Yuristning nutq

sultoniyot —
yuqori tabaqa uchun, 
xutubi jihodiya
— jangovar nutqlar, g
'aribona maqom
— oddiy xalq uchun 
mo‘ljaUangan nutqlar. Voizlik san’ati ijtimoiy va badiiy jihatdan 
ahamiyatli bo‘lganligi uchun asrlar davomida taraqqiy qildi. 
Voizlar aytilayotgan har bir hodisaning mohiyatini ochib 
berish, fikr m azm uni t a ’sirch an lig in i t a ’m in lash , 
mulohazalarni tinglovchiga aniq va mufassal yetkazish 
tamoyillari to‘g‘risida jiddiy shug‘ullanganlar. Va’zlar o‘tkir 
til, ta’sirchan ifodalar bilan sug‘orilgan hamda badiiy yuksak 
saviyada tayyorlangan va o‘qilgan. Voizlik san’ati o'tmishda katta 
ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan bo‘lib, hozirgi kun notiqlik 
san’atining rivojlanishi uchun ham asos bo‘lib xizmat qildi.
Ma’lumki IX-XV asrlarda Markaziy Osiyo xalqlari jahon 
madaniyati taraqqiyotining yuksak cho‘qqisiga ko‘tarildi. Bu 
davrda Movarounnahr zaminidan jahon fani va madaniyati 
taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan Imom al-Buxoriy, Imom 
at-Termiziy, Burhoniddin Marg‘inoniy, Xorazmiy, Ahmad 
Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Abu Nasr 
Forobiy, M ahm ud Zam axshariy, Ahmad Yassaviy, 
Bahouddin Naqshband, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, 
Zahiriddin Muhammad Bobur, Husayn Voiz Koshifiy singari 
buyuk siymolar yetishib chiqdi. Ular dunyo tamaddunida o‘z 
ma’naviy-ma’rifiy, ilmiy merosi bilan alohida o‘rin egallaydilar. 
Shu bois bu davr Sharqda Uyg‘onish davri hisoblanadi. Bu 
yillarda madaniyat, san’at, ilm-fan rivojlanishi barobarida, 
madaniyat targ'ibotchilari, ulkan so‘z san’atkorlari — voizlar 
ham yetishib chiqdi. Notiqlik san’ati ham ravnaq topdi.
106

---

Abu Nasr Forobiy 
873-yilda hozirgi Chimkent viloyatining 
Forob qishlog‘ida tug‘ilib, 950-yilda Damashqda vafot etgan. 
Uning to‘liq ismi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad 
0 ‘zlug‘ Tarxon al-Forobiydir.
Sharq Uyg‘onish davrining buyuk vakili Abu Nasr Forobiy 
ijtimoiy va tabiiy fanlar sohasida qomusiy bilim sohibi bo‘lib, 
160 dan ortiq asar yaratgan. U poliglot sifatida 70 dan ortiq 
tilni mukammal egallagan. Jumladan, yunon tilida yunon 
falsafasiga oid sharhlar yozganligi uchun dunyo miqyosida 
nomi keng tarqalgan. Shu bois Sharqda