‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2-§. Ilk Hind sivilizatsiyasi (m. av. XXIII - XVIII asrlar)
Ilk Hind sivilizatsiyasi vujudga kelishining shart-sharoit-
lari. 
Yuqorida ta ’kidlab o'tilganidek Janubiy O siyoning qulay ta­
biiy geografik m uhiti u yerda ibtidoiy jam o at tuzum ining ham ma 
bosqichlaiida odam lar yashashi uchun im kon bergan. K eyingi 100 
yil m obaynida olib borilgan arxeologik va antropologik tadqiqot- 
lar natijasida hududdan ju d a k o 'p ibtidoiy odam lar yashagan, ilk. 
o 'rta, so'ng gi tosh asri, shuningdek m ezolit. neolit, eneolit va jez 
davriga m ansub yodgorliklar m ajm uasi topib o'rganildi. M ezolit 
davri yodgorliklari m. av. X II-V II m ingyilliklarni qam rab oladi.
Mezoliit davriga kelib H indistonda toshdan m ikrolit qurollar 
yasash ancha takom illashib, toshning har xil navlaridan sigment. 
trapetsiya, kesgich, sanchgich qurollar yasash boshlanadi. Shu­
ningdek, vog 'och dan, suyakdan nayza uchlari bigizlar yasaladi. 
Toshdan yasalgan parrakchalar vog"och dastalarga biturn - qatron 
bilan yopishtirilib m ustahkam langan yoki hayvonlarning achchiq 
ichaklari va terilaridan tayyorlangan qayish bilan bog'langan. Bu 
qurollardan m ezolit davri kishilari buyum larni kesish. go'shtni 
nim talarga ajratish, boshoqli o'sim liklarning boshoqlarini o 'rish
m aqsadlarida pichoq va o ‘roq sifatida keng foydalanganlar. Undan 
tashqari H indistonda yashagan m ezolit davri kishilari bigiz, igna. 
so"zan, tosh sandonlar, ushatgich. nayza, nayza uchJari va boshqa
270

---

qurollar ham yasaganlar. H indistonda tarqalgan m ezolit davri ma- 
konlarining m adaniy qatlam laridan toshdan yasalgan karnon o ‘qla- 
i ining uchlari ham topilgan. M adaniy qatlam lardan topilgan kam on 
o'qining uchlariga qarab xulosa qilinsa, u davr kishilari o'zlarining 
ov va x o 'jalik hayotlarida o'q -y o y d an keng foydalanganliklarini 
bildiradi.
Tadqiqotchilarning fikrlariga k o ’ra. m ezolit davrining eng katta 
kashfiyot v ayu tu q larid an b ir i- k a m o n va o 'q n in g k ash f etilishi edi. 
Kamon va o ‘q - inson k ash f etgan eng dastlabki m urakkab m osla- 
ina b o ‘lib, u insoniyatning uzoq davom etgan m ehnat tajribasi va 
/.akovatining natijasi edi. M ashhur etnograf L.G.M organ o 'z vaqti- 
da kam on va uning o 'q ig a yuksak baho bergan edi. C hunki bu qurol 
ii/oqqa otilishi jih atidan o 'sh a davrdagi boshqa qurollardan ustun 
lurar edi.
Yoy, tanob va o 'q ju d a ham m urakkab quroldirki, bu asbobning 
ixtiro qilinishi uchun uzoq vaqt tajriba to 'p lan g an b o'lishi, aqliy 
layoqat k o ‘roq rivojlangan b o iis h i va binobarin, ayni zam onda 
boshqa bir k o 'p ixtirolar bilan ham tanishilgan b o iis h i kerak. 0 ‘q
- yoyning k ash f etilishi m unosabati bilan daraxt shoxida o ‘tirgan, 
uchib ketayotgan qush va yurib ketayotgan yoki bir jo y d a turgan 
hayvonga o lq uzish va o i j a qilib olish m um kin va oson b o ig a n .
M ezolit davridan keyin kelgan neolit davri ilk chorvachilik, 
/.iroatchilik, to ‘qim achilik, kulolchilik, qayiqsozlik kabi qator 
kashfivotlari bilan. shuningdek, oddiy m e in o rc h ilik bilan ilk hind 
sivilizatsiyasiga poydevor toshini q o 'y ib bergan. Shu bois m ashhur 
ingliz arxeologi G ordon Chayld tosh asrining so iig g i bosqichiga 
baho berib uni bekorga “neolit inqilobi’" deb atamagan.
Shuni yana bir bor ta ’kidlash joizki, neolit davridan keyin k el­
gan bronza davri kashfivotlari “Ilk H ind sivilizatsiyasi”ning rivoji- 
ga o ‘zining ijobiy ta'sirini ko'rsatadi. Chunki bu davrda sug'orm a 
ziroatchilik, chorvachilik, hunarm andchilik va savdo-sotiq ham m a 
o 'tg a n davrlarga nisbatan o 'zining yuqori p o g 'o nasiga k o ia rild i.
Shuningdek, bu davr ishlab chiqarishning rivoj lanishi m uno­
sabati bilan ortiqcha m ahsulot yetishtirib, odam lar orasida xususiy
271

---

tengsizlik, tabaqalanish va ilk davlatlarning paydo b o iis h i uchun 
zam in hozirladi.