Yuristning nutq

1 Ibn Sino fikrlari quyidagi manbadan olindi: Barotov M. Ibn Sino
etikasi. T.: 1969, 20-21-betlar.
110

---

Kaykovus
U nsurulm aoliy Kaykovus Kaspiy dengizi janubiy 
qirg‘oqlarida yashagan Gilon qabilasiga mansubdir. U XI asrda 
yashab ijod etdi. 0 ‘z zamonasining ziyoli kishilaridan bo‘lib 
yetishdi. Musiqa va tibbiyot ilmida muvaffaqiyat qozondi. Biroq 
Kaykovus nomini «Qobusnoma» asari mashhur siymolar 
qatorida mangulikka muhrladi. XI asr Sharq ma’naviyati 
tarixida qimmatli asarlardan bin hisoblangan «Qobusnoma»da 
ham notiqlik san’ati, mahoratiga doir alohida boblar berilgan. 
Kaykovus notiqlikka alohida e’tibor qaratadi. U so‘z san’atida 
shaxsning mukammal bilimga ega bo'lishi tarafdori edi. 
«Bilgilkim, hamma hunardin so‘z hunari yaxshi», deb 
uqtiradi u.
Agar hunarmand mashaqqatli mehnati tufayli moddiy 
ne’matlar bunyodkori bo‘lgani bilan, mehnat mahsulida inson 
ma’naviy qiyofasi to‘laqonli namoyon bo‘lmaydi. Shu bois 
hunarmand ham mehnat jarayonida m a’naviy qiyofasini 
shakllantirishi lozim. Bu nutq orqali namoyon boiadi. «So‘z 
hunari» ni egallagan hunarmandning ishi boshqalaridan ko‘ra 
yaxshiroq yurishadi deydi u. Kaykovus fikricha, so‘zamol, 
so‘zga chechan notiq kishi hamma joyda muvaffaqiyatga erishadi. 
Xushmuomalalik bilan ishni bitirib ketaveradi.
Kaykovus m ashhur “ Q o busnom a” asarida notiq 
muvaffaqiyat qozonishi uchun quyidagilarga alohida e ’tibor 
berishini ta’kidlaydi:
— tinimsiz mehnat, o‘z ustida ishlash va o‘rganish;
— nutq yoqirnliligini taminlash. Bu haqda u “Nutqing go‘zal 
bo‘lsinki, xalq uni mamnunlik bilan qabul qilsin”, — deb 
uqtiradi;
— nutqda ifodalangan fikr tinglovchi qalbiga yetib bora olsin;
— socz yoki mulohaza to‘g‘ri, jonli shakllanishi va asosli 
bo‘lmog‘iga erishish;
— ilmiy asos va dalillarga boy nutq ta’sirchanlikni orttiradi;
— nutq matni jiddiy tayyorgarliksiz havola qilinar ekan, 
birinchidan, saviyasi, ikkinchidan ta’sir doirasi past bo‘ladi;
i l l

---

— “Har qancha dono bo‘lsang ham o ‘zingni nodon bilgil, 
toki senga ilm o‘rganish eshigi ochiq bo‘lg‘ay”;
— 
“Amaldorlar bilan amaldordek, oddiy odamlar bilan 
oddiy odamlardek so‘zlashgil, donishmandlik chegarasidan 
chiqma, sening so‘zingni eshitgan kishiga og‘ir tuyulmasin”;
— “Ko‘p bilgil-u, oz so'zla.., shunday so‘zlagilki, bu 
so‘z bekor va zoye ketmasin”;
— so‘z eshitishdan qochma, kishi so‘zni eshitish bilan 
notiq bo‘ladi”.
Unsuralmaoliy Kaykovusning bunday fikr-mulohazalari 
notiqlik san’ati tarixida hamon o ‘z ahamiyatini saqlab 
kelmoqda.