“Yupqa qatlamlar fizikasi va texnologiyaSI”

Adabiyotlar

1. 
   90-104 betlar
   
2. 
   17-26 betlar
   

17-ma’ruza


Reja

1. 
   Sifatiy analiz.
   
2. 
   Sifatiy analizda oje piklarning kimyoviy siljishlari.
   
3. 
   Miqdoriy analiz va uning turlari: tashqi etalonlar usuli; elementlarning sezgirligi koeffisiyenti usuli.
   

SIFATIÉ ANALIZ. KIMYoVIÉ SILJIShLAR
Jism yuzasidagi elementlarning tarkibini va atomlar orsidagi kimyoviy bog’lanishlar bor yoki yo’q ekanligini aniqlash bilan kifoyalanish sifatiy analiz deyiladi. Sifatiy analizda ma’lum bir elementlarning ko’p yoki ozligi to’g’risida oje-piklarning intensivligiga qarab fikr yuritish mumkin,ammo ularning kontsentratsiyalari to’g’risida ma’lumot berilmaydi. Masalan 16.2-rasmga qarab Mo tarkibida uglerod ko’proq, kislorod ozroq deb fikrlash mumkin. Ammo ularning kontsentratsiyalarini aniqlaganimizda teskarisi bo’lishi ham mumkin.
Jism yuzasidagi atomlar o’zaro ximiyaviy birikmalar hosil qilsa, oje-piklarning energetik o’rni va shakli o’zgarishi mumkin. Bu o’zgarishlar asosan XVV tipidagi oje-piklarda sezilarli bo’ladi. shuning uchun ular atomlarning kimyoviy holatini aniqlash uchun keng qo’llaniladi. 17.1-rasmda oksidlanish jarayonida kremniyning L₂₃VV pikining o’zgarishi ko’rsatilgan. Oksidlanish davomida yangi pikning hosil bo’lishi, uning siljishi va shaklining o’zgarishiga qarab yangi hosil bo’layotganligini yaqqol bilish mumkin. Yuqori oksidlanish ro’y berganda kremniyga tegishli L₂₃VVpik butunlay yo’qoldi. Bu holda SiO₂ ning plyonkasi hosil bo’ldi deb (adabiyotlardagi ma’lumotlarga suyangan holda) aytish mumkin. Ammo bu erda ham maxsus usullar qo’llamay turib yuzadagi atomlarning kontsentratsiyalarini va ximiyaviy birikmaning tipini to’g’ri aniqlash mumkin emas.

17.1-расм. Кремнийнинг оксидланиш жараёнида L₂₃VV – оже-чўššининг ўзгариши.




Sifatiy analiz elektron texnikaning hamma sohalarida (jumladan mikroelektronikada) juda ko’p qo’llaniladi. ×unki ko’p hollarda jismda qanday chet elementlar bor ekanligini ular kimyoviy birikma hosil qiladimi yo’qmi shuni aniqlash etarli bo’ladi.