Yuristning nutq

Sudning hukmi
—jinoyat ishi mohiyatiga ko‘ra hal qilinadigan yakuniy hujjatdir. 
U ishning aniq holatlariga oid eng batafsil ma’lumotlar, qat’iy 
asoslangan xulosalardan iborat bo‘ladi.
Jinoyat-protsessual qpnunchiligida hukm 3 tarkibiy qismdan 
iborat bo‘ladi: hukmning 
kirish qismida
tashkiliy jarayon o‘z 
aksini topadi. Bayon qilish qismida ishning mohiyatiga 
aloqador bo‘lgan haqiqiy ma’lumotlar batafsil bayon qilinadi, 
uning qaror qismida ko‘rsatilgan u yoki bu jinoyat bo‘yicha 
JK moddasiga asoslanib chiqariladigan sudning u yoki bu 
qaroriga asos bo‘ladigan dalillar keltiriladi. Hukmning qaror
161

---

qismi asosan hukm, ya’ni oqlash yoki jazolash to£g‘risidagi 
chiqarilgan qarordan iborat bo‘ladi.
Наг bir protsessual hujjat nafaqat huquqiy jihatdan, balki 
lingvistik jihatdan ham xatosiz va savodli tuzilgan bo'lishi 
lozim. Huquq va til madaniyati me’yorlariga muvofiq darajada 
tuzilgan matnlar huquq va tergov organlarining ham, odil 
sudlov organlarining ham mavqeini orttiradi, yuridik ish 
yuzasidan qabul qilingan qaror mohiyatini tushunarli qiladi.
Shunday qilib, protsessual hujjatlar uslubiy jihatdan 
quyidagi mezonlarga javob berishi shart:
1. Hujjatning namunaviy mazmuni (bayon qilish, qaror, 
harakatlaming olib borilishi va uning natijalarining bayoni, 
biror-bir ma’lumotning yetkazilishi). Qaror qabul qilingan 
hujjatlar (qaror, ajrim, ayblov xulosasi, hukm, sud qarori) 
va bayonnoma sirasidagi hujjatlar (turli ko'rinishdagi 
bayonnomalar: gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, 
jabrlanuvchining, guvohning ko'rsatm alari, ko‘zdan 
kechirishning, tintuvning, olib qo‘yishning, ekspertizaning 
va boshqa harakatlaming bayonnomalari) va boshqa hujjatlar 
o'rtasidagi mantiqiy chegara.
2. Hujjatning tuzilish jihatidan qismlari (qonunda nazarda 
tutilgan yoki mantiqan ajratilgan qismlari, shuningdek, 
muhim huquqiy jihatdan bir qolipdagi ma’noviy bo‘laklari) 
o‘rtasida bog‘lanishnmg qat’iy bo‘lishi.
3. Hujjatdagi ma’lumotlaming turlari (voqea-hodisalaiga oid 
ma’lumot — bo‘lib o'tgan hodisalaming, ish holatining haqiqiy 
qayd qilinishi; qayd qiluvchi ma’lumotlar — hodisalar yoki 
predmetlar nomlarining ro'yxati, muayyan faktlaming qayd 
qilinishi; farmoyish beruvchi ma’lumotlar, biror-bir xatti- 
harakatni bajarishga ko'rsatma berish) mantiqiy izchil bo‘lishi.
4. Ma’lumotlami yetkazishning usullari — matnning to‘la 
qonli huquqiy mazmuni til vositalari orqali aniq ifodalangan 
(so‘zlar tartibiga qat’iy amal qilishi; u yoki bu grammatik 
ahamiyatga molik urg‘ular, bir qolipga solingan turli gap 
bo‘laklarining qo'llanilishi va h.k.) bo‘lishi.
162

---

M a’lumotlarning namunaviy mazmuni va turlari — 
protsessual hujjatlaming tilga oid bo'lmagan asoslaridir. Uning 
tuzilishi jihatdan bo‘laklarga ajratilishini tilga oid bo‘lmagan 
m ezonlar bilan ham , qonunga havola qilish, anketa 
ma’lumotlari yoki ayblovni ifoda qilishni hisobga olgan holda 
ham berish mumkin. Ma’lumotlami yetkazish usullariga 
protsessual hujjatlam ing til xususiyatlari kiradi. Bu 
mezonlaming barchasini hisobga olgan holda, protsessual 
hujjatlaming uslubiy modelini — muayyan til materialidan 
matn tuzish chizmasini yaratish mumkin. Har bir uslubiy 
modelda foydalanilgan u yoki bu til vositalari ekstralingvistik 
omillar bilan, birinchi navbatda, namunaviy mazmun bilan 
belgilab qo‘yiladi.