Yusuf Xos Xojibning ilmiy me’rosi

Asar kimga atalib yozilgan va nima uchun

• Qutadgʻu bilig” kitobi avom xalq uchun emas, birinchi navbatda, xoqon va beklar, yaʼni yurtning hukmdorlari uchun atab yozilgandir. Turkiy sulolalar butun islom mintaqasida hukmfarmo boʻlib ke-layotgan bir paytda, ijtimoiy jihatdan “Shohnoma” dan koʻra “Qu-tadgʻu bilig”, yaʼni “hukmdorlar Adabnomasi” koʻproq zarur va bu kitob aynan turkiy tilda yozilmogʻi kerak edi. Yusuf Xos Hojib ushbu ijtimoiy zaruratni vaqtida anglab yetdi; unga yuksak saviyada javob bera oldi. Uning asarini turkiy hukmdorlar qay darajada oʻqidi va oʻzlashtirdi, bu boshqa masala. Abu Ali Hasan Xorunxon uni yaxshi qabul qilgani, shoirni munosib taqdirlagani Kuntugʻdi va Oytoʻldi timsollari hayotiy haqiqatga ancha muvofiq kelganini koʻrsatadi.

• Qutadgʻu bilig”ning badiiyligi juda yuqori. Undagi har bir qirra, voqealardagi hayotiylik va shoir xayoli oʻzaro nihoyatda uygʻun. Shoirning tasvirlari yorqin, tili nihoyatda shirali, mazmunga boy. Islom mintaqa sheʼriyatining eng asosiy uslubi xususiyati – har bir baytning mustaqil tasviriy, timsoliy birlik darajasiga koʻtarilish talabi Yusuf tomonidan toʻla his qilingan va amalga tadbiq etilgan. Uning juda koʻp baytlari hikmatli soʻz (aforizm) darajasiga koʻtarilgan. Har bir bayt tugal tasvir (yaxlit obraz) beradi. Asar tavhid yoki yagona Alloh hamdi bilan boshlanadi. 32 baytli bu bobda islomning bosh tushunchasi har taraflama tavsiflab berilgan.