Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

BOLA HUQUQLARI TO‘G‘RISIDAGI KONV NSIYAGA

BOLALARNING QUROLLI MOJAROLARGA JALB QILINISHI

TO‘G‘RISIDAGI FAKULTATIV PROTOKOL

BMT Bosh Assambl yasining 2000-yil 25-maydagi

A/RES/54/263-qarori bilan qabul qilingan

O‘zb kiston R spublikasining 2008-yil 12-d kabrdagi

O‘RQ-190-son Qonuniga muvofiq ratifikatsiya qilingan

Ushbu Protokolda ishtirokchi-davlatlar,

bola huquqlarini rag‘batlantirish va himoya qilishga yo‘naltirilgan sa’y-

harakatlarga umumsodiqlikni namoyish qilgan holda, Bola huquqlari to‘g‘risidagi

konv nsiyaning to‘la qo‘llab-quvvatlanishidan ruhlanib,

bolalar huquqlari maxsus himoya talab qilishini qayta tasdiqlab, bolalarni

farqlamasdan sharoitini doimiy ravishda yaxshilashga hamda tinchlik va xavfsizlik

sharoitida ularning rivojlanishini va ta’lim olishini ta’minlashga chaqirgan holda,

qurolli mojaroning bolalarda aks etadigan zararli va k ng ko‘lamli ta’siridan

hamda barqaror tinchlik, xavfsizlik va rivojlanish uchun uzoq muddat talab etuvchi

uning oqibatlaridan tashvishga tushgan holda,

qurolli mojarolar hollarida bolalarni nishonga olishni hamda xalqaro huquq

himoyasiga olingan oby ktlarga, shu jumladan,, maktab va kasalxonalar kabi

bolalar odatda ko‘p yig‘iladigan joylarga b vosita hujumlarni qoralab,

Xalqaro jinoyat sudining Rim Statuti qabul qilinishini, xususan, 15 yoshga

to‘lmagan bolalarni harbiy xizmatga chaqirish yoki yollash, yoki xalqaro va

xalqaro bo‘lmagan qurolli mojarodagi harbiy harakatlarda faol ishtirok etish uchun

ulardan foydalanish «harbiy jinoyat» d b kiritilganligini e’tiborga olib,

Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyada e’tirof etilgan huquqlar yanada

samarali bajarilishi uchun bolalarning qurolli mojarolarga jalb qilinishidan himoya

qilish bo‘yicha sa’y-harakatlarni kuchaytirishga ehtiyoj borligini hisobga olib,

Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaning 1-moddasida b lgilanganid k, -

Konv nsiyaning maqsadlari uchun 18 yoshga to‘lmagan har bir inson zoti, agar

bolaga nisbatan qo‘llaniladigan qonun bo‘yicha u ertaroq balog‘atga yetmagan

bo‘lsa, bola hisoblanishini e’tiborga olib,

qurolli kuchlar safiga chaqirish mumkin bo‘lgan va harbiy harakatlarda

ishtirok etishga ruxsat etilgan yoshning fakultativ protokol tomonidan oshirilishi,

bolalarga nisbatan amalga oshiriladigan barcha harakatlarda «eng avvalo bolaning

oliy manfaatlarini hisobga olish» prinsipi amalga oshishiga katta hissa qo‘shadi,

b ishongan holda,

1995-yil-d kabr oyida bo‘lib o‘tgan Qizil Xoch va Qizil Yarim Oyning

yigirma oltinchi Xalqaro Konf

nsiyasida mojarodagi tomonlar 18 yoshdan kichik

---

431

bo‘lgan bolalarning harbiy harakatlarda ishtirok etmasligini ta’minlash uchun

barcha k rakli choralarni ko‘rishi lozimligi tavsiya qilinganini e’tiborga olib,

bolalardan qurolli mojaroda foydalanish uchun ularni zo‘rlab yoki majburlab

yollashni taqiqlovchi Xalqaro M hnat Tashkilotining Bolalar m hnatini taqiqlash

va uning eng og‘ir shakllariga barham b rish bo‘yicha shoshilinch choralar

to‘g‘risidagi 182-Konv nsiyasining yakdillik bilan 1999-yilning-iyun oyida qabul

qilinganini qutlab,

milliy ch garalar doirasida va tashqarisidagi harbiy harakatlarga davlatning

qurolli kuchlari tarkibiga kirmagan qurolli guruhlar tomonidan bolalarni yollash,

ularni tayyorlash va ulardan shu maqsadlarda foydalanish harakatlarini chuqur

xavotir bilan qoralab, hamda shu munosabat bilan bolalarni yollagan, tayyorlagan

va ulardan foydalanganlarning javobgarligini e’tirof etib,

qurolli mojarolardagi har bir tomonning xalqaro gumanitar huquq

qoidalariga rioya qilish majburiyati mavjudligini eslatib,

mazkur Protokol Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ustavida ko‘rsatilgan

maqsad va prinsiplariga, shu jumladan,, 51-modda va gumanitar huquqning

gishli normalariga mon lik qilmasligiga urg‘u b rib,

Ustavda ko‘rsatilgan maqsad va prinsiplarni hurmat qilishga asoslangan

tinchlik va xavfsizlik sharoiti va t gishli inson huquqlari bo‘yicha hujjatlarga rioya

qilinishi bolalarni to‘la himoya qilish uchun, xususan, qurolli mojaro va ch t el

bosqini vaqtida o‘ta muhimligini e’tiborga olgan holda,

ushbu Protokolga zid ravishda harbiy harakatlarda ishlatilishga yoki safga

chaqirilishga, jinsi, iqtisodiy yoki ijtimoiy ahvoli bois alohida zaif bo‘lgan

bolalarning maxsus ehtiyojlarini e’tirof etib,

bolalarning qurolli mojarolarga jalb qilinishining iqtisodiy, ijtimoiy va

siyosiy sabablarini hisobga olish muhimligini esda tutib,

mazkur Protokolni bajarishda xalqaro hamkorlikni mustahkamlash zarurati,

qurolli mojaroda jabrlangan bolalarni jismoniy va psixosotsial r abilitatsiyasi va

ijtimoiy r int gratsiyasi kabi muhim ekanligini anglagan holda,

mazkur Protokolni bajarish bo‘yicha ma’lumot va ta’lim b ruvchi

dasturlarning tarqalishida jamiyatning va, xususan, bolalar va jabrlangan

bolalarning ishtirokini qo‘llab-quvvatlagan holda,

quyidagilar haqida k lishib oldilar:

1-modda

Ishtirokchi-davlatlar o‘zlarining qurolli kuchlari safidagi 18 yoshga

to‘lmagan harbiy xizmatchilarini harbiy harakatlarda b vosita ishtirok etmasligini

ta’minlash uchun barcha mumkin bo‘lgan choralarni ko‘radilar.

2-modda

Ishtirokchi-davlatlar 18 yoshga to‘lmagan shaxslarni majburiy tarzda

o‘zlarining qurolli kuchlari safiga chaqirilmasligini ta’minlaydilar.

---

432

3-modda

1. Ishtirokchi-davlatlar o‘zlarining milliy qurolli kuchlari safiga ixtiyoriy

tarzda chaqirish mumkin bo‘lgan eng kichik yoshni Bola huquqlari to‘g‘risidagi

konv nsiyaning 38-modassi 3-bandida ko‘zda tutilgan yoshdan oshiradilar, bunda

ushbu moddada aks etgan prinsiplarni hisobga oladilar hamda Konv nsiya

bo‘yicha 18 yoshdan kichik yoshdagi shaxslar maxsus himoya qilinish huquqiga

ega bo‘lishlarini e’tirof etadilar.

2. Har bir ishtirokchi-davlat mazkur Protokolni ratifikatsiya qilayotganida

yoki unga qo‘shilayotganida, o‘zining milliy qurolli kuchlari safiga ixtiyoriy tarzda

chaqiruvga ruxsat etilgan eng kichik yoshni ko‘rsatuvchi va bunday chaqiruv

zo‘raki yoki majburiy tarzda amalga oshirilmasligini ta’minlash uchun ko‘rilgan

himoya choralarni bayon etuvchi majburiy bo‘lgan d klaratsiyani saqlab qo‘yish

uchun topshiradi.

3. O‘zining milliy qurolli kuchlari safiga 18 yoshdan kichik shaxslarni

ixtiyoriy tarzda chaqirishga ruxsat etgan ishtirokchi-davlatlar eng kamida

quyidagilarni ta’minlovchi himoya choralarini ko‘radilar:

e)

Bunday chaqiruv haqiqatda ham ixtiyoriy tarzda amalga oshirilishini;

f)

Bunday chaqiruv shaxsning ota-onasi yoki qonuniy vasiyning

anglangan roziligi bilan amalga oshirilishini;

g)

Bunday shaxslar harbiy xizmatning majburiyatlari haqida to‘liq

xabardor bo‘lishini;

h)

Bunday shaxslar milliy harbiy xizmatga qabul qilinishdan oldin

yoshini tasdiqlovchi ishonchli isbot k ltirishlarini.

4. Har bir ishtirokchi-davlat har qanday vaqtda Birlashgan Millatlar

Tashkilotining Bosh kotibi nomiga t gishli xabarnoma yuborish orqali o‘zining

klaratsiyasini kuchaytirishi mumkin. Bu haqda Bosh kotib barcha ishtirokchi-

davlatlarni xabardor qiladi. Bosh kotib bunday xabarnomani olgan kundan boshlab

u kuchga kiradi.

5. Mazkur moddaning 1-bandida ko‘zda tutilgan yoshni oshirish talabi Bola

huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaning 28 va 29 moddalariga muvofiq ishtirokchi-

davlatning qurolli kuchlari qoshida yoki nazorati ostida bo‘lgan o‘quv

muassasalarga qo‘llanilmaydi.

4-modda

1. Davlatning qurolli kuchlari tarkibiga kirmaydigan qurolli guruhlar, h ch

qanday holatda, 18 yoshga to‘lmagan shaxslardan harbiy harakatlarda foydalanishi

yoki ularni yollashi mumkin emas.

2. Ishtirokchi-davlatlar bolalarni bunday yollash yoki ulardan

foydalanishning oldini olish maqsadda barcha mumkin bo‘lgan choralarni

ko‘radilar, shu jumladan,, bunday amaliyotni taqiqlash va jinoyat d b topilishi

uchun zarur huquqiy choralarni ko‘radilar.

---

433

3. Ushbu moddaning qo‘llanilishi qurolli mojarolardagi h ch bir tomonning

huquqiy maqomiga ta’sir etmaydi.

5-modda

Ushbu Protokolning h ch bir qoidasi ishtirokchi-davlat qonunida yoki

halqaro shartnomalar va halqaro gumanitar huquqda mavjud bo‘lgan bola

huquqlarining ijobiy tarzda amalga oshirilishiga ko‘maklashuvchi qoidalarga

to‘sqinlik qiladi d b talqin qilinmaydi.

6-modda

1. Har bir ishtirokchi-davlat o‘zining yurisdiksiyasi ch garasida mazkur

Protokol qoidalarini samarali bajarilishini va hayotga tadbiq etilishini ta’minlash

uchun barcha zarur bo‘lgan huquqiy, ma’muriy va boshqa choralarni ko‘radi.

2. Ishtirokchi-davlatlar mazkur Protokolning qoidalari va prinsiplarini

kattalarga va bolalarga k ng tarzda ma’lum qilish va t gishli usullar yordamida

targ‘ib qilish majburiyatini o‘z zimmasiga oladilar.

3. Ishtirokchi-davlatlar o‘zining yurisdiksiyasi ch garasida mazkur

Protokolga nomuvofiq tarzda harbiy chaqiruvga chaqirilgan yoki harbiy

harakatlarda foydalanilgan shaxslarni d mobilizatsiya qilinishi yoki xizmatdan

ozod qilinishini ta’minlash uchun barcha mumkin bo‘lgan choralarni ko‘radilar.

Ishtirokchi davlatlar, zarur hollarda, bunday shaxslarning jismoniy va psixologik

tiklanishi va ijtimoiy r int gratsiyasi uchun zarur bo‘lgan barcha yordamni amalga

oshiradilar.

7-modda

1. Ishtirokchi-davlatlar ushbu Protokolning bajarilishi sohasida, xususan

Protokolga nomuvofiq bo‘lgan har qanday faoliyatning oldini olish va Protokolga

nomuvofiq bo‘lgan harakatlar oqibatida jabrlangan shaxslarning r abilitatsiyasi va

ijtimoiy r int gratsiyasi sohasida hamkorlik qiladilar, shu jumladan,, t xnik

hamkorlik va moliyaviy yordam orqali. Bunday yordam va hamkorlik t gishli

ishtirokchi-davlatlar va halqaro tashkilotlar bilan maslahatlashgan holda amalga

oshirilishi mumkin.

2. Shunday yordam ko‘rsatish imkoniga ega ishtirokchi-davlatlar bunday

yordamni mavjud ko‘p tomonlama, ikki tomonlama yoki boshqa dasturlar orqali

yoki, xususan, Bosh Assambl ya qoidalariga muvofiq tashkil qilingan ixtiyoriy

badallar jamg‘armasi orqali amalga oshiradilar.

8-modda

1. Har bir ishtirokchi-davlat, ushbu Protokol unga nisbatan kuchga

kirganidan k yin ikki yil ichida uning qoidalarini bajarish borasida ko‘rilgan

---

434

choralar to‘g‘risida, xususan, chaqiruv va ishtirok etish to‘g‘risidagi qoidalarini

bajarish borasidagi choralar haqida mufassal axborot b ruvchi ma’ruzani Bola

huquqlari bo‘yicha qo‘mitaga taqdim etadi.

2. Mufasal ma’ruza taqdim etilaganidan k yin har bir ishtirokchi-davlat,

Konv nsiyaning 44-moddasiga muvofiq Bola huquqlari bo‘yicha qo‘mitaga taqdim

etiladigan k yingi ma’ruzalariga Protokolning bajarilishi borasida yangi

ma’lumotlarni kiritadi. Protokolda ishtirokchi boshqa davlatlar ma’ruzani har b sh

yilda taqdim etadilar.

3. Bola huquqlari bo‘yicha qo‘mita ishtirokchi-davlatlardan ushbu

Protokolning bajarilishiga taalluqli bo‘lgan qo‘shimcha ma’lumotlarni talab qilishi

mumkin.

9-modda

1. Ushbu Protokol Konv nsiyada ishtirok etuvchi yoki Konv nsiyani

imzolagan har bir davlatga imozolash uchun ochiqdir.

2. Ushbu Protokol ratifikatsiya qilinadi va har qanday davlatning qo‘shilishi

uchun ochiqdir. Ratifikatsiya yoki qo‘shilish hujjatlari Birlashgan Millatlar

Tashkiloti Bosh kotibiga saqlash uchun topshiriladi.

3. Bosh kotib Konv nsiya va Protokolning d pozitariyi sifatida

Konv nsiyada ishtirok etuvchi va Konv nsiyani imzolagan barcha davlatlarni 3-

moddaga muvofiq saqlanishga toshpirilgan har bir d klaratsiya hujjatlari haqida

xabardor qiladi.