‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I


/Т аI’limni  tashkil  etish  shakllari va ularning didaktikada rivojlanishi



Download 11,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet241/413
Sana16.01.2022
Hajmi11,97 Mb.
#379486
1   ...   237   238   239   240   241   242   243   244   ...   413
Bog'liq
Pedagogika. 1-qism (M.Toxtaxojayeva, S.Nishonova) 583e888c8e1f192e31521286245d8a52

.  /Т аI’limni  tashkil  etish  shakllari va ularning didaktikada rivojlanishi.
' J a h o n   pedagogik  fani  va  am aliyotida  t a ’lim ni  tashkil  e t i s h n i n g   turli 
shakllari  mavjud.  Ja m iy a t  rivojining  h a r  b ir  yangi  b o sq ic h i  t a ’lim ni 
tashkil  etishga  o ‘z  t a ’sirini  o ‘tkazadi.
Ayni  v a q td a   t a ’lim n in g   qu y id ag i  s h a k lla ri  ajra tib   k o ‘rsa tila d i: 
individual,  individual-guruhli.  sinf-dars.  le k s io n -s e m in a rli  va  s in fd a n  
tashqan?  a u d ito riv ad a n   tashqari.  m a k ta b   va  m a k ta b d a n   t a s h q a r i .  U l a r  
o ‘quvcnilarni  q a m r a b   olishi,  o ‘q u v c h ila r  fa o liy a tin i  t a s h k il  e tis h i, 
jam oaviy va  individual  shakllarining  nisbatlari,  m ustaqilligi  darajasi  va 
o ‘qish  jarayoniga  rahbarlik  qilish  xususiyatlari  kabi  belgilariga  k o ‘ra 
quyidagi  uch  asosiy  tu rg a   ajratiladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi


1)  individual;
2)  sinf-darsli;
3)  m a ’ruza-seminarli.
Q a d im   zam onlarda  mavjud  boMgan o ‘qitishning eng qadimgi shakli 
t a M i m n i n e   in d i v id u a l   s h a k l i   h i s o b l a n a d i j   H a y o t i y   t a j r i b a l a r n i  
ajdodlardan-avlodlarga  uzatish  ibtidoiy jam iyatda yuzaga kelgan.  Yozuv 
p a y d o   boMishi  bilan  qavm   boshligM  turli  belgilar  y o rd a m id a   o'z ining 
tajribalarini  yoshlarga  o ‘rgatgan.  0 ‘qituvchi  va  o ‘quvchining  bevosita 
va  individual  aloqasiga  misol  sifatida  repetitorlikni  k o ‘rsatish  m umkin. 
0 ‘qishni  tashkil  etishning  individual  shakli  an tik  d a v r va  o ‘rta asrlarda 
y a g o n a   usul  boMgan,  u n d a n   b a ’zi  m am lakatlarda  XVIII  asrgacha  keng 
foydalanilib  kelingan.
Individual  taMim bir q a t o r  afzalliklarga ega,  s h u n in g  uch u n   bu  usul 
bizn in g   davrim izgacha  repetitorlik  shaklida  saqlanib  qolgan.HJiiing 
u s t u n l i g i   o ‘q u v   f a o l i y a t i   m a z m u n i ,   m e t o d i   va  s u r a t i n i   toMa 
individuallashtirish,  aniq bir masalani hal etishda  uning  har bir harakati 
va  operatsiyalarini  kuzatib borishga imkon  berishidan  iboratj Individual 
taMim  o ‘qituvchining  yuqori  pedagogik  m alakaga  ega  boMishini  talab 
etadi.
^Individual  o ‘q itish n in g   ustunliklari  bilan  bir  q a to rd a   bir  q a to r 
kam chiliklari  h a m   mavjud  boMib,  ular  quyidagilardan  iborat:
1)  vaqtning  tejam li  emasligi;
2)  o ‘qituvchi  t a ’sirining  cheklanganligi  ( o ‘q ituvchining  vazifasi 
o ‘quvchiga  topshiriq  berish  va  uni  bajarilishini  tekshirishdan  iborat);
3)  b o s h q a   o ‘q u v c h i l a r   b ila n   h a m k o r l i k d a   ishlash  im koniyati 
c h e k la n g a n l i g i   (bu  h o l a t   ijtim oiylashishi  j a r a y o n i g a   salbiy  t a ’sir 
k o ‘rsatadi);
4) ja m o a d a   ishlash  tajribasining  shakllanm asligi.  1
M a z k u r sabablar XVI  asrdan  boshlab  individual  o ‘qitish  usulining 
ah a m iy a ti  pasayib,  u n in g   o ‘rnini  t a ’limning  individual-guruhli  shakli 
egallashiga  im kon  berdi.
T a ’limning individual-guruhli shaklidan Y evropada,  XVI  asrda keng 
fo y d a la n a  boshladilar.  M arkaziy  Osiyo  davlatlarida  bu  usuldan  qadim  
dav rla rd a  h am   foydalanganlar.  Bunga  Avesto  davri  misol  boMa  oladi, 
bu  dav rd a  o ‘q u v ch ilar u c h u n   asosiy o'quv qoMlanma zardushtiylikning 
m u q a d d a s   manbayi  «Avesto»  (eram izdan  avvalgi V II—XVI  asrlar)  boMib 
kelgan.  Avesto davri jamiyatidagi  maktablarda  individual o ‘qitish jamoali 
o ‘qitish  bilan  birga  olib  borilar  edi.  0 ‘qituvchi  «Avesto»  kitoblaridan
www.ziyouz.com kutubxonasi


birini  o c h a d i  va  o ‘q u vchilar  n a v b a tm a -n a v b a t  kelib  o v o z   c h iq a r ib  
o ‘qiydilar,  keyin  esa  h a m m a   birgalikda  o ‘qilganni  t a k r o r la g a n l a r ,  
m a s h q l a r n i   m a x s u s   t a x t a c h a l a r d a   y o z g a n l a r .   A q l i y   m a s h q l a r  
o ‘q ituvchining  o ‘quvchi  bilan  erkin  suhbati  d av o m id a   olib   borilgan. 
Jismoniy tarbiyalash  individual  va jam oali  mashg‘u lo tla rsh a k lid a  am alga 
oshirilgan.  J ism o n iy   tarbiyaning  m aqsadi  yoshlarni  h a r b iy   x izm atg a 
t a y y o r l a s h d a n   ib o ra t  boMgan.  O t d a   y u rish ,  ov  q i lis h ,  q i l i c h d a n  
foydalanishni  bilish,  suvda suzish,  yugurish,  nayza  otish  va  s h u   k abilar 
harbiy  tayyorgarlikning  m ajburiy  turlari  h iso b lan g an .  TaMim  olish 
jarayoni  kun  c h iq q a n d a n   kun  b o t g u n g a c h a   davom   etg a n ,  uy vazifalari 
mavjud  boM m agan1.
XI  asrdayoq  A bu  Ali  ibn  S in o   o ‘zining  «Tadbiri  m an zil»   n o m li 
ilmiy  asarining  maxsus  «Amuzish  va  parvarishi  m o d ra s a s   fa rza nd» 
(«Bolalarni  m a k ta b d a  o ‘qitish  va  tarbiyalash»)  boMimida  o 'q u v c h il a r g a  
jam oali  o ‘qitish  h a q id a   quyidagi  tavsiyalarni  beradi:
1)  agarda o ‘q u vchilar birgalikda o ‘qisalar,  ular z e rik m ay d ila r,  fanni 
o ‘rganishga  qiziqish  kuchayadi;  u lard a  bir-birlaridan  o r t d a   q o lm a s lik  
u c h u n   o ‘zaro  m usobaqalashish  istagi  rivojlanadi,  ular b o l a n in g   o ‘qishi 
yaxshilanishiga  y o rd a m   beradi;
2)  o ‘zaro  su h b a tla rd a  o ‘q u v c h ila r  kitobdan  o ‘qish  yoki  k a tt a l a r d a n  
eshitgan  qiziqarli  maMumotlarni  bir-birlariga  aytib  b eradilar;
3)  bolalar birgalikda,  yig'ilganlarida  bir-birilari  bilan  d o ‘s tla sh a d ila r 
va  bir-birlarini  h u rm at  qiladilar;  u lar faqatgina  m u s o b a q a la sh m a y d ila r, 
balki bir-birlariga o ‘quv  materiallarini  o ‘zlashtirishda  y o rd a m   beradilar; 
bu  bilan  b o la la r  m a g ‘ru r la n a d ila r,  b ir - b irla rid a n   yaxshi  o d a t l a r n i  
o ‘rganadilar2.
B u rh oniddin  Z a rn u ji  (XII  asr)  «Bilim  olish  yoMida  o ‘q u v c h ig a  
maslahatlar»  nom li  o ‘zining  ilmiy  asarida  dars  olib  b o rish   b o ‘y ic h a  
tavsiyalar beradi.  U n ing  ko ‘p yillik dars o'tish  tajribalari asosida  m a z k u r  
ilmiy  asar  yaratilgan  va  XX  asrgacha  o ‘ziga  xos  p e d a g o g ik a  darsligi 
sifatida  M arkaziy  Osiyo  m adra salarida  foydalanilib  kelin g an .  A sa r d a  
m aktabda  dars  t a x m in a n   bir  s o a tla r  d av o m   etishi  kerakligi  yoziladi. 
0 ‘qituvchi  m a k tab d a darsga  tushinish  va  o ‘zlashtirish  m u m k in   boMgan 
o ‘quv  materiallarini  t a n la b   olishi,  darsda  o 'r g a n ila d ig a n   m a te r ia lla rn i
1  Avcsto.  Q adim gi  S h arq   ad ab iy o ti.  -   M o sk v a,  M D N M ,  1984,  —  352-b.

R ahim ov  S.R.  A bu  Ali  ibn  S in o n in g   p six o lo g ik -p ed ag o g ik   q arash lari.  —  T o s h k e n t,
O 'q itu v ch i,  1978,  —  103-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi


tu sh u n tirib   berishi  kerak.  0 ‘quv  materiali  s h u n d a y  tan la n ish i  kerakki, 
u  ikki  m a ro ta b a  ta k ro rla n g a n d a   o ‘zlashtirilsin.  S h u n in g   u c h u n   u  katta 
m atn larn i qismlarga b o ‘lish  va boshqa darslarda  uni albatta takrorlashni 
ta k lif e t a d i 1.
X V   asrda  jam oali  o ‘qitishni  tashkil  etish  g ‘oyasini  M u h a m m a d  
T a r a g ‘ay  U lu g ‘bek  d a v o m   ettiradi.  M utafakkir o ‘zining  m adrasalarida 
in dividual  m ashg‘ulotlar  tizim ini  bekor  qiladi  va  «jamoa»  sinf-dars 
tizim iga  yaqin  bo'lgan  shaklini joriy qiladi.  U m u m i y  m a ’ruzani  50—70 
n a f a r  kishidan  iborat  k a tta   g uruhga  o d atda,  o ‘z  sohasida  m a s h h u r 
b o M g a n   o l im   m u d a r r i s   ( o ' q i t u v c h i - p r o f e s s o r )   o ‘q i y d i ,   a m a l i y  
m a s h g ‘u lo tla rn i  esa  10—15  kish id an   iborat  k ichik  g u r u h d a   kichik 
m u d a r r is   ( o ‘qituvchi)  olib   boradi.  0 ‘q itis h n in g   m u h i m   m etodlari 
m u n o z a r a   va  t o r t i s h u v l a r   h is o b l a n g a n .  S a m a r q a n d   m a d ra s a s id a  
m a ’ r u z a l a r n i   a l l o m a n i n g   o ‘zi  v a   Q o z i z o d a   R u m i y ,   M a v l o n o  
M u h a m m a d ,   Ali  Q ush ch i,  Avaz  Kirmani  kabi  va  b oshqa  m a sh h u r 
o lim la r o'qiganlar.  M u h a m m a d  T a ra g ‘ay  U lu g ‘bek va  uning  izdoshlari 
t o m o n i d a n   m ate m a tik a ,  m etafizika,  a stro n o m iy a,  geografiya,  tarix 
fa n la rid a n   yangi  darsliklar  yaratildi,  bu  darsliklar  odd iy   va  tushunarli 
shaklda yozilgan.  Lekin  «jamoa»  usulida h a m   o ‘zining salbiy tom onlari 
boMgan.  J a m o a   usulida  XX  asr  m aktabida  m a s h h u r   boMgan  guruhli- 
laboratoriya  m etodida boMgani  kabi  o ‘zlashtirishni individual  xususiyati 
hisobga olinmagan. Yaxshi o'zlashtirmagan b a ’zi shogirdlar ham   ilg‘orlar 
q a t o r i d a   bir  qoMlanmani  o ‘rganishdan  boshqasini  o ‘rganishga  o ‘z- 
o ‘z id a n   o ‘tavergan,  kerakli  b ilim ni  egallay  o lm a g a n   h o ld a   m adrasani 
bitirib  chiq ad ilar2.
In d ividual-guruhli shaklining m a z m u n i  m ash g 'u lo tlarn i  o ‘qituvchi 
b ir  o ‘quv ch i  bilan  em as,  balki  tayyorlik  darajasi  tu rlich a  boMgan  turli 
yoshdagi  bolalar  guruhi  bilan  olib  borishidan  iborat  edi.  0 ‘qituvchi 
navbat  bilan  h ar  bir  o ‘q u v c h id a n   o ‘tilgan  m ateria ln i  s o ‘raydi,  yangi 
savollarni  tu shuntiradi,  m ustaqil  ishlash  u c h u n   individual  topshiriqlar 
beradi,  qolgan bolalar o ‘z ishlari bilan shug‘ullanadilar.  0 ‘qishni bunday 
tashkil  etishda,  bolalar  m a sh g ‘ulotlarga  yilning  turli  davrlarida  ham da 
k u n n i n g   turli  vaqtlarida  kelishlari  m um k in   boMgan.
/X V   va  XVI  asrla r  d a v o m i d a ,   Y e v ro p ad a  ishlab  ch iq arish n in g  
rivojlanishi  kuzatildi.  U sh b u   o ‘zgarishlar  bolalarga  taMim  berishning 
o m m a v iy   shakli  yuzaga  kelishiga  zam in  yaratdi.
1  А н а т о м и я   п ед а го ги ч ес к о й   м ы сл и   У зб ек и с тан а.  —  М о с к в а ,  1986.
2  M .T o x iro v .  M irzo  U lu g 'b e k n in g   p ed ag o g ik   qarashlari.  —  T o sh k e n t,  F an ,  1984.
www.ziyouz.com kutubxonasi


ko‘rsatmani yaratishga qaratiladi.  Darsning bu qismi  K .D .U shinskiyning 
fikricha  darsga  g o ‘yoki  «eshik»  hisoblanadi.
2)  asosiy  m asalani  hal  etishga  y o ‘naltiriladi  va  darsning  m u h im , 
markaziy  qismi  hisoblanadi.
3)  am alga oshirilgan  faoliyatga  yakun  yasash  va bilim ,  k o ‘n ik m a  va 
m alakalarni  m u stahkam lashga  qaratiladi.
D arsni  tashkil  etish  ilmiy  asoslarini  ishlab  chiqishga  A .D isterveg 
h a m   katta  hissa  q o'shdi.  U  o ‘qituvchi  va  o ‘q u v c h in in g   faoliyatiga 
ta a llu q li  o ‘qitish  ta m o y illa ri  va  q o id a la r i  t i z i m i n i   ish lab   c h i q d i ,  
o 'q u v c h ilarn in g   yoshi  im koniyatlarini  hisobga  olish n in g   zarurligini 
asoslab  berdi.
T a ’li m n in g   s i n f - d a r s   tiz im i  a l o h i d a   o ‘q u v   f a n l a r i n i   o ‘q i t is h  
m e t o d i k a s i   va  d i d a k t i k a s i g a   o id   a s a r l a r i d a   u n i n g   a f z a l l i k   va 
kamchiliklarini  k o ‘rsatib  berdi.
Afzalliklari:  vaxlit  o ‘quv-tarbivaviv  ia ra vonning  tartibli  ketishini 
t a ’m inlovchi  aniq  tashkiliv  tizim:  iaravonlarning  odd iv   boshqarilishi: 
m u a m m o n in g   iamoa  b o ‘lib  m u h o k a m a  qilinishi.  m asalaning vech im in i 
birgalikda  izlash  jarayonida  bolalar o ‘rtasida  o ‘za ro  m u n o s a b a tla r n in g  
s h a k l l a n i s h   i m k o n iv a ti :   o ‘q i t u v c h i n in g   o ‘q u v c h i l a r   va  u l a r n i n g  
tarbivasiga doimiv emotsional t a ’sir k o ‘rsatishi; t a ’limning em otsionalligi 
(zero.  o ‘qituvchi  bir vaqtning o ‘zida o ‘q u v chilarning katta g u ruhi  bilan 
ish  olib boradi).  o 'q u v  faoliyatiga musobaqalashish  elem entlarini kiritish 
uch u n  sharoitning varatilishi.  bilimsizlikdan  bilim larni o ‘zlashtirish sari 
harakatlarning  m u n taza m ligi  va  k e tm a -k e tlig i.
K a m c h ilik la ri:  t i z i m n i n g   a so sa n   b i lim la r n i  o ‘r t a c h a   d a r a j a d a  
o ‘z l a s h t i r u v c h i   o ‘q u v c h i l a r   u c h u n  
m o M i a l la n g a n l i g i .  
b o ‘sh 
o ‘zlashtiruvchi  o 'q u v c h ila r  u c h u n   qivinchiliklarning  yuzaga  kelishi  va 
kuchli o ‘zlashtiruvchi o ‘quvchilarqobilivatlarining rivojlanish  sur’atining 
ortga surilishi:  o ‘qituvchi  u c h u n   o ‘qitish  m a z m u n i  va o ‘qitish  s u r ’atlari 
h a m d a   m etodlari b o ‘vicha  individual  ishlarni tashkil etish.  s h u n in g d e k , 
o ‘quvchilaming individual xususivatlarini hisobga olishda qivinchilikning 
y u z a g a   k e lis h i:  k a t t a   va  k i c h i k   v o s h l i   o ‘q u v c h i l a r   o ‘r t a s i d a g i  
m u n o sa b a tla m in g   q a ro r topmasligi.
X IX  
asr  oxiri  XX  asr  boshlarida,  aqliy  rivojlanishida  farqi  boMgan 
o ‘quvchilami o ‘qitishda individuallashtirishga aham iyat qaratish  masalasi 
ayniqsa dolzarb xususiyat  kasb etdi.  S hunga  m os ravishda t a n la b  o ‘qitish 
shakli  yuzaga  keldi  ( A Q S H d a   Batov,  Y e v ro p a d a   M a in g e y m s   tiz im i).
Yevropa  va  A Q S H d a ,  X X   asr  boshida  o 'q u v c h il a r n in g   in d iv id u a l,
www.ziyouz.com kutubxonasi


U lard an   biri  bolalarni  guruhli  (jamoali)  t a ’lim  sanaladi.  U  G ‘arbiy 
Rossiya  (hozirgi  Belorussiya va  Ukrainaning g ‘arbiy qismlari)  birodarlik1 
m ak tab larid a  ilk  b o r q o ‘llanilgan  va  o ‘qish  sinf-darsli  shaklining  asosi 
boMib qolgan.  Bu tizim lar XVII  asrda Yan A m os  Komenskiy to m o n id a n  
« B u y u k   d i d a k t i k a »   a s a r i d a   n a z a r i y   j i h a t d a n   as o sla b   b e r ild i  va 
o m m aviylashtirildi.  O lim   pedagogikaga  o 'q u v   yili.  o ‘quv  kuni.  dars. 
m a s h g ‘u lo tla r  orasidagi  tanaffus.  o ‘quv  t a ’tillari  kabi  tu sh u n ch ala rn i 
kiritdi.  Quyosh  it  yulduzlari tu rkum ida b o ‘lganida bolalarni dam  olishga 
yuboradilar («ta’til»  lo tin c h ad a —  kunlarning eng qizigan  davri deganini 
bildiradi).
S in f-d ars  tizimi  garchi  350  yil  avval  asoslangan  b o ‘lsada,  bugungi 
k u n d a   h a m   keng  k o ‘la m d a   q o ‘llanilib  k elinm oqda.
S inf-dars  t i z i m i ning  m a z m u n i  o ‘quv  ishlarini  tashkil  etish  o ‘ziga 
xos  shakli  sifatida,  quyidagilardan  iborat:
—  bir  xil  yoshdagi  va  t a x m in a n   bir  xildagi  tayyorgarlik  darajasiga 
ega boMgan  o ‘q u v chilarsinfni tashkil  etadi.  Bu  sinf maktabda  o ‘qishning 
u m u m iy   davriga  asosan  do im iy   tartibini  saqlab  qoladi;
—  sin f  faoliyati  yag o n a  yillik  reja  va  d a s tu r  asosida,  doim iy  dars 
jadvali  b o ‘yicha  tashkil  etiladi,  b u n in g   natijasida  bolalar  m aktabga 
yilning bir vaqti  va  o ld in d a n   belgilangan  kun  soatlarida kelishlari  kerak 
boMadi;
—  m a sh g ‘u lo tla rn in g   asosiy  birligi  dars  hisoblanadi;
—  dars o d a td a  bir fan  yoki  m avzuga bagMshlangan  boMadi,  shu  bois 
o ‘q u v c h ila r  sinfda  bitta  m aterial  ustida  ishlaydilar;
—  darsda  o ‘q u v c h ila rn in g   ishiga  o ‘qituvchi  rahbarlik  qiladi,  u  o ‘z 
fani  b o 'y i c h a   o ‘qish  natijalari,  h a r   bir  o 'q u v c h in i   alohida  bilimini 
b a h o la y d i  va  yil  oxirida  o ‘quvchini  keyingi  sinfga  o ‘tishi  haqida  q a ro r 
q abul  qiladi.  (
S in f-d a rs tizim i  K .D .U sh in sk iy  to m o n id a n   y an a d a  rivojlantiriladi. 
U  bu  shaklning h a m m a   ustunliklarini  ilmiy asoslab berdi.  Dars,  ayniqsa, 
u n in g  tashkiliy qurilishi va tipologiyasining  ixcham   nazariyasini yaratdi. 
K .D .U s h in s k iy   h a r   b ir  d arsn in g   bir-biri  bilan  k etm a-ket  bogMangan 
quyidagi  u c h ta   qism ini  ajratib  k o ‘rsatadi:
1)  ilgari  o ‘rga nilga n  bilim lar  asosida  yangi  bilimlarni  anglashni 
a m alga oshirish va o ‘quvchilarda materialni jadal  qabul qilishga  maqsadli
1 X V I—X V II  asrlard a  G 'a rb iy   R usiyada biro d arlik   va d in iy -m a ’rifatparvarlik deb ataluvchi 
ta s h k ilo tla r p a y d o   b o 'la d i.
www.ziyouz.com kutubxonasi


faol,  m ustaqil  o ‘quv  ishlarini  ta 'm in la s h g a   qaratilgan  k o 'p la b   t a ’lim 
tizim larining  samaradorligi  sinab  ko'rilgan.  1905-yili  D alto n   sh a h rid a  
(M assachusets shtati)  o'q ituvchi  Yelena  Park  Xerst  to m o n id a n   birinchi 
b o r  qoMlanilgan  t a ’limning  individuallashtirilgan  tizimi  ular  orasida 
eng  radikal  hisoblangan.  Bu  tizim   d a lto n -re ia   nom i  bilan  pedagogika 
va  m aktab tarixiga  kirdi.  Uni  b a ’zan  laboratoriva voki  ustaxonalar tizimi 
deb  ham   ataydilar.
Bu  tizim ning  m azm uni  quyidagilardan  iborat:  o ‘quv  faolivatining 
m u vaffaqivati  m a k ta b d a   ishlash  s u r 'a t i n i n g   h a r   b ir  o ‘a u v c h i n i n g  
imkonivatlari.  ularning q o b ilivatlariaa  m oslas htirilishiga  bogMio:  t a ’lim 
faoliyati  ustun  turadigan  o ‘qislmi  a n ’anaviv  tashkil  etish  o ‘q u v c h in in g  
m u s t a q i l   o ‘qu v   f a o l i v a t i n i n g   m a r k a z i v   h i s o b l a n i s h i .  
0
‘q i t u v c h i  
vazifasining  faoliyatni  o d o b   bilan  tash k il  e tis h d a n   iboratligi.  s i n f  
laboratorivalarining  ustaxonalar bilan  alm ashtirilishi.  darslarning b e k o r 
qilinishi.  o ‘qituvchining vangi  materialni  tu s h u n t irmasligi.  o ‘auvc h in in g  
laboratoriva  voki  ustaxonalarda  o ‘q ituvchidan  olingan  tonshiriq  asosida 
mustaqil  shug‘ullanishlari va zarur boMgan  pavtda  o ‘qituvchidan  vordam  
so‘rashlari.
iMazkur  tizim   bir  q a t o r   k a m c h ilik la rig a   k o ‘ra  keskin  t a n q id g a  
uchragan.
XX 
asr 20-yillarida  m aktab  ishlari  Ilmiy tekshirish  instituti  t a ’limning 
lovihali  tizim ini  targMb qila  boshladi.  U ni  am erikalik  U .K ilpatrik  ishlab 
chiqqan.  0 ‘qitish  bu  tizimining  m a z m u n i  o ‘quvchilarning o ‘zlari  loyiha 
ishlari  mavzuni  ta n la b   olishlaridan  iborat.  U  mavjud  haqiqiy  h ayot 
bilan  bogMangan  boMishi  va  o ‘quv  guru hi  ixtisoslashishlariga  q a r a b  
(yo‘nalishlari)  ijtimoiy-siyosiy,  x o ‘jal ik-ish lab chiqarish  yoki  m a d a n iy -  
tu rm u sh   to m o n la rin i  aks  ettirishi  kerak  boMgan.
60-yillarda  T r a m k   reiasi  j u d a   m a s h h u r   boMdi.  U n i  a m e r i k a l ik  
professor  pedagog  Lyuyd  T r a m k   ishlab  c h iq q a n .  0 ‘qitishni  tash k il 
e t i s h n i n g   bu  s h a k l i   k a t t a   a u d i t o r i y a l a r d a   ( 1 0 0 —150  o d a m )  
mashg'ulotlarni,  10—15  kishilik guruhlarda va o ‘quvchilarning  individual 
ishlarini  birgalikda  olib  b o rish n i  t a k l if   etad i.  T urli  xildagi  te x n i k  
vositalardan  foydalanib  u m u m i y   m a ’ru z a la rn i  olib  borish g a  o ‘quv 
v a q t i n i n g   4 0 % i  a j r a t i l a d i .   K i c h i k   g u r u h l a r d a   m a s h g ‘ u l o t l a r g a  
(sem inarlar)  —  20  %  i  kabinet  va  lab o ra to riy alard a  individual  m u staq il 
ishlarni  bajarishga  40  %  i  ajratiladi.
70-yillarda  o ‘qishni  tashkil  etish  n o a n ’ana viy  s h akllarini  izlash 
davom   ettiriladi.  Tajriba  va sinov  m ak tab larin i  izlash  birinchi  n a v b a td a
www.ziyouz.com kutubxonasi


sinf-dars  tizim ini  m odernizatsiyalashtirish  fikri  bilan  bog‘liq  boMgan. 
Izlanishlar  asosiy  masalasi  —  o ‘qishni  individuallashtirish  edi.
Birinchi  universitetlar  paydo  boMishi  bilan  t a ’limning  m a ’ruza- 
s e m in a r  tizimi  yuzaga  kela  boshlaydi.  U  yaratilgan  paytdan  beri  hali 
deyarli  hech bir katta  o ‘zgarishlarga ega emas.  M a ’ruza, seminar,  amaliy 
va  laboratoriya  ishlari,  konsultatsiya va tanlagan  kasbi b o ‘yicha amaliyot 
hozirgacha  leksion-sem inar tizim sifatida o ‘qishning asosiy shakllaridan 
biri  boMib  kelm oqda.  L e k s io n -s e m in a r tizimi  o ‘zining  sof k o ‘rinishida 
o liy   va  oliy   m a k t a b d a n   keyingi  t a ’lim  a m a l i y o t i d a   qoM laniladi. 
0 ‘zbekistonda uch yillik o ‘rta  maxsus,  kasb-hunar t a ’limini tatbiq etilishi 
b il a n   l e k s i o n - s e m i n a r   ti z i m i d a n   a k a d e m i k   litsey  va  k a s b - h u n a r  
kollejlarida  foydalanila  boshlandi.  Oxirgi  paytlarda  leksion-sem inar 
tizim i  e le m e n tla r id a n   o ‘rta  m aktab  katta  sinflarida  h am   qoMlanila 
boshlandi.

Download 11,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   237   238   239   240   241   242   243   244   ...   413




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish