‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Qadimgi Misrda tarixiy va geografik bilimlar. 
Qadimgi 
misrliklar tarixiy va geografik bilimlarga qiziqib qaraganlar. Misr 
tarixiga oid dastlabki tarixiy maTumotlar shifer lavhalariga, fil 
suyagi bo'laklariga, qora yog'och taxtachalariga, Palemos toshi, 
ibodatxona devorlariga bitilgan yozuv va yilnomalarda saqlanib 
qolgan. Bu jihatdan "Tutmos 
III 
yilnomasi” qimmatlidir. Qadimgi 
M isr haqida papiruslarga yozilgan turli m a’lumotlar ham muhim- 
dir. Qadimgi yunon tarixchisi Gerodot o'zining "Tarix” kitobida
75

---

Qadimgi Misr haqida juda ko'p m a’lumot beradi. U o 'z kitobida 
“M isr - Nil tuhfasidir” deb yozgan edi.
Qadimgi misrliklar geografiya fani sohasida ham muayvan 
bilimlarga ega bo'lishgan. Ular yerning ehetlari tog'lar bilan o'ra- 
lib. atrofi oqib turadigan okean suvidan iborat deb tasavvur qilgan­
lar. Misrliklar yerning Nil oqib keladigan tomoni janub. O 'rtayer 
dengizi tomoni shimol, daryoning s o i tomoni g'arb. o'ng tomoni 
sharq deb hisoblagan. Qadimgi Misr geograflari o 'z o ik a la ri va 
Arabiston yarimoroli xaritasini ham ehizganlar. Arabiston cho‘lla- 
ridagi oltin konlari belgilangan xarita zamonamizgaeha saqlanib 
qolgan.
Qadimgi misrliklar konchiliL ob-havo. iqlimshunoslik va bosh­
qa sohalarda ham ancha bilimlarga ega bo'lgan.
Misrliklarning dinlari va e’tiqodlari. 
M a’lumki, din. xususan 
qadimgi Sharq xalqlari dini kishilar turmush tarzidagi ijtimoiy ho- 
disa bo‘lib, m a'naviy madaniyatning ajralmas qismini tashkil etadi. 
Misrliklar eng qadimgi davrdan boshlab milodiy 111—IV asrlargacha 
uzoq tarixiy taraqqiyot у o iin i bosib o'tgan. Ular turli fanlar sohasi­
da ko‘plab bilimlarga ega bo'lsalar ham hali tabiat hodisalari oldida 
ojiz edilar. Ular Nil toshqini, zilzilalar. Sahroyi Kabir tomondan 
esadigan qum bo‘ronlari. momaqaldiroq. sayvoralar va yulduzlar- 
ning harakatida qandaydir g'ayritabiiy kuch bor deb tasavvur qil­
ganlar. Bu hodisalar misrliklarning dini va e ’tiqodida o 'z ifodasini 
topgan.
Qadimgi Misr xalqlari ham din va diniy e'tiqodlarining xil­
ma-xil k o ‘rinishlarini o 'z turmush tarzlarida namoyon etganlar. 
Misrliklar e’tiqod qiladigan xudolarning ko'pligi bilan butun Sharq 
dunyosida dastlabki o'rinlarda turadi. Manbalarda keltirilishieha, 
“M isr - ming xudolar mamlakati” deb tilga olinadi.
Qadimgi Misrda ibtidoiy din shakllaridan fetishizm, totemizm, 
animizm, quyoshparastlik, podshoni ilohiylashtirish, har xil tabi­
at hodisalariga va Misr podsholari - fir’avnlarga sig'inish mavjud 
bo'lgan hamda keng tarqalgan edi.
Xrsitianlik dini tarqalgungacha bo'lgan davrda Misrda yaratil- 
gan diniy matnlar va vodgorliklar uning taraqqiyotini urug'chilik 
jam oasi yemirilgan vaqtdan boshlab kuzatishga imkon beradi. Misr-
76

---

liklar ijtimoiy tuzumining va umiiman butun tmadaniyatning sekin 
rivojlanganligi dinning ibtidoiy shakllari sarqitlarining juda uzoq 
davr mobaynida saqlanib qolishi uchun zamin bo'lib xizmat qilgan. 
Bunga M isr tarixining hamma davrlarida buyumlarga va hayvon- 
larga e'tiqod qilishning keng tarqalganligi ham sabab boigan.
Fetishizm e’tiqodi. Fetishizm eng qadimgi e'tiqodlardan 
biridir. Fetishizm - ibtidoiy din shakllaridan biri b o iib , u butun 
dunyo, qadimgi Sharq xalqlarining diniy e'tiqodida muhim o'rin 
tutib kelgan. Bu din aslida ibtidoiy qabilalar xudo deb bilgan nar- 
salar, odamlar so‘zsiz va ko'r-ko'rona topinadigan, xudo darajasiga 
ko'targan narsa, buyum, masalan, pul fetishiga sig'inishdir. Misr­
liklar e'tiqodicha fetish buyumlar sehrli va muqaddas hisoblangan. 
Misrda juda qadim zamondan boshlab m a'buda Neytning muqad­
das ramzi b o ig a n o ‘q-yoyga topinganlar. Shuningdek, xudo Sop- 
duning o'tkir tishlariga, xudo Uxning pay va tasmalar bilan beza­
tilgan hassasiga, xudo Minaning yog‘ochdan ishlangan buyumiga 
siglnganlar.
Shunday qilib, qadimgi misrliklarda xudolarning ayrim buyum- 
larini sehrli deb hisoblab. ularga topinish fetishizm e'tiqodi deyiladi.