‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova



Download 4,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet38/228
Sana31.01.2022
Hajmi4,6 Mb.
#420028
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   228
Bog'liq
61b186c0e14426.78547627

tuzilma. 
C h iz iq li-s h ta b li tu z ilm a h a r b ir 
chiziqli ra h b a r q oshida ixtisoslashgan x izm atch ilar, m asla h atc h ila r 
k en g ash i, y a ’ni sh ta b la r tu zish y o 'li b ilan tashk il etiladi.
S h ta b la m in g vazifasi h a r xil m u a m m o la rn i o 'rg a n is h o rq ali 
rah barlaig a q a ro r qabul qilishda y o rd am b erishdan iborat. B u n d ay
s h ta b la rg a e h tiy o jn in g p a y d o b o 'lis h ig a sa b a b k o r x o n a la rd a
vazifalam ing m urakkabligidir.


C h iz iq li r a h b a r la r k o rx o n a n in g b o sh m a q sa d ig a e ris h is h
y o 'lid a g i b irla m c h i vazifalarn in g b ajarilishig a m a s ’ul b o 'lsa la r, 
sh tab dag ilar esa birlam ch i vazifalarga tobe ikkilam chi vazifalarning 
b a ja rilis h ig a ja v o b g a r d ir la r . U la r m a s la h a t b e ris h v a z ifa s in i 
bajaradilar. C hiziqli rahbarlarning asosiy vazifasi tak lif etilgan ijobiy 
va salbiy m a s la h a tla rd a n m aq sa d g a m u v o fiq larin i a n iq la sh va uni 
qabul q ilish d an ib o ratd ir.
Bu tark ib n in g afzalligi s h u n d a n ib o ratk i, chiziqli ra h b a rla r 
o 'z d iqq atlarini ilm iy tad q iq o t ishlariga em as, balki, a so san , korxo­
n a n in g jo riy faoliyatiga q aratad ilar. K am chiligi b o sh q aru v tiz im id a
o rtiq c h a b o ‘g ‘in la m in g paydo b o 'lish i, n atijad a b o sh q a ru v tezkor- 
ligining susayishi, boshqaruv xarajatlarining o 'sish ig a olib kelishidir.
Funksional tuzilma. 
F u n k sio n al tu z ilm a tark ibi ra h b a rla r va 
ta rk ib b o ‘g ‘in la rin in g b o s h q a ru v fa o liy a tin i ix tiso sla sh tirish g a
q aratilg an . B u n d a h a r b ir b o sh q a ru v b o ‘g ‘iniga m u ay y an vazifalar 
biriktirib quyiladi.
B o sh q aruv a p p a ra tin i fu nk sio n al ix tiso slash tirish s a m a ra d o r­
ligini a n c h a o sh ira d i. B osh qaruv n in g h a m m a v azifalarin i b ajarish i 
lo z im b o 'lg a n u n iv e rsa l ra h b a rla r o 'r n ig a o 'z s o h a s in i p u x ta
biladigan, o 'z sh tatiga ega b o 'lg an , o'zig a topshirilgan ish uchastkasi 
u c h u n jav o b b e ra d ig a n m u tax assislar a p p a ra ti p a y d o b o 'la d i.
F u nk sional b o 'lin m a la r bevosita b a rc h a quyi tark ib b o 'lin m a - 
larin in g fao liy atin i b o sh q a ra d i. F u n k sio n al b o sh q a rish u yoki bu 
vazifa v ak o latiga taallu q li to r d o irad ag i m a sa la la r b o 'y ic h a quyi 
bosqichning organ va bo'linm alari faoliyatiga rahbarlikni t a ’m inlaydi. 
M a sa la n , k o rx o n a n in g reja b o 'lim i sex larn in g reja b y u ro la rig a
rahbarlik qiladi.
B u n d a h a m fu n k s io n a l b o 'lim la r r a h b a r la r in in g v e rtik al 
b o 'y ic h a iyerarxiyasi va b o 'y su n ish i m avjud. A m m o ch iziq li tarkib- 
d a n farqli o 'la r o q , b u n d a y b o 'y su n ish m a ’m u riy e m a s, balki s o f 
uslubiy m aslahatli bo'ysunishdir. M asalan, korxona reja b o 'lim in in g
b o sh lig 'i sex reja byurosi b o sh lig 'ig a , h a tto a y n a n s h u vazifaga 
d o ir m asala b o 'y ic h a h a m b u y ru q berish h u q u q ig a ega em as. B iror 
m a ’m u riy b u y ru q n i k o rx o n a d ire k to ri sex b o s h lig 'ig a b e rish i 
m u m k in , sex b o s h lig 'i esa sex reja byurosi b o s h lig 'ig a sh u n d a y
buyruq bera oladi.


F unksional tarkib h a m ijobiy va salbiy to m o n larg a ega.
F u n k sio n al ta rk ib n in g ijobiy to m o n lari:
— bu tark ib d a b o sh q a ru v faoliyati c h u q u r ixtisoslashadi. Bu 
esa b o sh q a ru v s a m a ra d o rlig in in g kasb m a h o ra ti d a ra ja s in in g
o ‘sishini ta ’m inlaydi. M asalan , m ark etin g b o 'y ic h a m utaxassis shu 
so h a n i b o sh q a yuqori o rg a n la r ra h b a rla rid a n yaxshi bilad i va bu 
ishni yuqori saviyada bajarad i;
— fu n k sio nal so h a d a m u v o fiq lash tirish ishini yaxshilashga 
erishiladi. X o d im la r bu n g a tez k o 'n ik m a h o sil qiladilar;
— m o d d iy x arajatlarn i k a m a y tira d i, b o sh q arish d ag i tak ro r- 
lanishlarga chek qo'yadi va hokazo.
F u n k sio n al ta rk ib n in g salbiy to m o n lari: fu n k sio n al o rg an lar 
o'zig a topshirilgan vazifalarni sifatli bajarishd an m an fa atd o r b o 'lib , 
«begona» v a z ifa la r u c h u n h a m , b u tu n k o rx o n a n in g u m u m iy
faoliyati u c h u n h am jav o b berm ay d i. B u n d a h a r b ir ra h b a r o 'z
vazifasi b o 'y ic h a farm oyish berish u c h u n b a rc h a h u q u q larg a ega. 
B in o b arin , b u narsa y ak k a b o sh c h ilik tam o y illarin in g b u zilish i
ijro c h ilarn in g m a s ’uliyati k am ay ib , in tiz o m n in g b o 'sh a sh ish ig a
olib keladi. C h u n k i h a r b ir ijrochi b ir bo shliqqa em as, ayni vaqtda, 
b ir n e c h a b o sh liq q a b o 'y s u n a d i, k o 'p in c h a u la rd a n b ir-b irig a zid 
k o 'rsa tm a la r oladi.
Chiziqli-funksional tarkibda asosiy boshqaruv 
— c h iz iq li 
b o s h q a ru v h is o b la n a d i. H a m m a b o s h q a ru v b o s q ic h la r i va 
u chastkalarni m ustaqil b o sh q arish d a chiziqli rahbarlar tayinlanad i. 
U la rg a ish la b c h iq a ris h x o 'ja lik fa o liy a tin i y a k k a b o s h c h ilik
tam oyillariga k o 'ra boshqarish huquqi berilgan b o 'lib , ular olin ad i- 
g a n n a tija la r u c h u n to 'liq jav o b g ard irlar.
B oshqaruvnig chiziq li-fu n k sio n al tarkib sh aro itid a ishlaydigan 
rahbarlarga m alakali yordam ko'rsatish u ch u n funksional va idoraviy 
tash k ilo tla r tash k il e tilad i. Bu tash k ilo tla rn in g vazifasi b o sh q a ru v
qaroiiarini tayyorlash h am d a rahbarlarga m alakali yordam berishdan 
iborat bo'ladi.
M a zk u r tark ib n in g kam ch ilik lari:
— chiziqli va funksional x o d im lar o 'rta s id a kelishm ov chilik lar 
p a y d o b o 'la d i;
— tad b irk o rg a fu n k sio n al x o d im la r fao liy atin i m u v o fiq la sh ­
tirish q iyin ro q kechadi.


Dasturli-maqsadli tuzilma. 
H ozirgi z a m o n korxonalari faoliya- 
tidagi k o ‘pgina m u am m o larn i hal etish gorizo ntal b o 'y ich a kelishib 
o lish va m u v o fiq la sh tirish n i talab e ta d i. M a sa la n , korxona yangi 
xil m a h su lo t ishlab ch iq a rish g a k o 'c h a d ig a n bo 'lsa:
— m ate ria lla rin i sarflash n in g yangi m e ’yorini ishlab ch iq ish ;
— m e h n a t m e ’yorlarin i q ay ta k o 'rib ch iq ish ;
— turli kasbdagi ish ch ilarn i tay y o rlash va qay ta tayyorlash;
— yangi m ate ria lla rg a e h tiy o jn i an iq lash ;
— etkazib b e ru v c h ila r b ilan a lo q a o 'rn a tis h ;
— yangi texnologiyalam i joriy etish va ho k azo lar talab qilinadi.
Y u qoridagi vazifalarn i tu rli x iz m a t b o 'lin m a la ri b ajarad i, u la r
b a ja rad ig a n ish la rn in g m a z m u n i va m u d d a tla rin i kelishib o lish i, 
ishlab c h iq a rish n in g k o 'p g in a e le m e n tla rin i tu ta sh tirish i lo zim . 
G o h o funk sio n al x izm atlar o 'rta sid a g i alo q a lard a buzilish vujudga 
k eladi, x izm a tla r esa bahs va m u n o z a ra la r bilan am alga o sh irilad i. 
C h iz iq li-ta rk ib rah b a ri esa k o 'p s o n li b o 'lin m a la r ishini m u v o fiq - 
lashtirishga qiynaladi.
B u m u o m a la la rin i yangi tashkiliy b o sh qaru v tarkiblarini tu zish
y o 'li b ilan , a n iq ro g 'i, c h iz iq li-fu n k sio n a l b o sh q a ru v ta rk ib la rig a
tu z a tis h la r kiritish y o 'li bilan hal etilad i. B u n d ay tark ib d a stu rli- 
m a qsadli tarkib deb ataladi. Boshqaruvning d asturli-m a qsadli tarkibi 
quyidagi ikki ko'rinishd a bo'ladi: loyiha bo'y ich a va m ahsulotga k o 'ra
boshqaruv.
Loyiha bo'yicha boshqaruv 
q isq a m u d d a td a yangi tex n ik a va 
tex n olo g iy ani jo riy etish z a ru ra ti tu g 'ilg a n h o lla rd a q o 'lla n ila d i. 
B u n d a v a q tin c h a lik m ax su s x izm a t b o 'lim i tu zilib , u n g a resu rsla r 
b erilad i. Bu b o 'lim loyiha tu za d i va u n in g jo riy e tilish in i n a z o ra t 
qiladi.
L oyiha b o 'y ic h a b o sh q aru v m u n ta z a m rahbarlikni a n iq la s h ti- 
radi, kichik b o 'lak la rg a ajratadi yoki to 'ld ira d i. U loyihani bajarish
u c h u n k o rx o n a n in g b a rc h a fu n k sio n a l x izm atlari va b o 'lin m a la ri 
faoliyatini m u v o fiq la sh tiru v ch i o rg a n h iso b la n a d i. B u o rg an g a
tegishli h u q u q la r b eriladi. U v a z ifala rn in g bajarilish i u c h u n t o 'la
jav o b g ar b o 'la d i.
B u n d ay b o sh q a ru v k o 'p n o m e n k la tu ra li ishlab c h iq a ris h d a
qo 'llan ilad i. L oy iha rahbari m axsus vakolatga ega b o 'lib , texnologik


ish la rn i z v e n o la r b ila n is h c h ila r o 'r ta s id a ta q s im la y d i, u n in g
bajarilishini o ‘z loyihasi d o ira sid a n a z o ra t qilib b o rad i. C h iziqli 
ra h b a rn in g s h u ish la rg a o id b u y ru q la ri lo y ih a ra h b a ri b ila n
kelishiladi. B u n d a bajaruvchi kishi ikki va u n d a n ortiq rahbarga ega 
b o 'lib , u laig a b o ‘ysunadi.
Mahsulotga ko‘ra boshqaruv 
tarkibining afzalligi axborotlar- 
ning kelish yoMlari va oqim ining qisqarishi, yakkaboshchilik tamoyiliga 
to ‘la rioya qilinishi, boshqaruvning yuqori bosqichlarini kichik jo riy
vazifalardan xalos etishda n am o y o n b o'lad i. B unday tarkib bozorda 
talabning o'zgarishiga tezkor m unosabat bildirishga qodirdir.
M atrisali tuzilma. 
M atrisali tark ib b o 'y ic h a b o sh q a ru v a n c h a
m urakk ab b o ‘lib, u m ahsuloti n isb atan qisqa «umr» k o ‘rad ig an va 
tez -te z o ‘zgarib tu ra d ig an k o rx o n alar to m o n id a n q o 'lla n ila d i. Bu 
tarkib k o rx o n a d a g o riz o n tal a lo q alarn i y o ‘lga q o ‘yish va u larn i 
z am o n a v iy k o m p y u te rla r y o rd a m id a m u rak k ab b u y u rtm a la rin i 
bajaruvchi turli korxonalar faoliyati bilan bog‘lash, texnika sohasida 
yuqori m alak ali x izm a t k o 'rsa tish va ekspertizani t a ’m in lash g a
q a ra tilg a n . U s h b u ta rk ib n i «tur» k o ‘r in is h id a t a s a w u r e tis h
m u m k in . U ikki turdag i tark ib n in g kom binasiyasini ifodalaydi.
B osh q aru vn ing m atrisali tark ib in in g m o h iy ati sh u n d a k i, u n d a
h a r b ir x o d im , ayni b ir vaq tn in g o ‘z id a , loyiha b o 'y ic h a b o s h q a ­
rish, sh u n in g d e k funksional org anid a x izm a td a b o 'lad i h a m d a ikki 
yoqlam a b o 'y s u n a d i. Bu tark ib n in g o ‘ziga yarasha afzalliklari bor. 
B uiar q u y id ag ilard ir:
— b o sh q a ru v jaray o n id ag i (g o rizo n tal) alo q alarn in g u z u n lig i- 
ni keskin q isq artirad i va tartibg a soladi;
— q a ro rla r q ab u l qilishni tez lash tira d i va u larn in g m a z m u n i 
h a m d a n a tija la ri u c h u n m a s ’uliy atn i o sh irad i;
— k o rx o n a n in g ichki va tash qi sh aro itlarig a t a ’sir etuvch i 
om illam ing o ‘zgarishiga tezda ko‘nikm a hosil qiladi va shunga muvofiq 
ravishda am al qiladi;
— ch iziq li b o ‘ysun ish v ositasida b o ‘lim ich id a b y u ro k ratiy aga 
b o ‘lgan m o y illik n i b ir q a d a r s o ‘n d irad i va h o k azo .
S hu b ila n b ir q a to rd a , m atrisali tark ib n in g h am a y rim k a m - 
c h ilik la ri b o r. B u la r ta r k ib n in g m u ra k k a b lig i va b o s h q a ru v
oiganlarining real vakolatiga ega em asligidir.


B o sh q aru v n in g tashkiliy ta rk ib la ri to 'g 'ris id a yak un iy x u lo sa - 
larg a kelar e k a n m iz , b o s h q a ru v n in g q a ra b ch iq ilg a n ta s h k iliy
ta rk ib la rid a n b iro rtasin i h a m rasm iy tark ib deb b o 'lm a y d i. S h u
b o is h a r b ir k o rx o n a (firm a) o ‘z o ld id a g i m aq sad va iq tiso d iy
m u h itin in g o 'z ig a xos x u s u s iy a tla r id a n kelib c h iq ib , u n in g
ta la b la rin i yuqo ri d a ra jad a q o n d ira d ig a n tash kiliy tark ib tu rin i 
tan lash i kerak.
3.5. Kichik biznes va tadbirkorlikda rahbarning 
boshqaruv uslubi
R a h b a rn in g bosh q aru v uslubi d e g a n d a , b oshqaruv ja ra y o n id a
kelib c h iq a d ig an m u a m m o la rin i hal q ilish usullari m ajm ui tu s h u - 
niladi.
K ic h ik b izn es va ta d b irk o rlik d a rah b a rlik n in g quyidagi b o s h ­
q aru v u slu b la rid a n fo y d alanilad i:
1. X o'jalik ishlaridagi kam chiliklarga m urosasiz bo'lish .
2. Ja m o a va u n in g h a r b ir x o d im i to 'g 'ris id a qay g'urish.
3. Y u q o ri m ad a n iy atli b o sh q a ru v n i tash k il etish.
4. R a h b a rn in g yangilikni his etish q obiliyati.
K ichik biznes faoliyatini b o sh q a rish n in g b ir n ech a p o g 'o n a la ri 
m avjud. U larga ikki p o g 'o n a li, u c h p o g 'o n a li va k o 'p p o g 'o n a li 
b o sh q a ru v n i m isol qilib k o 'rsa tish m u m k in . K ichik b izn es f a o ­
liyatini b o sh q arish d a ja h o n a m a liy o tid a n o lin g an va eng sam aralisi 
h iso b la n g a n ikki p o g 'o n a li usul, y a ’ni rah b ar-b a ja ru v ch i u s u lid a n
keng foydalaniladi.
Bu u su ln in g sam arasi u n in g o d d iy lig id a , bajaruvchi va ra h b a r 
o'rtasidagi m u n o sab atlam in g to 'g 'rid a n -t o 'g 'ri bog'langanligidadir. 
Bu yerda n a z o ratn in g yuqori sam arasiga erishiladi. P o g 'o n a la rs o n i 
o rtib b o rg an sari b o sh q a ru v sam arasi k a m a y ib bo rad i.
Qisqa xulosalar
K orxonani bo shqarishning m aqsadga m uvofiq tarkibini vujudga 
keltirish ta d b irk o r hal etishi kerak b o 'lg a n m u h im v a z ifala rd a n
biri hisoblanadi.


K ichik b iznes k o rx o n alari b o sh q aru v ta rk ib in in g c h iz iq li-p o
g ‘o n ali, c h iz iq li-sh ta b li, fu n k sio n al, c h iz iq li-fu n k sio n a l, dastu rli- 
m a qsadli, m atrisali turlari m avjud.
K ichik b iznes va tad b irk orlik faoliyatin i b o sh q a rish d a ja h o n
a m a liy o tid a n o lin g an va eng sam arali usul b o 'lib , ikki p o g 'o n a li 
u su l, y a ’ni rah b a r-b a ja ru v c h i usuli h iso b la n a d i. Bu u su ln in g
sam arasi u n in g oddiyligi h a m d a rah b a r va bajaruvchi o 'rta sid a g i 
m u n o sa b a tla m in g t o ‘g ‘rid a n -t o 'g 'ri b o g 'lan g a n lig id a d ir.

Download 4,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   228




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish