‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I


T a ’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari



Download 11,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet327/413
Sana16.01.2022
Hajmi11,97 Mb.
#379486
1   ...   323   324   325   326   327   328   329   330   ...   413
Bog'liq
Pedagogika. 1-qism (M.Toxtaxojayeva, S.Nishonova) 583e888c8e1f192e31521286245d8a52

T a ’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari. 
0 ‘zbekiston 
Respublikasining «T a’lim t o ‘g ‘risida»gi  Q onunining 3 -m o d d as id a t a ’lim 
sohasidagi davlat  siyosatining asosiy tamoyillari  k o ‘rsatib o ‘tilgan.  Ular 
q u y id a g ila rd a n   iborat:
1.  T a ’lim -tarbiyaning  insonparva r va dem okratik xarakterda boMishi,
2.  T a ’lim  tizim in in g   uzluksizligi  va  izchilligi;
3.  U m u m iy  o ‘rta,  shunin g d ek ,  o ‘rta  maxsus,  k asb -h u n a r t a ’limining 
majburiyligi;
4.  U m u m i y  o ‘rta,  s h u n in g d e k ,  o ‘rta  maxsus k a s b - h u n a r t a ’limining
www.ziyouz.com kutubxonasi



y o ‘nalishlarini  ta n lashning  ixtiyoriyligi;

5.  T a ’lim  tizim in in g   dunyoviy  x a ra k te rd a   ekanligi;
6
.  D avlat t a ’lim  stan d ard   d o ira sid a  t a ’lim  olishning  h a m m a   u c h u n  
ochiqligi;
7.  T a ’lim   d a s t u r i n i   t a n l a s h g a   y a g o n a   va  t a b a q a l a s h t i r i l g a n  
yondashuv;
8
.  Bilimli  b o ‘lishni  va  iste’d o d n i   ra g ‘batlantirish;
2.  T a ’lim  tizim ida  davlat  va ja m iy a t  boshqaruvini  uyg‘unlashtirish.
0 ‘zbekiston  Respublikasining  « T a ’lim  t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n i n i n g
3 -m o d d a s id a ,  t a ’lim  sohasida davlat  siyosatining asosiy ta m o y illa rid a n  
biri  t a ’lim va  tarbiyaning  insonparvar va  d e m o k ra tik  x a ra k te rd a   boMishi 
k o ‘r s a ti l g a n .  T a ’lim   va  t a r b i y a n i n g   i n s o n p a r v a r l a s h u v i   i n s o n n i  
intellektual  va  m a ’naviy-axloqiy j i h a t d a n  tarbiyalash  bilan  uzviy b o g ‘liq 
boMgan  uzluksiz  t a ’lim  tizimi  o rqali  h a r  t o m o n la m a   b a r k a m o l   shaxsni 
shakllantirishni  nazarda tutadi.  T a ’limni  insonparvarlashtirish  shaxsning 
ijodiy qobiliyatlarini  ro‘yobga chiq arish g a  im kon yaratadi.  S h u n in g d e k , 
t a ’lim ja ra y o n id a   uning  m a ’n a viy-a xloqiy  ehtiyojlari,  x o h ish -ista k la ri 
va qiziqishlarini  hisobga  olishni  n a z a rd a  tutadi.  Bir s o ‘z bilan  aytganda, 
t a ’l i m - ta r b i y a   j a r a y o n i   s h a x s n i  h a r   t o m o n l a m a   k a m o l   t o p i s h i n i  
t a ’m in la sh g a   y o 'n a ltirila d i,  u n i n g   shaxsiga  n i s b a ta n   h u r m a t   bilan 
yondashiladi.
T a ’lim  va  tarbiyani  d e m o k r a t la s h tir i s h n i n g   m a z m u n i   s h u n d a n  
iboratki, t a ’lim-tarbiya  m azm unining ochiqligi,  o ‘quv materiallari,  t a ’lim 
shakl  va  m etodlarining xilma-xilligi,  milliy va  hud u d iy  xususiyatlarning 
inobatga olinishi,  ham m an in g  va  h a r  kiinning  m a d a n iy  j i h a t d a n   yuksak 
natijalaiga  erishishini  t a ’m inla shga  im k o n   beradi.  M a z k u r   ta m o y ilg a  
a m a l   qilish  o ‘q u v c h i l a r n in g   x o h i s h l a r i g a   k o 'r a   o ‘q u v   j a d v a l i d a n  
q o ‘sh im ch a fanlarning o ‘rin olishi,  y u qori sinflarda m u a y y a n  fa n la m in g  
c h u q u r l a s h t i r i l i b   o ‘r g a ti l is h i,   f a k u l t a t i v   m a s h g ' u l o t l a r   h a j m i n i  
kengaytirish, turli y o ‘nalishlarda t o ‘garak larn i tashkil etish,  d a r s la m i n g  
yakka  va  guruh  asosida  o ‘tkazilishiga  e ’t ib o r  berilishini  a n g la ta d i.
T a ’lim  tizim ining  uzluksizliei  va  izchilligi  tam o v ili  re sp u b lik ad a 
uzluksiz  t a ’lim  tizimining  b a r c h a   b o sq ich lari  o 'z a r o   a l o q a d o r lik   va 
b o g ‘liqlik asosida faoliyat  yuritishlarini  ifodalaydi.  U m u m i y  o ‘rta  t a ’lim 
m a k t a b l a r i n i n g   o ‘quv  d a s t u r l a r i   a k a d e m i k   lits e y   v a   k a s b - h u n a r  
kollejlarining,  o ‘z  navbatida  u la r n in g   o ‘q u v   d asturlari  oliy  o ‘q u v   yurti 
o ‘quv  dasturlari  bilan  m u ta n o s ib lik d a   yaratilib,  biri  o ‘z i d a n   avvalgi 
b o s q ic h d a   o'z lashtirilgan  m a ’l u m o t n i   b o y ita d i  va  rivojlantiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


S h u n ingde k,  davlat  t a ’lim  standartlari  talablariga  m uvofiq  faoliyat 
olib  borayotgan  uzluksiz  t a ’lim  tizimi  m az m u n ig a   k o ‘ra  bir  tipdagi 
o ‘quv yurtlarining biridan  ikkinchisiga o ‘tib o ‘qish  im k o n iy a ti  mavjud. 
C h u n o n c h i ,   t a ’lim  o luvchilar  bir  m aktabdan  ikkinchi  m aktabga,  bir 
a k a d e m ik   litseydan  ikkinchi  akadem ik  litseyga  bir  sh a h a rd a   faoliyat 
yuritayotgan  oliy o ‘quv yurtidan  ikkinchi shaharda joylashgan  oliy o ‘quv 
yurtiga  o ‘tib  t a ’limni  davom   ettirish  huquqiga  egalar.
U m u m i v   o ‘rta.  shuningdek.  o ‘rta  maxsus  k a s b - h u n a r   t a ’limining 
m aiburivligi  tam ovili  o ‘z id a.  b irin c h id a n ,  f a n la r  asoslari  b o ‘yicha 
m u n t a z a m   bilim  olishlari,  ularning  bilimlarni  o ‘zlashtirishga  b o ‘lgan 
ehtiyojlari,  asosiy  o ‘qu v -ilm iy   va  u m u m m a d a n iy   bilim lar,  milliy  va 
u m u m in s o n iy   qadriyatlarga  asoslangan  m a ’naviy-axloqiy  fazilatlar, 
m e h n a t ,   ijodiy  fikrlash  va  kasb  tanlash  k o ‘nikm alarini  shakllantirish; 
ik k in c h id a n ,  o ‘quvchilarning  imkoniyatlari  va  qiziqishlarini  hisobga 
o l g a n   h o l d a   u l a r n i n g   j a d a l   i n t e l l e k t u a l   r i v o j l a n i s h i ,   c h u q u r ,  
sohalashtirilgan,  tabaqalashtirilgan,  kasbga y o ‘naltirilgan  t a ’lim  olishni 
t a ’minlash;  uchinchidan,  o ‘quvchilarning kasb-hunarga  moyilligi,  bilim 
va  k o ‘n ikm alarini  c h u q u r   rivojlantirish,  ta n la b   olingan  k a s b -h u n a r 
b o ‘yicha  bir yoki  bir n ec h a   ixtisoslikni  egallash  im koniyatini  yaratishni 
ifodalaydi.
Q ‘rta  maxsus kasb -h u n ar t a ’limining  ixtivorivligi tamovilining asosiy 
m oh iy ati  o ‘quvchilarning  yangi  turdagi  o ‘quv  m uassasalarida  t a ’lim 
olish  y o ‘nalishini  ixtiyoriy  ravishda  tanlash  huquqiga  ega  ekanliklarini 
an g la ta d i.  Bu  ikki  turdagi  u ch   yillik  maxsus  t a ’lim  y o ‘nalishlarini 
o ‘q u v c h i l a r   o ‘z  iq t id o r la r i   va  x o h i s h -is ta k la rig a   t a y a n g a n   h o ld a  
tanlaydilar.  A na shu tarzda  o ‘quvchilarning biron  b irs h a k ld a   bilimlarini 
takom illashtirish,  m uayyan  k a s b - h u n a r  egasi  b o ‘lib yetishishlari u c h u n  
sharoit  yaratiladi.
T a ’lim  tizim ining d u n v o v iv  xarakterda  ekanligi  m a m lak atd a  t a ’lim 
t a r a q q i y o t i n i n g   rivoji  ilm iy   aso slarg a  ega  b o ‘lib,  u  f a n - t e x n i k a ,  
m a d a n iy a tn i n g   yuksala  b orishi  bilan  c h a m b a rc h a s  h o ld a   rivojlanib 
borish in i  n az ard a  tutadi.
Insoniyat  mavjud ekan,  h a r d o i m  taraqqiyot sari intiladi va yangidan- 
yangi  fan  yutuqlarini  q o ‘lga  kiritib  boradi.  T a ’lim  tizim i  esa  a n a   shu 
fan  yangiliklarini  kelajak  avlodga  yetkazib  berishni  t a ’minlaydi.  Shu 
b o is   t a ’lim   t iz im in in g   d u n y o v i y   x a ra k te rd a   b o ‘lishi  ta la b   etiladi. 
S h u n i n g d e k ,   t a ’lim   o l u v c h i l a r n i n g   u s h b u   y u t u q l a r d a n   o q i l o n a  
f o y d a l a n g a n   h o l d a   u l a r d a n   t o ‘g ‘ri  x u l o s a la r  c h i q a r i b ,   kelaja k d a
www.ziyouz.com kutubxonasi


I
I

o ‘zlarining  m un o sib   o ‘rinlarini  to p is h g a   z a m in   yaratadi.
0 ‘zbekiston  R espublikasining  « T a ’lim  t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n i n in g
4 - m o d d a s i d a  belgilab q o ‘yilganidek,  fu q a ro la r millati,  tili, jinsi,  yoshi, 
d in iy  e ’tiqodi,  ijtimoiy  kelib  c h iqishi,  mavqeyi,  xizm at  tu ri,  t u r a r  joyi, 
0 ‘zbekiston  Respublikasi  h u d u d i d a   q a n c h a   vaqt  yash a y o tg a n lig id an  
q a t ’iy  n a z a r  bilim  olish  h u q u q ig a   egalar.  Davlat  t a ’lim  s tan d artla ri 
doirasida  t a ’lim  olishning h a m m a   u c h u n   ochialigi tam ovili  a y n a n   m an a 
shu  h o la tn i  yoritishga  xizmat  qiladi.
Y u q o r id a   qayd  etilgan  m o d d a d a ,   y a n a   s h u n i n g d e k ,   c h e t   ellik 
f u q a r o l a r n i n g  
0 ‘z b e k i s t o n  
R e s p u b l i k a s i  
h u d u d i d a  
x a l q a r o  
s h a r tn o m a l a r g a   m uvofiq  bilim   olish  h u q u q ig a   ega lik lari  t a ’k idlab 
o ‘tilgan.
0 ‘z b e k i s t o n   R e s p u b l i k a s i d a   i s t i q o m a t   q i l a y o t g a n   f u q a r o l ig i  
boMmagan shaxslaresa bilim olishda  0 ‘zbekiston  Respublikasi  fuqarolari 
bilan  t e n g   huquqlarga  ega  ekanligi  bu  ta m o y iln in g   inso n   va  uning 
m anfaatlariga  xizmat  qilishini  bildiradi.
Respublikamizda t a ’lim,  o ‘zbek,  rus,  qozoq,  qirg‘iz va tojik tillarida 
olib  borilayotgan  u m um iy  o ‘ita  t a ’lim   muassasalari  m avjud  b o ‘lib, 
b u n d a y   y o ‘l  bilan  barcha  m illa tla r n in g   tenglik  asosida  bilim   olishiga 
sharoit  yaratilgan.  B undan ta sh q a r i  m a m la k a tn in g  b a r c h a   h u d u d l a r i d a  
«yakshanbalik  maktablari» tashkil  qilingan b o ‘lib,  h a r bir millat  vakillari 
d a m  olish  kuni  ixtiyoriy ravishda o ‘z  o n a  tilida t a ’lim  olish  imkoniyatiga 
egalar.
T a ’lim dasturlarini tanlashga vagona  va tabaqalashtirilgan  yondashuv 
0 ‘zbekiston  Respublikasining  « T a ’lim  t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n i n i n g   7- 
m o d d a s id a   o ‘z  ifodasini  to p g a n .  D a v la t  t a ’lim  s t a n d a r tla ri  u m u m iy  
o ‘rta,  o 'r t a   maxsus  k a sb - h u n a r  h a m d a   oliy t a ’lim  m a z m u n i   va  sifatiga 
q o ‘yiladigan  ta lab lam i  belgilab  b eradi.
Davlat  t a ’lim  standartlarini  bajarish  0 ‘zbekiston  R e sp ublikasining 
b a rc h a   t a ’lim  muassasalari  u c h u n   m ajburiydir.  B uning  m a ’nosi  shuki, 
h a r   b ir  t a ’lim  turi  uch u n   a l o h i d a   dav lat  t a ’lim  s t a n d a r t l a r i   ishlab 
chiqiladi,  ularda  k o ‘zda  tu tilgan  talab larg a  am a l  qilish  esa  m a z k u r  
bosqichdagi  t a ’lim  m uassasalaridan  b ird a y   talab  etiladi.  A m m o   davlat 
t a ’lim s ta n d a rti asosida t a ’lim  m u assas a la ri o ‘zlarining o ‘q u v  d asturlari 
variantini  ishlab chiqib,  un d an   foydalanishlari  m u m k in .  Bu t a ’lim   olish 
m aqsadi yagona boMgani holda,  u n g a  erishish  yo ‘llari tu rlic h a  ekanligini 
k o ‘rsatadi.
Bilimli b o ‘lishni va  iste’dod n i  rag‘batlantirish  t a ’lim sohasidagi davlat
www.ziyouz.com kutubxonasi


siyosatining asosiy tam oyillaridan  biri sanalib,  uzluksiz t a ’lim tizimining 
b a rc h a   b o sq ich larid a  u sh b u   tam o y ilg a  t o ‘la  a m a l  q ilin a d i.  T a ’lim 
oluvchilarning  iste’dod  va  qobiliyatlari  davlat  t o m o n id a n   m od d iy   va 
m a ’naviy jih a td a n   rag‘batlantirilib  boriladi.  B u nday  rag‘batlantirishlar 
sirasiga  iste’dodli  o ‘quvchilarni  faxriy  yorliqlar,  stipendiyalar  h am d a 
m u k o fo tla r bilan  taqdirlashni  kiritish  m um kin.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  V azirlar  M a h k a in a s in in g   1993-yil  25 
m a rtd a g i  «
0
‘zb e k isto n   o ‘q u v c h i-y o s h la r in i  t a q d i r l a s h   va  m o d d iy  
rag‘batlantirish t o ‘g‘risida»gi  Qarorining qabul  qilinishi  ushbu  tamoyilni 
h u q u q iy  j ih a td a n   kafolatlanishini t a ’minladi.  M a z k u r qarorga  muvofiq 
h a r  yili  o ‘quvchi  va  ta la b a la r  o ‘rtasida  fan  o lim piadalari  o ‘tkazilib, 
g ‘o l i b l a r   t u r l i   i m t i y o z l a r n i   qoM ga  k i r i t m o q d a l a r .  
0
‘z b e k i s t o n  
R e s p u b lik a s i  P r e z i d e n t i n i n g   1993-yil  5  fe v ra ld a   q a b u l  q ilin g a n  
«
0
‘z b e k i s t o n d a   o ‘q u v c h i - y o s h l a r n i   r a g ‘b a t l a n t i r i s h   c h o r a l a r i  
t o ‘g ‘risida»gi  F arm oniga b in o a n   ilmiy salohiyat,  iqtidorga  ega talabalar 
(bakalavr va  m agistratura yo'n a lish lari  b o ‘yicha)  h a m d a  tadqiqotchilik 
fa o liy a tin i  m uv affaq iy atli  a m a lg a   o sh ira y o tg a n   a s p i r a n tl a r   u c h u n  
0 ‘zbekiston  Respublikasi  P rez ide ntining  Davlat  stipendiyalari  t a ’sis 
etildi va h a r yili o ‘n  b i r t a ’lim y o ‘nalishi (texnika va  informatika, tibbiyot, 
fizika-m atem atika,  iqtisodiyot, jurnalistika, gum anitar,  h u quq va xalqaro 
m u n o s a b a tla r ,  pedagogika,  m a d a n iy a t  va  s a n ’at,  chet  tillar,  qishloq 
x o ‘j a lig i)  b o ‘y i c h a   0 ‘z b e k i s t o n   R e sp u b lik a s i  P r e z i d e n t i   D a v la t 
stipendiyasi  u c h u n   ta n lo v la r  tashkil  etilmoqda.  S h u n in g d e k ,  iqtidorli 
ta la b a la r  u c h u n   «Beruniy»,  « U l u g ‘bek»  h am d a  «Navoiy»  nomidagi 
s t i p e n d i y a l a r   jo riy   e tilg a n   b o ‘lib,  u larn in g   s o v r i n d o r l a r i   boMgan 
ta la b a la rn in g   faoliyati  m o d d iy  j i h a t d a n   qoM lab-quvvatlanmoqda.
B u n d a n   t a s h q a r i   i s t e ’d o d l i   y o s h l a r n i   m o d d i y   va  m a ’naviy 
rag‘batlantirish, chet  elda t a ’lim olishlarini qoMlab-quwatlash  maqsadida 
« U m id » ,  « I s t e ’dod»,  « R e sp u b lik a   b o lalar  fondi»,  «SogMom  avlod 
u chun»,  «Ulug'bek» va boshqa j a m g ‘arm alar tashkil etilgan.  Ayni vaqtda 
davlat  to m o n id a n   k o ‘rsatilayotgan amaliy yordam  tufayli 
2000
 nafardan 
ortiq talabalar xorijiy m am lakatlarda tahsil olib, o ‘z bilimlarini oshirishga 
m uvaffaq  boMdilar.
Y uqo rid a bildirilgan fikrlar respublikada bilimli boMish va  iste’dodni 
ra g ‘b a tla n tiris h   ta m o y ilin in g   toM aqonli  ravishda  a m aliy o tg a  tatbiq 
etilayotganligining  yorqin  isbotidir.
T a ’lim   tizim id a  davlat  va  iamivat  boshqaruvini  uvg‘unlashtirish 
ta m o v ili  t a ’lim ni  tashkil  etish  va  uning  sifatini  oshirishda  davlat  va
www.ziyouz.com kutubxonasi


I
f

ja m iy a tn in g  t a ’lim  muassasalarini  b o sh q a rish d a  h a m k o rlik k a  erishishni
I  n a z a r d a   tutadi.  T a ’lim  tizim ida  davlat  va  jam iyat  b o s h q a ru v i  t a ’lim 
'  sam arad o rlig in i  oshirishga  z a m in   yaratadi.
T a ’lim  tizimi  va  turlari.  T a ’lim  tizim i  davlat  siyosatining  asosiy 
tam o y illa ri  asosida  yosh  avlodga  t a ’lim -ta rb iy a   berish  y o ‘lida  faoliyat 
yuritu v ch i  barcha  turdagi  t a ’lim  m uassasalari  m ajm u i  d em a k d ir.  H a r  
bir  m a m la k a t n i n g   t a ’lim  tizim i  u n i n g   ijtimoiy-siyosiy,  iqtisodiy  va 
m a d a n i y   hayoti  bilan  c h a m b a rc h a s   b o g 'liq   b o ‘ladi.
0 ‘z b e k i s t o n   R e s p u b l i k a s i n i n g   t a ’lim   t i z i m i   d a v l a t   t a ’lim  
stan d artla rig a  muvofiq  t a ’lim  d a s tu rla rin i  am alga  o s h iru v c h i  davlat  va 
nod av lat  t a ’lim  muassasalari,  t a ’lim  tizim in in g   faoliyat  k o ‘rsatishi  va 
ri v o j l a n i s h in i   t a ’m in la sh   u c h u n   z a r u r   b o ‘lgan  t a d q i q o t   is h la r i n i  
b o s h q aru v ch i  ilmiy-pedagogik  m u assasalar,  t a ’lim  sohasidagi  davlat 
b o s h q a r u v   o r g a n l a r i ,   s h u n i n g d e k ,   u l a r g a   q a r a s h l i   k o r x o n a l a r ,  
m u assasa la r  va  tashkilotlarni  o ‘z  ichiga  oladi.  R esp u b lik an in g   t a ’lim 
tizimi  yag o n a  va  uzluksizdir.
R e s p u b lik a   « T a ’lim  t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n d a   t a ’k i d l a n g a n i d e k ,  
0 ‘z b e k i s t o n   R e s p u b l i k a s i d a   t a ’l i m   q u y i d a g i   t u r l a r d a   a m a l g a  
osh irilad i:
M a k ta b g a c h a   t a ’lim  —  b o la n in g   s o g ‘lo m ,  h a r   t o m o n l a m a   kam ol 
to p i b   s h a k l l a n i s h in i  t a ’m i n lo v c h i ,   u n d a   o ‘q ish g a   in tilis h   h issini 
uyg‘o tu v ch i,  uni  m u n taza m   t a ’lim  olishga  tayyorlovchi  h a m d a   bola 
o lti- e tti  yoshga  y e tguncha  davlat  va  n o d av lat  m a k t a b g a c h a   t a ’lim 
m uassasalari  va  oilalarda  am alga  o s h iri'u v c h i  t a ’lim  bosqichi.
U m u m i y   o ‘rta  t a ’lim  ikki  b o s q i c h d a   a m a lg a   o s h i r il a d i .  U l a r  
quyidagilardir:
1
)  b o s h la n g ‘ich  t a ’lim 
(1
 —4 - s i n f l a r ) ;
2
)  u m u m iy   o ‘rta  t a ’lim  (
1
—9-sin flar).
B o s h la n g ‘ich  t a ’lim  o ‘q u v c h i l a r g a   m u r a k k a b   b o M m a g a n   ilm iy 
b ilim larn i  berish  asosida  u la rd a   o ‘q is h ,  yozish  va  h is o b la sh g a   oid 
dastlabki  bilim,  ko ‘nikm a  h a m d a   m a la k a la rn i  shakllan tirish   asosida 
u lard a  shaxsiy  gigiyena  va  sogMom  t u r m u s h   tarzi  e le m e n tla r in i  hosil 
qilish  bosqichi.
U m u m i y   o ‘rta   t a ’lim  o ‘q u v c h i l a r n i n g   fa n   a s o s l a r i   b o ‘y i c h a  
m u n t a z a m  bilim olishlarini,  ularda  bilim   o ‘zlashtirish ehtiy o jin i,  asosiy 
o ‘q u v -ilm iy   va  u m u m m a d a n iy   b ilim la r n i,  milliy  va  u m u m b a s h a r i y  
q a d r i y a t l a r g a   a s o s la n g a n   m a ’n a v i y - a x l o q i y   f a z i l a t l a r n i ,   m e h n a t
www.ziyouz.com kutubxonasi


k o ‘nikm alarini,  ijodiy  fikrlash  va  atro f-m u h itg a  ongli  m u n o s a b a td a  
b o ‘lishni  va  kasb  ta n la sh   k o ‘n ik m a la rin i  s h a k l l a n t i r i s h
1
  bosqichi. 
U m u m iy   o ‘rta  u m u m iy   o ‘rta  t a ’lim  muassasalarida  a m a lg a   oshirilib, 
o ‘quvchilarga  1—IX sinflar h ajm ida davlat t a ’lim standartlari  talablariga 
m uvofiq  fan  asoslari  b o 'y ich a  m ajburiy  t a ’lim  beriladi.
Bolalarning qobiliyati,  iste’dodini  rivojlantirish  uch u n   ixtisoslashgan 
m a k ta b la rn in g   tashkil  etilishi  esa  ularning  istiqbollarini  t a ’minlashda 
m u h im   a h a m iy a tg a  ega.
U m u m i y   o ‘rta  t a ’lim  negizida  o ‘qish  m u d d ati  uch   yil  boMgan 
majburiy  o ‘rta  maxsus  k a s b - h u n a r   t a ’limi  am alga  oshiriladi.  M azkur 
t a ’lim  uzluksiz  t a ’lim  tizim ida  o ‘ziga  xos  o ‘ringa  ega  boMgan  mustaqil 
t u r  hisoblanadi.  Q ‘rta maxsus  k a s b - h u n a r t a ’limi — u m u m iy  o ‘rta t a ’lim 
negizida majburiy-ixtiyoriy ravishda tashkil etilib, o'quvchilarga ularning 
imkoniyatlari  va qiziqishlari  asosida tanlab olingan  k a s b - h u n a r b o ‘yicha 
bir  yoki  b ir  n e c h a   ixtisoslik  asoslariga  oid  bilimlarni  berish  bosqichi. 
M a z k u r  m uassasalarda  t a ’lim  olish  o 'q u v c h ilar  t o m o n i d a n   majburiy- 
ixtiyoriy  ravishda  tanlana di.
A k a d e m ik   litsev  o ‘q u v c h ila rn in g   im koniyatlari  va  qiziqishlarini 
hisobga  olgan  h olda  ularning  jad al  intellektual  rivojlanishi  chuqur, 
s o h a l a s h t i r i l g a n ,   t a b a q a l a s h t ir i l g a n ,   kasbga  y o ‘n a l t i r i l g a n   t a ’lim 
olishlarini  t a ’m inlash  m a q s a d id a   davlat  t a ’lim  standartlariga  muvofiq 
o ‘rta  maxsus t a ’lim  beruvchi,  yuridik  m aq o m g a  ega  t a ’lim  muassasasi.
A k a d em ik   litseylar asosan  oliy o ‘quv yurtlari  qoshida tashkil etiladi.
K a s b - h u n a r   kolleii  o ‘q u v c h ila rn in g   kasb-hunarga  moyilligi,  bilim 
va  k o 'n ik m a la r in i  c h u q u r   rivojlantiruvchi,  tan lab   olingan  k as b -h u n ar 
b o ‘y i c h a   b ir  yoki  b ir  n e c h a   ixtisosni  egallash  i m k o n i n i   yaratish 
m a q s a d id a ,  tegishli  davlat  t a ’lim  standartlari  doirasida  o ‘rta  maxsus, 
k a s b - h u n a r  t a ’limini beruvchi,  yuridik m aqom ga ega t a ’lim  muassasasi.
K a s b - h u n a r   k o l l e j la r i n i n g   b i t ir u v c h il a r ig a   d a v la t  t o m o n i d a n  
t a s d i q l a n g a n   n a m u n a d a g i   d i p l o m   h a m d a   o ‘rta   m a ’l u m o t g a   ega 
boMganlik  t o ‘g ‘risidagi  g u v o h n o m a l a r   beriladi.  U la r  bitiruvchilarga 
t a ’limning  keyingi bosqichlarida o ‘qishni davom ettirish yoki egallangan 
ixtisoslik  va  k a ss b -h u n a r  y o 'n a lis h i  b o ‘yicha  m e h n a t  faoliyati  bilan 
s h u g ‘ullanish  h u q u q in i  beradi.
Oliv  t a ’lim  —  o ‘rta  m axsus,  k a s b - h u n a r  t a ’limi  negiziga  asoslanib, 
ikki  bo sq ich   (bakalavriat  h a m d a   m agistratura )da  tashkil  etiladigan
www.ziyouz.com kutubxonasi


I
f
!  h a m d a   mutaxassisliklar  y o 'n a lish lari  b o ‘yicha  xalq  x o ‘jaligining  turli 
so h alarig a  oliy  m a ’lumotli  m utaxassislarni  tayyorlab  b eru v c h i  t a ’lim 
bosqichi.
B akalavriat  —  mutaxassislik  y o ‘nalishi  b o ‘yich a  fu n d a m e n ta l  va 
am aliy  bilim  beradigan, t a ’lim  m u d d a ti  kam ida t o ‘rt  yil  d a v o m  etadigan 
t a y a n c h   oliy   t a ’lim dir.  B a k a l a v r l ik   d a s t u r i   t u g a t i l g a n d a n   s o ‘ng 
b i t ir u v c h i l a r g a   «bakalavr»  d a r a ja s i  b e r ila d i  va  d a v la t  t o m o n i d a n  
ta s d i q la n g a n   n a m u n a d a g i  k a s b - h u n a r   faoliyati  b ila n   s h u g ‘ullanish 
h u q u q u i n i   beruvchi  diplom   topshiriladi.
M agistratura  —  aniq  m utaxassislik b o ‘yicha  fu n d a m e n ta l  va  am aliy 
bilim  b eradigan,  bakalavriat  negizida  t a ’lim  m u d d a ti  k a m id a   ikki  yil 
d a v o m   etadigan  oliy  t a ’limdir.
«Magistr» darajasini  beradigan  davlat  m alaka attestatsiyasi  magistrlik 
d a stu rin in g   intihosidir.  M agistrlarga  davlat  t o m o n i d a n   ta s d iq lan g an  
n a m u n a d a g i ,   k a s b - h u n a r   f a o l i y a t i   b il a n   s h u g ‘u l l a n i s h   h u q u q i n i  
b eradigan  diplom   topshiriladi.
Oliv  o ‘au v   vurtidan  kevingi  t a ’lim  iam ivatning  oliy  m alakali  ilmiy 
va  ilm iy-pedagog  kadrlarga  boMgan  ehtiyojlarini  q o n d irish ,  shaxsning 
ijodiy  t a ’lim  —  k a s b -h u n a r  m a n fa a tla rin i  q a n o a tla n tirish g a   qaratilib, 
oliy  o ‘q u v   y urtlari  va  i l m i y - t a d q i q o t   m u a s s a s a la rid a   a s p i r a n t u r a ,  
a d ’y u n k t u r a   va  d o k to r a n tu r a d a   t a ’lim  olish,  sh u n in g d e k ,  m u s ta q il 
tadqiqotchilik faoliyatini tashkil  etish asosida amalga oshiriladigan t a ’lim 
bosqichi.
O liy   o 'q u v   y u rtid a n   keyin g i  t a ’lim   b o s q i c h l a r i d a   t a h s il  o lish  
(a sp iran tu ra,  dokto ran tu ra )  m u a y y a n   ilmiy daraja  (fan  n o m z o d i  va  fan 
do k to ri  ilmiy darajasi)ni  olishga  im k o n   beruvchi  dissertatsiya  him o y asi 
bilan  yakunlanadi.  Yakuniy davlat  attestatsiyasi  natijalariga k o ‘ra tegishli 
m utaxassislik yo ‘nalishlarida  fan  n o m z o d i   va  fan  d o k to ri  ilmiy darajasi 
b e r il i b ,   d a v la t  t o m o n i d a n   t a s d i q l a n g a n   n a m u n a d a g i   d i p l o m l a r  
topshiriladi.
K a d r l a r   m a l a k a s in i   o s h i r i s h   v a   u l a r n i   q a y t a   t a v v o r l a s h  
m utaxassislarning  kasb  bilimlari  va  k o ‘nik m alarin i  yangilash  h a m d a  
chu q u rla sh tirish   m aqsadida  tashkil  etiluvchi  t a ’lim  bosqichi.
K a d r l a r   m alakasini  o shirish  va  u l a r n i  q a y t a   ta y y o rla sh   t a ’lim  
muassasalaridagi o ‘qish natijalariga k o ‘ra davlat to m o n id a n   tasdiqlangan 
n a m u n a d a g i   g u v o h n o m a   va  sertifikat  topshiriladi.
M ak ta b d a n  tashqari t a ’lim  m a d a n iy -e ste tik ,  ilmiy,  texnikaviy, s p o rt 
va boshqa yo'nalishlarda yoMga q o ‘yiluvchi,  bolalar h a m d a  o ‘s m irlam in g
www.ziyouz.com kutubxonasi


t a ’limga  boMgan,  yakka  tartibdagi,  ortib  boruvchi  talab-ehtiyojlarini 
qondirish,  u larning b o ‘sh vaqti va darn  olishini tashkil  etish  m aqsadida 
tashkil  etiladigan  t a ’lim  bosqichi.
M a k ta b d a n   tashqari  t a ’lim  davlat  organlari,  j a m o a t  tashkilotlari, 
shuningdek,  boshqa yuridik va jism oniy shaxslar to m o n id a n   m aktabda n 
tashqari  davlat  va  nodavlat  t a ’lim  muassasalarida  olib  boriladi.
H ozirgi davrda jah o n d a  t a ’lim tizimining ahvoli.  Rivojlangan xorijiy 
davlatlar t a ’lim tizimini o ‘rganish  maqsadida A Q S H ,  Fransiya, Yaponiya 
davlatlarining  t a ’lim  tizimi  tarkibini  yoritm oqchim iz.
1. 
A m erika  Q o ‘sh m a  S htatlarida t a ’lim tizimi quyidagi  bosqichlarni 
o ‘z  ichiga  oladi:
1.  M a k ta b g a c h a   tarbiya  m uassasalari  —  3  yoshdan  5  yoshgacha 
b o 'lg a n   bolalarni  tarbiyalashga  xizm at  qiladi;
2.  B oshla ng‘ich  m aktablar (1—
8
-sinflar)  — 
6
 yoshdan  13  yoshgacha 
boMgan  b o la la r t a ’lim  oladilar;
3.  0 ‘rta  m a k ta b la r  (9— 12-sinflar)  —  14  yoshdan  17  yoshgacha 
boMgan  bolalarn in g   t a ’lim  olishlari  u c h u n   im koniyat  yaratadi.  0 ‘rta 
m ak tab   quyi  va  yuqori  b o s q ic h d a n   iborat.
4.  O l i y   t a ’lim   —  2  y o k i  4 - y i l   m o b a y n i d a   k o l l e j l a r   h a m d a  
u n iversitetlarda  am alga  oshiriladi.
5.  U niv ersitetlar  va  b o s h q a   oliy  o ‘quv  yurtlari  tark ib id a  tashkil 
etiladigan  asp ira n tu ra  va  d o k to ra n tu ra d ir.
A Q S H d a   m ajburiy  t a ’lim  16  yoshgacha  am al  qiladi.  M am lak a td a 
faoliyat  y uritayotgan  o ‘quv  yurtlari  davlat,  j a m o a ,  xususiy  tasarruflar 
h a m d a   d iniy  m uassasalarga  tegishli  b o ‘lishi  m um kin.
A m erik a  Q o ‘s h m a   S h ta tla rin in g   m aktablari  u c h u n   yag o n a  o ‘quv 
rejasi y o ‘q.  H a r  bir shtat  o ‘z o ‘quv  rejasiga ega.  Shunga k o ‘ra Shtatlarda 
b o s h la n g ‘ich  t a ’lim  4,  5, 
6
  va 
8
-yillik  boMishi  m um kin.
II. 
Y a p o n i y a   t a ’lim   t i z i m i   o ‘z  ic h ig a   m a k t a b g a c h a   ta rb iy a  
m uassasalari,  b o s h la n g ‘ich  m ak tab lar,  yuqori  o ‘rta  m a k ta b la r  ham da 
oliy  t a ’lim  b eradigan  u n iv ers itetlam i  oladi.
B o lalar  b o g ‘chalariga  b o la la r  3—5  yoshlarida  bo ra d ila r  va  3,  2,  1- 
yillik  t a ’lim  kurslariga ja lb   qilinadilar.
B o sh la n g ‘ich  m aktabga  b o la la r 
6
  yoshdan  boradi  va 
6
-yil  o ‘qiydi. 
Boshlang‘ich  m a k ta b n i tu g a tg a n d a n   keyin  kichik o ‘rta  m a k ta b d a   3-yil 
t a ’lim  oladilar.  Y a p o n iy a d a  9-yillik  bu  t a ’lim  m ajburiy  b o ‘lib,  barcha 
bolalar b ep u l  o ‘qitiladi,  u l a r  te k in   darsliklardan  foydalanadilar.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Y u q o ri  b osqich  o ‘rta  m a k ta b   Y a poniya da  ixtiyoriy  boMib,  u n in g  
k u n d u zg i,  kechki  va  sirtqi  turlari  m avjud.  0 ‘qish  m u d d a t i   3-yil.
Oliy t a ’limga yuqori  bosqich  o ‘rta  maktablarni tugatgan  bitiruvchilar 
q ab u l  qilinadilar.  Oliy  t a ’limni  universitetlarda  olish  m u m k in .  Oliy 
t a ’lim  tizim iga  kirgan  b o ‘lsada,  o ‘rta  maxsus  t a ’lim  b era d ig a n   kichik 
kollej,  texnik  kollej,  m axsus  tayyorgarlikdan  o ‘tish  i m k o n in i  b eru v ch i 
kollejlar  h a m   m avjud.  Y a p o n iy a d a  faoliyat  olib  b o ra y o tg a n   460  ta 
u n iv e rsitetning  y a r m id a n   k o ‘pi  xususiydir.
111.  Fransiyada t a ’lim tizimi quyidagi  b o sq ich lara s o sid a s h ak llan g an :
1.  M a k ta b g a c h a   tarbiya  —  2  yoshdan 
6
  y o sh g a c h a   b o la la r n i  o ‘z 
ichiga  oladi.
2.  Boshlang‘ich t a ’lim — 
6
 yoshdan  11  yoshgacha b o ‘lgan  bolalarning 
3  bosqichda  t a ’lim  olishlariga  im kon  beradi.  Tayyorlov  bosqichi  u c h u n  
1
-yil,  e l e m e n t a r   k u rs la r  u c h u n  
2
-yil  t a ’lim  m u d d a t i   b e lg ila n g a n . 
Boshlang‘ich t a ’limning 3-bosqichi  2-yillik chuqurlashtirilgan  bosqichdir.
3.  0 ‘rta  t a ’lim  ikki  b o sq ic h d a   beriladi.  0 ‘rta  t a ’lim n in g   birin ch i 
b osqichi  4-yillik t a ’lim  beruvchi  kollejlar,  ikkinchi  bo sq ich   esa  3-yillik 
t a ’lim  beruvchi  litseylarda  am a lg a   oshiriladi.  3-yillik  litseyni  tu g a tg a n  
b itiruvchilar  «Bakalavr»  darajasini  olish  u c h u n   i m tiq o n   to p s h ira d ila r.
4.  Oliy  t a ’lim  u n iversitetlar  va  oliy  ixtisoslik  m a k t a b l a r id a   olib 
boriladi.

Download 11,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   323   324   325   326   327   328   329   330   ...   413




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish