfis shahri 
uchun bo 'lgan jangda ham eroniylarning q o 'li baland kelib, ular 
M isrni o 'zlarig a bo'ysundirganlar. M isr q o 'shinlarining yengilishi- 
ga asosiy sabab Fanes boshliq yunon yollangan qo'shinlari va nom
qo'sh in lari sarkardalarining xoinligi bo'lgan.
Shuningdek, M isrga qo 'sh n i b o 'lgan liviyaliklar eronliklarga 
o 'z ixtiyorlari bilan taslim bo'lishgan. Shim oliy A frikadagi kirena- 
lik va barqaliklar ham eroniylarga so 'zsiz taslim b o 'lib , K am bizga 
xiroj to'lag an ham da so vg'a-salom lar yuborib turgan.
Shu davrda M isrda g'alay o n lar boshlanib, unga qarshi eronliklar 
qattiq ja zo choralarini qo'llaydilar. Jum ladan 26-sulolaga m ansub 
so'nggi M isr fir’avni Psam m etix, G erodot ta ’biri bilan aytganda 
“m isrliklam i q o 'z g 'o lo n g a chaqirishda” ayblanib o'ldirilgan.
K am biz II qo'shin lari M isrni istilo qilish bilan cheklanib qol- 
may, M isrga chegaradosh m am lakatlarga kirib borgan. U Kar- 
fagenni, vohalarni va uzoq Efiopiyani ham istilo qilishga urinib 
ko'rgan. K am biz N ubiya va Efiopiya istilosiga yaxshi tayyorgarlik 
k o 'rm agan edi. Q o'sh in d a ocharchilik boshlanib, askarlar orasida 
o d am x o 'rlik kelib chiqqan. A m m o K am biz qo 'sh inlari Efiopiya va 
K arfagenni bosib olishga m uvaffaq b o 'la olm agan. K am bizning 
vohalarga yuborgan qo 'sh inlari vohaning jaziram a qum -cho'llari- 
da halok bo'lganlar. Finikiya floti karfagenlik o 'z qabiladoshlariga 
qarshi chiqishdan bosh tortgan.
K a m b iz o 'z in i eroniylardan bo'lgan X X V II sulolaning asoschisi 
deb hisoblab, M isr fir’avni va Eron shohi deb e ’lon qilgan. A m m o 
K am biz m.av. 522-vili E ronga qaytayotgan vaqtda sirli tarzda 
o'ldirilgan. U ning o 'rn ig a taxtga aham oniylardan b o'lg an Doro I 
o 'tirg a n (m.av. 522-486). Doro I davrida M isr Eron davlati tarkibi- 
da b o'lgan. A m m o eroniylarning M isrdagi hukm ronligi asta-sekin 
zaifiashib borgan. Eron shohlari va am aldorlari M isrda zo 'ravon- 
liklam i kuchaytirib, soliqlarni oshirganlar. B unga qarshi M isrda
65

---

q o 'z g 'o lo n la r b o iib . ular eroniy askarlar tom onidan shafqatsizlik 
bilan bostirilgan. Bunga javoban m. av. 460-yilda G 'arbiy delta- 
da Inar boshchiligida eroniylarga qarshi q o ‘zg 'o lo n boshlangan. 
Q o 'z g 'o lo n d a yunon dengiz floti qo'shinlari ham qatnashgan. 
A m m o bu q o 'z g 'o lo n m. av. 454-yilda shafqatsizlarcha bostiril­
gan. M.av. V asr oxirlarida Eronda toju-taxt uchun ichki kurash 
q iz g 'in tus oladi. Bu vaziyatda Sais hukm dori A m irtey q o 'z g 'o lo n - 
ga rahbarlik qiladi. A m irtey q o 'sh in lari Eron qo'shiniarini yengib, 
hokim iyatni o 'z q o 'lig a oladi. U M isrda m ahalliy hukm dorlarning 
28-sulolasini boshlab beradi ham da m am lakatni m.av. 404-398-yil- 
larda idora qiladi.
A m irteydan so 'n g m arkaziy deltadagi M endes shahridan 
chiqqan kishilar hokim iyatni egallaydilar. Ular M isrda 29-sulolani 
boshlab berib, m.av. 3 98 -380-yillarda mamlakatni boshqargan. Bu 
sulolaga m ansub hukm dorlar tez-tez alm ashib turgan. Sulolaning 
so 'n g g i vakili A karis m am lakatni 13 yil (m.av. 393-380-yillar- 
da) boshqaradi. A karis vafotidan so 'n g ichki to 'n tarish natijasida 
30-sulolaga asos solgan hukm dorlar hokim iyat tepasiga keladi. 
U lar M endes shahriga qo'shni b o'lgan Sevennitadan chiqqan edi­
lar. M azkur sulola vakili serg'ayrat N ektanib I (m.av. 380—363-vil- 
lar) m am lakatni boshqaradi. Uning davrida m isrliklar eroniylar­
ga qarshi kurash olib boradi. N ektanib I dan so 'n g M isrda Taxos 
(m.av. 3 6 3 -3 6 1-yillarda) hukm ronlik qiladi. Taxosdan so 'n g taxtga 
Taxosning jiy an i N ektanib II (m.av. 36 1 -34 3 ) o 'tirib m am lakatni 
boshqaradi. Taxos va N ektanib II davrida (m.av. 361—343-yillarda) 
m isrliklarning eronliklarga qarshi kurashi davom etadi.
M.av. 337-335-yillarda M emfis hukm dori X abbash ikki yil 
davom ida eroniylar bilan kurashni davom ettiradi. A m m o Eron 
podshosi Doro III qo'shinlari X abbash q o'shiniarini yengib. M isr- 
ni qaytadan aham oniylar saltanatiga q o 'sh ib oladi. Biroq Doro 111 
ham M isrni uzoq vaqt A ham oniylar Eronni tarkibida saqlay olmadi.
M.av. 332-yilda M akedoniyalik A leksandar qo'shinlari M isr­
ga bostirib kirib, uni ja n g siz egallaydi. M isrliklar M akedoniyalik 
A leksandrni hurm at-ehtirom bilan kutib oladi va unga fir'av n un- 
vonini beradilar. U ni A m onning o 'g 'li deb e 'lo n qilishadi.
66

---

Shu bilan m ahalliy sulolalar davri tugab, M isr M akedoniya­
lik A leksandr saltanati tarkibiga qo ’shib olinadi. U ning vafotidan 
so 'n g M isrda Ptolem eylar davri boshlanadi. Bu davr M isrda “el- 
linizm davri’’ deb ham ataladi. Ptolem eylardan so 'n g esa M isr Rim 
saltanati tarkibiga q o 'sh ib olinadi. Shu bilan M isr xalqlari tarixi­
ning qadim gi davri o 'z nihoyasiga yetdi.