|
10-§. Qadimgi Misr madaniyati
Qadimgi Misr madaniyati haqida umumiy ma’lumot.
A zim
Nil daiyosining quyi qism ida joylashgan Qadim gi M isr kishilik
m adaniyatining eng k o 'h na, eng qadim gi m arkazlaridan biri h i
soblanadi. M isr m adaniyati m. 4000 -5 0 0 0 yil m uqaddam vujudga
kelgan va bir necha tarixiy davrlarni boshidan kechirib, taraqqiy
etib borgan. M adaniyat ko'p q irrali tushuncha b o 'lib , u bir-biri b i
lan bog'langan ikki tarkibiy qism dan iboratdir. U larning biri m od
diy m adaniyat b o ‘Isa, ikkinchisi m a’naviy m adaniy atdir. M oddiy
m adaniyat deganda ajdodlarim izning aqli-zakovati, q o 'l m ehnati
bilan yaratilgan turar jo y lari, m e ’m oriy binolari, ust-bosh, kiyim -
kechaklari, iste’mol qiladigan taom lari, u y -ro‘z g ‘or anjom lari, xul-
las odam larning kundalik ehtiyoji uchun lcerak b o 'ladigan buyum
lar m ajm uasi tushuniladi.
K ishilikning m a’naviy m adaniyati esa moddiy m adaniyat bilan
uzviy, cham barchas b og 'liq bo 'lib. u ham k o 'p qirralidir. M a’naviy
m adaniyat tarkibiga axloq. odob, yurish-turish, kishilar bilan muo-
mala, til, tafakkur. xalq o g 'zak i ijodiyotining ham m a turlari, yozuv,
yozm a adabiyot, raqs, qo 'sh iq , m usiqa, rassom chilik, haykaltarosh-
lik, yer bilimi, am aliy saivat buyum lari, ilm-fan, huquq, din, diniy
tushunchalar va boshqa nai'salar kiradi.
Q adim gi m isrliklar m adaniyatning har ikki tarm og'i b o 'y ich a
ham kattadan-katta yutuqlarga erishganlar. Q adim gi M isr m adani
yatining ildizlari 4-5 m ingyillik emas, balki, bir necha o 'n ming
yilliklarga borib taqaladi.
M isrning qulay geografik muhiti hudud aholisining moddiy
va m a'naviy madaniyati ham da texnikaning ju d a barvaqt taraqqiy
67
etishiga asos b o iib xizm at qilgan. M isrning jaziram a issiq ob-havo-
si, Nil vohasida s u n iy sug'orish inshootlariga b o ig a n benihoya z o 'r
ehtiyoj ju d a qadim zam onlardayoq kanallar, to'g 'o n lar. dam balar va
dastlabki vaqtlarda oddiy pitang bilan ko'tariladigan bosmalar, ke
yinchalik esa eharxpalaklar, shoduf, nova va boshqa sug'orish texni-
kasining murakkab tizimini k ash f etishga m ajbur qilgan.
Shuni ta ’kidlab o 'tish joizki, qadim dan boshlab M isrda toshta-
roshlik g 'o y a t ravnaq topib, toshdan ajoyib ibodatxonalar, saroylar,
piram ida-ehrom lar va turli m e ’moriy obidalar yasaganlar. Q adim
zam onlardanoq m isrlik hunarm andlar fil suyagi, oltin. mis, kum ush
va qim m atbaho toshlardan ajoyib, nafis ziynat buyum lari yasashda
katta yutuqlarga erishgan.
M isrda yer yuzining boshqa jo y lari ga qaraganda yozuv va yoz
ma adabiyot ancha ilgari paydo b o 'lg an va rivojlana borgan. Yozuv
paydo b o iis h i m unosabati bilan m aktab va m a 'o rif ham asta-sekin
shakllana borib, rivoj topgan. M am lakatda astronom iya, m atem ati-
ka, tabobat, geografiya, veterinariya va boshqa ilmiy bilim larning
kurtaklari shakllanib ravnaq topgan.
K o 'p g in a m isrshunos olimlar, xususan V.I. A vdiyevning yozishi-
cha, “M isr m adaniyati qadim gi Sharqdagi tu rg im m adaniyatning
tim soli sifatida ju d a sekinlik bilan rivojlana borgan. M isr m adani
yatining turg'unligi, to ‘g ‘risi, ju d a sekin taraqqiy qilishiga Nil
vodiysining geografik jih atd an boshqa olam dan ajralib qolganligi.
hanida u yerda ibtidoiy jam o a tuzum i qoldiqlarinig uzoq saqlanib
qolganligidir”. Biroq keyinchalik birinehi, ikkinchi m ehnat taq-
sim otining b o 'lish i ham da savdo-sotiqning rivojlana borishi oqi-
batida xususiy m ulk va mulkiy tengsizlik qadim gi urug'doshlik
jam iyatini yem irib, tabaqaviy quldorlik jam iyati va eng qadim gi
m ustabid davlatlarning vujudga kelishiga sabab bo'lgan.
U rushlar va tashqi savdo m isrliklarning qo 'sh n i m am lakatlar
bilan tanishish va aloqa bo g 'lash ig a im koniyat yaratgan. Shu mu-
nosabat bilan m isrliklar O 'rtay er dengizining sharqiy viloyatlari va
M esopotam iya aholisi m adaniyatidan ju d a k o 'p narsalar o ig a n ib ,
o 'z o 'rn id a bu xalqlar m adaniyatining rivojiga ijobiy ta ’sir k o is a t-
gan. Bunga M isrning geografik o 'rn i y a ’ni 3 q it'a - A frika. Osiyo
68
va Yevropa chegaralari tutashgan yerda joylashganligi ham birin
chi yordam bergan. Shuningdek fir’avnlar, arkoni davlat, qo 'sh in ,
ruhoniylar va k o 'p sonli M isr aholisini oziq-ovqat bilan ta ’m inlash-
ning asosiy m anbayi hisoblangan yer bilim i va u bilan bog'langan
ziroatchilik m isrliklar m adaniyati rivojining eng m uhim om illari
o ig a n .
Do'stlaringiz bilan baham: |
