|
N azorat savollari
1. Innovatsiya ja ra yo n i o ‘z ichiga qanday bosqichlarni oladi?
2. Innovatsiya tavakkalchiligi qanday baholanadi?
3. Yangi tovarni rejalashtirishning qanday vazifalari mavjud?
4. Yangi g ‘oyalarni tanlash necha bosqichda amalga oshiriladi?
5. Yangi tovarni rejalashtirishning qanday usullari mavjud?
6. Zararsizlik m iqtasi nima?
7. Bozor faoliyatini baholovchi ko ‘rsatkichlarga nimalar kiradi?
8. Tovar markasi nima va uning qanday strategiyalari ishlab chiqiladi?
9. Tovar uchun yangi nom topishda qanday tamoyillarga amal qilish zarur?
10. Sifat strategiyasini ishlab chiqishda nimalar hisobga olinadi?
IV BOB
IN N O V A T S IO N M A H S U L O T L A R G A
N A R X N IN G S H A K L L A N IS H I
4.1. N arx shakllanishi va uning bosqichlari
Innovatsion m ahsulotlar narxining asosiy funksiyalari b o ‘lib hi-
sob funksiyasi, taqsim ot funksiyasi va ra g ‘batlantirish funksiyasi
sanaladi. N arx belgilash - tovarlar va xizm atlar narxini shakllantirish
jarayonidir. N arx shakllantirishning ikkita asosiy tizim i xarakter-
lidir: talab va ta k lif o ‘zaro m unosabatlari asosida faoliyat k o ‘rsatadi-
gan bozor narx shakllanishi ham da davlat tom onidan m arkazlashgan
narx shakllantirish - narxlam ing davlat organlari tom onidan shakl-
lantirilishi. B unda xarajatlar b o ‘yicha narx shakllantirish doirasida
ishlab chiqarish xarajatlari va m uom ala xarajatlari narxni shakllan-
tirishga asos qilib olinadi. Tashqi kontragentlar bilan hisob-kitoblar-
da firm alar, asosan, ikki xil narx turidan: om m aviy va hisob-kitob
narxlaridan foydalanadi.
N arx shakllantirish tizim ini shartli ravishda olti bosqichga ajratib
ko ‘rsatish m um kin:
- narx siyosati m aqsadlarini belgilash;
- firm a tovarlariga talabni aniqlash;
- xarajatlam i baholash;
- raqobatchilam ing tovarlari va narxlarini tahlil qilish;
- yakuniy narx hajm ini belgilash;
- narxlarni davlat tom onidan tartibga solish choralarini hisobga
olish.
N arx shakllantirish tizim i qoidaga k o ‘ra bir necha bosqich-
dan iborat boTadi.
B irinchi bosqich
- narx siyosati m aqsadlarini
aniqlashda firm alar « o ‘z tovarlarining narx siyosati yordam ida ni-
55
m alarga erishish m aqsadga muvofiq?» degan saovlga javob berishga
harakat qiladi. Odatda, bu m aqsadlar soni bir nechta b o ‘ladi. U lar
ning orasida firmaning bozorlarda faoliyat ko‘rsatishini ta ’m inlash.
foydani m aksim allashtirish, tovar aylanmasini maksimal darajada
kengaytirish, sotuvni optimal oshirish, qim mat narx belgilash eva-
ziga «qaym og‘ini olish», sifatda yetakchilik alohida ajralib turadi.
N arx siyosatining aytib o ‘tilgan maqsadlari o ‘zaro m unosabatda
b o ‘lib, doim ham mos kelavermaydi. U larga erishish, shuningdek,
vaqt bo‘yicha ham o ‘zaro amal qiladi.
Ikkinchi bosqich -
firma tovarlariga talabni aniqlash. Bu yer-
da gap umum an bozor sig‘imini emas, balki turli narx darajasida
qancha tovar sotish m um kinligini aniqlash haqida boradi. Taxm in
qilinayotgan sotuv hajm ining narx darajasiga bog‘liqligini aniqlay
olish kerak, bu yerda, asosiysi, ushbu tovarning turli narxlariga talab
qanday javob qaytarishini kompleksli tahlil qilish hisoblanadi. Talab
qanchalik ko ‘p harakatchan boTsa, tovar sotuvchisi shunchalik qim-
m atroq narx belgilashi mumkin.
N arx shakllantirish jarayonining
uchinchi bosqichi -
xarajatlar-
ni baholash. X arajatlarni baholash va ularni pasaytirish yoTlarini
izlash - har qanday tadbirkor uchun majburiy b o ‘lgan m ashg‘ulot-
dir. X arajatlarni ikki turga: doimiy va o ‘zgaruvchan xarajatlarga
ajratish qabul qilingan. Doimiy xarajatlar - bu ularning hajmi tovar
aylanm asidan olinadigan tushum va ishlab chiqarish hajmi odatiy
tebranishlariga b o g ‘liq b o ‘lm agan xarajatlardir. 0 ‘zgaruvchan xara
jatlar esa bevosita m ahsulot ishlab chiqarish hajm iga b og‘liq b o ‘ladi.
Bu, asosan, xom ashyo xarajatlari va ish haqi xarajatlaridir. Doimiy
xarajatlar va o ‘zgaruvchan xarajatlar y ig ‘indisi um um iy xarajatlar
boTib, narxning quyi chegarasini hosil qiladi.
Raqobatchilarning tovarlari va narxlarini tahlil qilish eng m urak-
kab vazifalardan biridir. Bozor iqtisodiyotida m uayyan bitim lar
b o ‘yicha narxlar haqida axborot k o ‘pincha ishlab chiqaruvchining
tijorat siri hisoblanadi va bunday m a’lumotni olish ju d a qiyin b o ‘la-
di. R aqobatchilarning tovarlari va narxlarini o ‘rganish aniq bir maq-
sadni - beparvolik narxi, y a ’ni bunda xaridorga kim ning - firma yoki
56
ruqobatchilar tovarlarini xarid qilishning farqi bo ‘lm aydigan narxni
topish m aqsadini k o ‘zlaydi. Bu narxni aniqlash, uni asos qilib olgan
holda nim aning evaziga bunday «beparvolik»ni bartaraf qilish va
aynan sizning finnangizdan tovarlarni xarid qilishlariga erishishga
nima yordam berishini aniqlash m um kin.
R aqobatchilarning tovarlari va narxlarini baholagach, narx shakl-
lantirishning keyingi bosqichiga - doim iy foydalaniladigan narx
belgilash usulini tanlashga o ‘tish m um kin. B ozor tom onidan narx
shakllantirish am aliyotida eng tarqalgan bunday usullarning bir
nechtasi m a'lum :
- xarajatlar usuli;
- raqobatchiga ergashish usuli;
- xarajatlar-m arketing usuli.
Y akuniy narx hajm ini belgilash bosqichi xaridorlar bilan m uayyan
m uzokaralar davom ida am alga oshiriladi. U shbu bosqichda ikki-
ta asosiy vazifani hal etish: xaridorlar uchun o 'zin in g chegirm alar
tizim i yaratish ham da chiqarilayotgan tovarning hayotiylik davri
bosqichlari va inflatsiya jarayonlarini hisobga olgan holda kelajakda
narxlarga tuzatish kiritish m exanizm ini belgilash lozim. N arx shakl
lantirish usullaridan biri tanlab olingach, narxga oid qarom i qabul
qilish - m uayyan narx belgilash zarur. Bu yerda psixologik ta ’sir,
turli m arketing elem entlari ta ’siri, narx siyosatining tayanch maq-
sadlariga amal qilish, belgilanadigan narxga ehtim oliy reaksiyasini
tahlil qilish kabi bir qator jih atlam i hisobga olish kerak. Psixologik
ta ’sirning roli shu bilan belgilanadiki, narx k o ‘plab iste’m olchilar
uchun m ahsulot sifatining asosiy k o ‘rsatkichi boMib xizm at qiladi.
Imij yaratuvchi narxlar, eng avvalo, xaridorning o ‘zini o 'z i anglashi-
ga ta ’sir k o ‘rsatuvchi m ahsulotlar uchun xarakterlidir. Iste’molchi
unga o ‘ziga xos, noyob va nufuzliroq b o ii b ko^rinsa, qim m atroq
m ahsulotni ham afzal k o 'rish i m um kin.
N arx shakllantirishning so ‘nggi bosqichi - narxlarni davlat to
m onidan tartibga solish choralarini hisobga olishdir. D unyoning
k o ‘pchilik m am lakatlarida narxlar va ularning dinam ikasini davlat
tom onidan lim itlash yoki tartibga solishning turli choralari q o ‘llanib
57
kelgan, q o ilan m o q d a va kelajakda ham q o ‘llaniladi. Firm a uchun
narx shakllantirish masalalarini hal etishda davlatning choralari fir
m a faoliyatiga ijobiy yoki salbiy ta ’sir k o ‘rsata olishini, albatta, ba
holash kerak. A garda tovarlarni chet elda sotish k o 'zd a tutilayotgan
b o ‘lsa, ulam i sotish rejalashtirilgan m am lakatlarda tovarlam ing pat
ent tizim ini baholash haqida m a’lumotlar zarur b o ‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
