‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Karfagen tarixining ilk davri va Finikiya manziilgohining
markazi. 
O 'rtayer dengizining g'arbiy qismida Finikiya manzil-
3-§. Q adim gi K arfagen davlati
181

---

goblariga m.av. II mingyillikning oxiri va I mingyillik boshlarida 
asos solingan. M.av. I mingyillik boshlarida shimoliy Afrikadagi 
Utika va Ispaniyadagi Gades yirik shahar markazlariga aylangan. 
Ammo Finikiya manzilgohlari orasida Karfagen iqtisodiy va siyo­
siy jihatdan nihoyatda kuchaygan va taraqqiy etgan.
Karfagenga finikiyaliklarning Tir shahridan chiqqan kishilar 
m.av. IX asrda — 8 2 5 -8 14-yillarda asos solganlar. Karfagen katta 
va o'ziga xos shahar bo'lib, Shimoliy Afrika sohilidagi kichik yari­
morolda joylashgan edi. Finikiyaliklar uni Kar Xadatiy - “Yangi 
shahar” der edilar. Shahar geografik jihatdan juda qulay yerda jo y ­
lashgan edi. Chunki Karfagen ham dengiz. ham quruqlikdan kesib 
o'tadigan yirik savdo y o iin in g chorrahasida о ' mashgan. Shaharga 
dastlab kelib o'rnashganlar mahalliy aholi vakillariga soliq to‘lash- 
lari lozim edi. Hududda suv manbalari tanqis bo'lganligi bois ekin 
ekiladigan yangi yerlar kam edi. Dastlabki yillarda ziroatchilik 
mamlakat xo'jaligi uchun ahamiyatsizroq edi. Keyinchalik shahar 
atrofida ekin ekiladigan yerlar kengaytira borilgan. Yoki finikiya­
liklar mahalliy qabilalardan yerni ijaraga olgan va ziroatchilik bilan 
shug'ullana boshlaganlar.
M. av. VII asr o'rtalaridan boshlab Karfagen tarixida dastlab­
ki yuksalish boshlanadiki, bu jarayon ikki yuzyil davom etadi. Bu 
davrda Karfagen G 'arbiy O 'rtayer dengizidagi Finikiya manzil- 
gohlarining markaziga aylanadi.
M.av. VII asr o'rtalaridan boshlab Karfagen Shimoliy Afrikada 
hunarmandchilik va savdo-sotiq yuksak darajada rivoj topgan yirik 
Finikiya shahriga aylanadi. Karfagen shahar-davlati O 'rtayer den­
gizidagi ko'pgina viloyatlar va mamlakatlar bilan qizg'in savdo- 
sotiq ishlarini olib boradi. Karfagenning kemalar kelib to‘xtaydigan 
q o 'ltig 'i qayta qurilib, u harbiy kemalarning ham kirib chiqishi va 
turishi uchun m o'ljallangan edi. Karfagen Shimoliy Afrikadagi 
kuchli shahar-davlat sifatida G'arbiy O 'rtayer dengizi sohillaridagi 
yerlarni o'ziga qaratib ola boshlaydi.
Karfagen m.av. VII asrda Ispaniya yaqinidagi Pitiussk orolida 
joylashgan Ebes shahrini ham bosib olib, o 'z manzilgohiga aylan- 
tiradi. Karfagenliklar Ebesdan turib kuchli Finikiya shahri Gadesni 
tor-mor keltiradilar.
182

---

M.av. VII-VT asrlarda karfagenliklar Pireney yarimorolining 
janubiy hududlariga kirib borib, u yerga o'rnashadilar. Ammo 
karfagenliklarning yarimorolning Sharqiy hududlarini bosib olish 
uchun qilgan harakatlari natijasiz tugaydi. Chunki mahalliy aholi 
Ispaniyaning sharqiy sohillarini Karfagen qo'shinlari tomonidan 
bosib olinishiga qattiq qarshilik ko'rsatadilar.
M.av. VI asr o'rtalarida karfagenliklar Sitsiliyaning g'arbiy qis­
mi va Ispaniyaning janubiy hududlarini ham o 'z ta ’siriga o'tkazish 
siyosatini olib boradilar.
M.av. VI asr oxirlarida Karfagen ahamoniylar saltanati bilan 
diplornatik munosabat o'rnatadi. M.av. VI asr o'rtalarida karfa- 
genliklar Italiyaning markaziy qismida yashagan etrusklar bilan 
do'stona munosabat o'rnatadi. Karfagen etrusklar bilan ittifoq 
b o iib Sitsiliya, Sardiniya va Korsika orollariga bosim o'tkaza 
boshlaydi. M.av. 525-yilda Karfagen-Etrusk birlashgan dengiz har­
biy tloti Korsika oroli yaqinidagi Alaliya degan joy da vunon dengiz 
flotini tor-mor etadi. Ittifoqchilarning kelishuviga muvofiq, Korsi­
ka etrusklar ta’siriga o'tadi. Karfagenliklar esa Sardiniya oroliga 
bostirib kirib, uning janubida mustahkam o'rnashib oladi.
M. av. VI asrda Karfagen Pireney yarimorolining janubiy hudud- 
larida o 'z mavqeyini mustahkamlab olishga harakat qiladi.
M. av. V asrda Eroniylarning Yunonistonga bostirib kirishi mu- 
nosabati bilan (500-449) Karfagen yunonlarning Sitsiliyadagi sha- 
harlariga yangidan hujum boshlaydi. Ammo Karfagen qo'shinlari 
etrusklar yordamiga tayanib m.av. 480-yilda Gimere va 474-yil- 
da Kumdagi dahshatli jangda yunon qo'shinlarining qarshiligiga 
uchraydi. Bu jangdan so'ng Karfagen Sitsiliya orolining chekka 
g'arbidagi shaharlarini q o id a saqlab qoladi xolos.