5. Bojxona logistikasi nimani o ‘rganadi?
6. Logistikaning obyektiga nimalar kiradi?
7. Logistik masalalar nimalardan iborat bo‘Iadi?
8. Logistik operatsiya, zanjir va tarmoqqa qanday ta ’rif beriladi?
9. Logistik kanal deb qanday kanalga aytiladi?
1.4.
Moddiy oqimlarni boshqarishda logistik yondoshuvning
o‘ziga xos xususiyatlari
Logistika to ‘liq holda iste’molchi
uchun ishlaydi, chunki
logistikaning
asosiy maqsadi yuklarni va y o ‘lovchilami «just in
time»
aniq muddatda eng kam mehnat va moddiy resurslarni
sarflagan
holda yetkazib berishdan iborat. Xomashyo, materiallar va
tayyor
mahsulotlami «aniq muddatda»
yetkazib berish butun
Iqtliodiy
tizimning faoliyat ko‘rsatishiga yaxshi ta’sir ko‘rsatadi va
om borlardagi
zaxiralarni sczilarli darajada qisqartirishga imkon
btradl.
Logistlkani
o ‘rganish va qo'llash logistik yondoshuvning asosiy
I'oyalarlnl tushunishga asoslanadi.
M oddiy oqim larni
insonlar tomonidan boshqarish ishlab
ohlqATllh. lav d o va boshqa xo‘jalik faoliyatlari iqtisodiyotning
boahlang'loh davrlda
ham amalga oshirilib kelingan.
B unga
avtomobillarda
yuklarni
tashish
texnologiyalarini
U kom lllashtlrish
bo'yicha amalga oshirilgan ishlar misol bo‘la
e M i. Avtomobillarda yuklarni tashish ishlari 50-yillargacha,
MOIM, markazlashmagan usulda amalga oshirilar edi, deb hisob-
la n il boMadl.
Yuklarni markazlashtirilmagan usulda tashishlarda,
odatda,
yuklarni tashish bilan bevosita yuk qabul qiluvchining o ‘zi
Shug'ullanar edi. Buning uchun yuk qabul qiluvchining o ‘zi
tflfisportga
buyurtma berish, ortish-tushirish ishlarini tashkil etish,
ek ip ad itorlik
va shunga o‘xshash boshqa bir qancha
operatsiyalami
b^jarlshl
kerak edi. Tashishning bunday usulida yuklarni ortish
punktlarida
ko‘plab
transport
vositalari,
yuk
ortuvchilar,
•Jtlp ed ltorlar
ortishni kutib navbatda turib qolar edi. Yuklarni ortish
lehleri, asosan, qo‘lda bajarilar va ortish-tushirish ishlarini mexani-
UtSlyalash va avtomatlashtirish uchun hech qanday rag‘batlantirish
yo’q edi.
Bu yerda yana shuni ham eslatib o ‘tish joizki, yuk tashish
21
marshrutlarini optimallashtirish
uchun sharoit mavjud emas, hatto
qarama-qarshi yo ‘nalishlarda bir xil turdagi yuklami tashish
holatlari ham uchrab turar edi. Avtokorxonalar maxsuslashtirilgan
transport vositasiga qaraganda universal harakatlanuvchi tarkibga
ega bo'lishga harakat qilar edi. 60-yillarga
kelib amaliyotda
yuklarni tashishning markazlashtirilgan usullari qo‘llanila bosh-
landi. M arkazlashtirilgan tashish usuliga o'tilganda yuqorida sanab
o ‘tiIgan kam chiliklam ing ko‘pchilik qismi bartaraf etildi. Tashish
ning markazlashtirilgan usuliga o ‘tilganda tashish jarayonlarini
amalga oshirishda quyidagi munosabatlar vujudga keldi:
1. Transportga buyurtmani yuk jo ‘natuvchi yoki uni yetkazib
berish bilan shug‘ullanuvchi tashkilot beradi.
2. Yukni ortish bilan yuk j o ‘natuvchi shug‘ullanadi.
3. Yuklar transportirovkasini umumfoydalanishdagi transport
korxonalari amalga oshiradi.
4. Yuklarni ekspeditorlik qilish bilan transport yoki maxsus
tashkilotlar shug‘ullanadi.
Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, yuklarni yetkazib berish-
ning markazlashtirilgan usuli quyidagi afzalliklarga ega edi:
1. M ahsulotlarni yuk qabul qiluvchiga yetkazib berish muqo-
billigi ortadi, vaqti esa kamayadi.
2. Harakatlanuvchi tarkibni yuk ortish punktlarida ortiqcha turib
qolish vaqtlari kamayadi.
3. Yuk ortish ishlarini mexanizatsiyalash
uchun imkoniyatlar
ochiladi. Bu esa o ‘z navbatida yuk ortish vaqtini keskin
kamaytiradi, yuk ortuvchilarga bo‘lgan ehtiyoj bartaraf etiladi.
4. M axsuslashtirilgan transport vositalaridan foydalanish uchun
keng imkoniyatlar ochiladi.
5. Yuklarni tashish jarayonlarini modellashtirish va optimallash
tirish uchun imkoniyatlar vujudga keladi va hokazo.
Tahlillar shuni k o ‘rsatdiki, tashishning markazlashtirilgan usuli
ham barcha muammolami oxirigacha hal etib bera olmas ekan.
Rivojlangan mamlakatlaming tajribasi shuni ko‘rsatadiki, yuklarni
yetkazib berish, omborlarda saqlash kabi
xarajatlar hozirgi kunda
ham 70% ni tashkil etayapti. Shuning uchun iste’molchilarning
ehtiyojini eng kam xarajatlar bilan to ‘liq qondirish masalasi eng
katta muammo bo‘lib qolayapti.
22
