|
Qadimgi Mesopotamiya dini.
M a’lumki, din ijtimoiy ong
shakllaridan biri b o iib . m a’naviy madaniyatning tarkibiy qis
mini tashkil qiladi. Mesopotamiya xalqlari boshqa qadimiy sharq
xalqlari kabi ko'p xudolikka e’tiqod qilganlar. Mesopotamiya
xalqlarining g'oyaviy hayotida din juda muhim o'rin to'tgan. M.av.
TV—III mingyillik chegarasida Shumerda diniy e ’tiqod majmuasi
ishlab chiqilgan edi. Shumerdagi har bir shahar o 'z homiy-xudosi-
ga ega edi. Shu bilan birga shunday xudolar bor ediki, hamiua shu-
merliklar unga e’tiqod qilar edilar. Shunday xudolardan biri osmon
xudosi Anu, yer xudosi Enlil ediki, akkadiklar uni Bel deb atagan-
lar. Suv xudosi Enki yoki Ea shunday xudolardan biri edi. Meso-
potamiyaliklar bu xudolarga butun vujudi bilan e’tiqod qilganlar.
Mesopotamiyada har bir xudoning o ‘z vazifasi b o ig an . Enlil N ip
pur shahrining bosh xudolaridan biri b o ig an . Nippur taqdir xudosi
b o iib , u shaharlar bunyodkori, q o l chopqisi va omoch ixtirochisi
b oigan.
Quyosh xudosi Utu (akkad mifologiyasida Shamash deb atal
gan), Nainnar esa oy xudosi b o ig a n (alckad tilida Sin nomi bilan
mashhur bo ig an ).U o ‘zini Enlilning o ‘g 'li deb hisoblagan. Sev-
gi va hosildorlik xudosi Ianna b o iib , bobilliklar va ossurliklar
uni Ishtar deb nomlaganlar. Dumuzi o lm a s xudo hisoblangan. U
o ‘simliklami oldiruvchi va tiriltiruvchi xudo sifatida gavdalanadi.
Nergal urush, kasallik va o lim xudosi hisoblanib. Mars sayyorasiga
qiyos qilinadi. Oliy xudo M arduk bobilliklarning homiysi b o ig an ,
u Yupiterga qiyoslangan. Mardukning o 'g 'li Nabu donishmandlik,
yozuv, hisob-kitob, o lc h o v xudosi b o iib , Merkuriy sayyorasiga
qiyos qilingan. Ossuriyaning oliy xudosi Ashshur b o iib , u dastlab
qabila xudosi hisoblangan.
Bobil podsholigi kuchayishi munosabati bilan Marduk bobilliklar
homiysiga aylanadi. Ibtidoiy okean m a’budasi Tiamat Bobil rivoyat-
ida vovuz va yirtqich bahaybat dev-maxluqdek qilib tasvirlangan.
Tiamat o 'z zaminida yuzaga kelgan barcha xudolar va
m a’budlarni yo 'q qilishga urinadi. Xudolar kengashga y ig llib uni
yo'q qilishga harakat qiladilar. Xudo Marduk ayniqsa jasur va dOV-
yurak bo ig an .
163
U xudolarga murojaat qilib, Tiamat bilan yakkania-yakka ku-
rashga kirishishini taklif etgan. Marduk buning evaziga xudolar
uning oliy hokimligini e ’tirof etishlari kerakligini talab qilgan.
Xudolar ziyofat bergan, sharob ichib, vaqtilari chog‘ b o iib ,
Mardukning shartlarini bajarishga so’z berganlar. Marduk qurolla-
nib, dahshatli dushmani bilan jangga kirgan. Rivoyatga ko’ra Tia
mat raqibini ko’rib, og'zini katta ochgan. Marduk esa uning ichi
ga yetti shamolni kirgizib Tiamatning ichak-chavogini ag'darib
tashlagan. Shundan so‘ng Marduk Tiamatni m agiubiyatga uchra-
tib uning tanasini chig‘anoqning ikki pallasi kabi yorib tashlagan.
Marduk chig’anoqning ustki pallasidan osmonni, pastki pallasidan
esa yerni yaratgan. Shundan keyin uning tanasidan o'sim liklar-
ni, hayvonlarni va baliqni yaratgan. M arduk jang paytida Tiamat
tomonini olgan xudolardan birini o id irib , uning qonini tnproqqa
qorib loy qilgan va undan odamzotni yaratgan.
Qisqasi, shumerliklarning rivoyatlarida Enlil, Enkin, Ishtar.
Tammuz va boshqa ko‘p sonli xudolar bilan b o g iiq ajoyib va
g ’aroyib voqealar hikoya qilinadi. Qadim zamonda Mesopotamiya
ning shahar va qishloqlarida xudolar sharafiga odamlarni ham qur
bonlik qilganlar.
M.av. Ill mingyillikdan boshlab esa bayram kunlari odamlar
o in ig a qo‘y-qo‘zilar qurbon qilingan. Bayramlar paytida but-
lar ibodatxonalardan chiqarilib, ularni tantanali marosim paytida
k o ia rib yurilgan hashamdor qilib bezatilgan qayiqlarda daryo va
kanallar bo'ylab olib yurilgan. Bayram tantanalarida duolar o'qil-
gan. jodu-afsunlar qilingan, chiltor (arfa) va boshqa musiqa as-
boblari chalingan.
Shuningdek, mesopotamiyaliklar e ’tiqodida ibtidoiy dinlardan
totemizm, animizm. fetishizm, osmon jismlariga, narsa-buyumlar-
ga va tabiat hodisalariga sig in ish ham saqlanib qolgan. Shuni alo
hida ta ’kidlash joizki, Mesopotamiya xalqlari o ‘z davrida hamma
sohada yuksak madaniyat yaratib. Osiyo. qolaversa butun jahon
madaniyatining rivojiga o'zining buyuk hissasini qo‘shgan.
164
Do'stlaringiz bilan baham: |
