‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Qadimgi Xitoyning diniy e’tiqodlari. 
Qadimgi Xitoyda diniy 
e'tiqodning shakllanishi ibtidoiy davrlarga borib taqaladi. Shan-In 
davridagi diniy e'tiqodlar ibtidoiy din shakllaridan kelib chiqqan. 
Qadimgi xitovliklar Quyosh. Oy, osmon, osmon jismlari, sayyora 
va yulduzlarga topingan. Shu bilan birga ular tabiat va tabiat hodisa- 
lari, daraxtlarga sig‘inib tog‘ va daryolami ulug'iaganlar. Odamlar 
ana shu ulug‘langan narsalarga e'tiqod qilgan. Xitoyliklar e'tiqodi- 
ga ko‘ra, har bir narsa va hodisaning alohida xudolari bo’lgan. Bu 
xudolar alohida nomlar bilan atalgan. Ularda Oliy xudo Di bo'lib. u 
odamlarga qurg‘oqchilik, suv toshqinlari yuborgan yoki baxt ulash- 
gan.
Afsonalarning birida aytilishicha, Nyuy Va degan xudo odamni 
loydan yaratgan ekan. Xitoylarning diniy afsonalarida tabiiy ofat- 
lar, odamlami bu ofatlardan qutqaruvchi qahramonlar haqida hi- 
koya qilinadi.
Qadimgi xitoyliklar o ig a n ajdodlari ruhlariga ham e'tiqod qil­
gan. Bu fanda 
aniinizm 
deyiladi. Tog'-toshlar, o‘simlik, daraxt- 
lar, osmon jism lari va har xil buyumlarga sig‘inish esa 
fetishizm
deyiladi. Ayni paytda ular hayvon va turli jonivorlarga ham sig‘in- 
ganlar. Bu esa 
totemizm 
deb ataladi. M.av. 
Ill—II 
asrlarda Xitoyga 
Hindistondan O 'rta Osiyo orqali budda dini kirib kelgan va yoyil- 
gan. Shunday qilib, Xitoyda diniy e'tiqod xilma-xil shaklda b o iib , 
uzoq vaqtgacha saqlanib qolgan. Qadimgi xitoyliklar juda qadim 
zamondan boshlab o'zlariga xos yuksak madaniyat yaratib, jahon 
madaniyati xazinasiga ulkan hissa qo'shganlar.
8-§. Xunnlar davlati
Xunnlar davlatining geografik o‘rni, tabiati va aholisi. 
Qa­
dim zamonlarda Markaziy Osiyoning katta qismi va unga tutash
325

---

b o ig a n joylarda ko'chmanchi xunn qabilalari yashagan. Xunnlar 
mamlakati to g ia r. yassi to g iar, tekisliklar va bepoyon choilardan 
iboratedi. Bujoylarning iqlimi xilma-xil b o iib yozi jaziram a issiq. 
qishi esa qahraton sovuq b o ig an . Markaziy Osiyoning bu qismida 
qishda tez-tez qor bo'ronlari, yozda esa qum bo'ronlari b o iib tu- 
rardi. Xunnlar mamlakatidagi tog' oralaridan kam suvli soylar oqib 
chiqib, c h o ila r ichidayo'qolib ketadi. Bu o ik an in g shimoliy qismi 
tayga o'rm onlariga yaqin b o ig a n i uchun o'sim liklar va hayvonot 
dunyosi boy edi. Janubiy va janubi-g’arbiy qismi sahro, c h o i va 
dashtlardan iborat boig an lig i uchun hayvonot va o'sim lik dunyosi 
kam bag'alroq bo ig an . Xunnlar mamlakati temir, mis, kurnush. 
qo‘rg‘oshin va oltin konlariga boy b o ig an . Ammo bu o ik a d a be­
poyon yaylovlar m o i edi.
Xunnlar yashagan Markaziy Osiyo Xitoyga chegaradosh b o iib , 
qadimdan boshlab bu yerda juda ko'p ko'chmanchi qabilalar yasha­
gan. Bu ko'chmanchi qabilalarning katta qismini xunn qabilalari 
tashkil etgan. Xunnlar Markaziy Osiyoning tubjoy aholisi b o iib , 
ularning ajdodlari tosh asridan beri shu verlarda istiqomat qilganlar. 
M. av. 
ITI--II 
mingyilliklarda xunnlarning ajdodlari ovchilik, ilk de- 
hqonchilik va chorvachilik bilan shug'ullanib tirikchilik o ‘tkazgan. 
M.av. I mingyillikning birinchi yarmidan boshlab aholining asosiy 
qismi ko ‘chmanchi chorvador b o ig an . Mashhur xitoy tarixchisi 
Sim Syanning m aium otlariga qaraganda. xunnlar Markaziy Osiy- 
oning katta qismini egallagan. Ular yerga va aravalarga o'rnatilgan 
о ‘tovlarda yashagan lar. H aryer-har yerda qishlov uchun qishloqlari 
b o ig an . Xunnlar yilqichilikka alohida e'tibor berganlar. Qaverda
o4, suv va yaylov k o 'p b o isa , o'sha joylarda qoramol podalari, 
qo'y-echki suruvlari va ot-tuya uyurlari bilan yaylovdan-yaylovga 
ko'chib yurganlar. Tinchlik va osoyishtalik paytlari esa ular yuye- 
chji, dunxi, usun, ayniqsa xitoyliklar bilan qizg'in savdo-sotiq ish- 
larini olib borganlar. Ular Xitoy madaniyatidan bahramand boigan. 
Xunnlar janjun. dunxi, yuechji kabi qabilalar bilan muttasil urusli 
olib borib, ularni o ‘zlariga itoat ettirganlar. Xitoyliklar bilan ham 
tez-tez urush qilib, ularning shahar va qishloqlarini talab, yondirib, 
ko‘p o ija va asirlar olib vatanlariga qaytganlar.
326

---