Yunusobod tumani 12-maktab biologiya fani o`qituvchisi

Yunusobod tumani

12-maktab biologiya fani o`qituvchisi
Yodgorova Sohibjamolning
10-sinflar uchun
Ch. Darvinning evolyutsion g`oyalari mavzusida tayyorlagan dars ishlanmasi

Mavzu: Charlz Darvinning evolyutsion g`oyalari

1.	Darsning maqsadi	Ta`limiy maqsad:O`quvchilarni Ch. Darvinning yirik asarlari,ongsiz va ongli tanlash xillari,sun`iy tanlash ishlarining ahamiyati bilan tanishtirish Tarbiyaviy maqsad:O`quvchilarni Darvin ta`limotining mohiyati,hayoti,natijalari asosida qo`lga kiritilgan yutuqlar orqali ilmiy dunyoqarashini kengaytirish ,iqtisodiy tarbiyani shakllantirish Rivojlantiruvchi maqsad:O`quvchilarni hayvon zotlari, o`simlik navlari yaratish haqidagi bilimlarini kengaytirish,darslik ustida mustaqil ishlash ko`nikmasini oshirish
2.	O`quv jarayonini tashkil etish	Darsning shakli: Noan`anaviy,ko`rgazmali, guruhlarda ishlash Dars metodlariSavollar daraxti.Kichik guruhlar taqdimoti Krosvord Jadval bilan ishlash Dars uslubi:Didaktik o`yin, og`zaki bayon,guruhlar bilan ishlash Dars jihozi: Darslik,slayd,taqatma material,Olimlar surati,krossvord jadval Baholash-Reyting tizimi
3.	Darsning mazmuni	Darvin hayoti,dunyo safaridan so`ng erishgan yutuqlari, yirik asarlari”Turlarning paydo bo`lish asari”asosiy mazmuni,yirik asarlari haqida qisqacha ma`lumot Sun`iy tanlash mohiyati,turlarning turg`un emasligi,sun`iy tanlash xillari Ongli va ongsiz tanlashning mohiyati va natijalari haqida ma`lumot Sun`iy tanlashning muvaffaqiyati haqida Darvin qarashlari Belyayevning sun`iy tanlash ishlari bo`yicha olib borganishlari haqida tushuncha
4.	Kutiladigan natija	O`qituvchi faoliyati:Mavzu mazmunini tushuntirishda yangi texnologiyalardan foydalanadi, darsni qiziqarli o`tishi uchun zarur bilim va ma`lumotlarni to`playdi O`tilgan dars samaradorligi va kamchiliklari haqida o`zaro fikr almashadiYangi uslublar va g`oyalar izlaydi O`quvchi faoliyati: Darvin hayoti va qarashlari ,asarlari haqida zarur ma`lumotlarga ega bo` ladi Sun`iy tanlash natijalari va mohiyati, ongli va ongsiz tanlashning farq va xususiyatlari haqida zaruriy bilimga ega bo`ladi

Tayanch kompitensiya : Shaxs sifatida o`z –o`zini rivojlantirish Ch. Darvin asarlarini qisqacha mazmuni va mohiyatini anglash,sun`iy tanlash va uning ongsiz vaongli tanlash shakllari natijalari bilan tanishish,darslik ustida mustaqil ishlash ko`nikmasini oshirish, nutq va muloqot madaniyatini shakllantirish

Darsning borishi-45 daqiqa
1.Tashkiliy qism -4 daqiqa
O`quvchilar bilan salomlashish, nazorat qilish ta`lim sohasida yuz berayotgan o`zgarishlar,yangiliklar bilan tanishtirish
O`quvchilarni guruhlarga bo`lish ,nomlash,dars maqsadi,mazmunini tushuntirish
2.O`tilgan mavzuni mustahkamlash -12 daqiqa
Har bir guruhdan bir o`quvchi yuqoridagi olimlar hayoti va ijodi haqida qisqacha ma`lumot beradilar

Ma`lumot	Lamark	Linney	Kyuve
	1-avgust 1744 yil	23-may 1707-yil	23- avgust 1769 yil
Tug`ilgan joyi	Bazanten	Rosxult,Krunuberg, Shvetsiya	Monbelyar
O`lgan vaqti	18-dekabr 1829 yil	10- yanvar 1778-yil	13-may 1832 yil
O`lgan joyi	Parij ,Fransiya	Uppsala, Shvetsiya	Parij Fransiya
Fuqoroligi	Fransiya	Shvetsiya	Fransiya
Olib borgan izlanishlari	Zoologiya,botanika, geologiya	Meditsina,botanika , zoologiya	Paleontologiya, anatomiya
Ya Yaratgan Ta` ta`limoti	Organik olam evolyutsiyasi haqidagi nazariya	Mavjud o`simlik va hayvon turlarini sistematikaga soldi	Hayvonlarda korrelyatsiya prinsipi

So`ngra o`quvchilarga Aqlli daraxtdan savollar beriladi bunda savollar tengga-teng, ya`ni yarmi mavzu ichida va mavzudan tashqarida .Bu o`quvchilarda dars faol qatnashish,zerikishni oldini olishda yordam beradi. Daraxtlarga osilgan olmalarda savollar yozilgan, olmalar raqamlangan,raqam tanlashadi ,raqam ostidagi savolga javob beradilar
1.10000dan ortiq hayvon turlarinitavsiflab bergan olim?
2.Siz nechanchi yil maktabga qabul qilingansiz?
3.Linney o`simliklarni qaysi tuzilishiga ko`ra sinflarga ajratdi?
4.Oradan 8 yil o`tib necha yoshga kirasiz?
5.1707 yilda tug`ilgan shved olimi?
6.ingliz tilida 6ta hayvon nomini ayting?
7.Sistematikaga asos solgan olim?
8.Rus tilida 6ta o`simlik nomini ayting?
9.K.linney tuzgan sistema qanday edi?
10.To`rt qong`izda necha qanot, necha oyoq?
11.Linneyni qaysi fikri xato edi?
12.Bu yilimizning nomi
13. Organik olam evolyutsiyasi haqidagi ilk ta`limotni yaratgan olim
14.Lamarkning 1809 yili yozgan asari?
15.Biologiya faniga oid topishmoq ayting
16.Biologiya atamasini fanga kiritgan olim?
17.Gullar haqida she`r ayting
18.Individlarni tabiatda real hisoblagan olim?
19.Mobil aloqa vositalaridan foydalanish haqidagi qaror?
20.Lamark hayvonlarni nechta sinfga ajratdi?Pishsa maza,pishmasa bemaza
21. Pishsa bemaza,pishmasa maza
22.Lamarkning sodda hayvonlar haqidagi fikri
23.Biologiya faningizni mualliflari
24.Tashqi muhit ta`siriga javobiga ko`ra Lamark qanday guruhlarga bo`ldi
25.Pishirsang osh, pishirmasang qush
26. Tashqi muhitning organizmga ta`siri
27.Biologiya faniga oid maqol ayting
28.Lamark ishlarining evolyutsidagi xatolari nimada?
29.6ta biolog olimni sanab bering
30.J.Kyuve ilgari surgan munozara
31.J.Kyuve hayvonlarni qaysi tuzilishiga ko`ra sistemaga soldi
32.Qaysi yili Oila deb nomlangan
33.Kyuve asos solgan prinsip
34.Qizil kitobga kiritilgan hayvonlarni sanang
35. Kyuve hayvonlarni necha guruhga bo`lgan?
36.Sezgi a`zolaringizni sanang
37.Qaysi olim paleontologiya sohasiga hissa qo`shgan ?
38.O`zingizga yoqmaydigan xususiyatlaringizni sanag
39. Kyuve turlarning murakkablashib borishini nima vbilan tushuntirgan?
40.Sizning idealingizdagi inson
41.Tuxum hujayrani kashf etgan olim
42.Bitta qo`lda besh barmoq ,birinchisi ......
43. Karl Ber tuxum hujayrani qachon kashf etgan
44.Eng zaharli organizm
45.19- asrning tbiatshunoslik sohasining katta yutug`i
46.Ta`lim sohasidagi qaysi qaror sizga yoqdi?
47.Hujayra nazariyasining asosi nima
48.Biologiya kitobingizda qancha mavzu bor
49.Paleontologiya nimani o`rganadi
50.Oziqbop o`simliklarni sanang
O`quvchilardagi kamchiliklar to`ldirib boriladi, faol ishtirokchilar rag`batlantiriladi
3.Yangi mavzu bayoni- 13daqiqa

	Ism familyasi	Charlez Robert Darvin
	Tug`ilgan yili	12- fevral 1809 yil
	Tug`ilgan joyi	Shrusberi Buyuk Britaniya
	O`lgan vaqti	19- aprel 1882-yil
	O`lgan joyi	Daun ,Buyuk Britaniya
	Fuqoroligi	Buyuk Britaniya
	Olib borgan izlanishlari	Biologiya ,geologiya
	Yaratgan ta`limoti	Evolyutsin ta`limot asoschisi

XIX asrga kelib Angliya sanoati , qishloq xo`jaligi rivojlangan yirik kapitalistik mamlakat sanalardi.Sanoatning gurkirab rivojlanishi chorvachilik va qishloq xo`jaligidan olinadigan xomashyoning tobora ko`payishini talab qila boshladi.Xomashyoga bo`lgan talabni qondirish maqsadida ingliz seleksionerlari ko`p mahsulot beradigan qo`y,qoramol,parranda zotlarini ,ko`p hosil beradigan savzovot va donli ekinlar navini chiqara boshladi.Seleksiya natijalari o`sha davrlarda hukmron bo`lgan hayvon,o`simlik organizmlari o`zgarmas ,degan tushunchalarga barham berdi.Ch.Darvin o`simlik va hayvonlarning yangi formalarini chiqarishda seleksiyaning ahamiyatiga yuqori baho berdi,qishloq xo`jalik amaliyotini nazariy tomondan ishlab chiqdi.Hamda undan evolutsion ta`limot yaratishda foydalandi.

Darvinni ,ayniqsa ,Janibiy Amerikaning g`arbiy qirg`og`idan 500km uzoqlikdagi Galapagoss arxipelagining hayvonot va o`simliklar olami hayratga soldi. U yerda qushlar ,sudralib yuruvchilar ko`p uchraydi.Sudraluvchilardan toshbaqalar ,chumchuqsimonlar turkumiga kiruvchi vyuroklarning har bir orolda o`ziga xos tuzilishiga ega turlarini uchratish mumkin.Vyuroklar boshqa xossalaridan tashqari,tumshug`ining tuzilishi bilan ham bir-biridan farq qiladi.Qizig`I shundaki,har xil orolda tumshug`I turlicha tuzilgan vyuroklar tarqalgan.
Umuman ilganda ,Galapagoss arxipelagining hayvonot va o`simliklar olami Janibiy Amerika hayvon va o`simliklarga o`xshash, lekin ayrim belgi , xossalari bo`yicha farq qiladi.
Qirilib ket.gan oz tishlilarning hozirgi vaqtda yashayotgan yalqov ,chumolixo`r, zirxlilarga o`xshashligi Darvinni hayratlantirdi. Bu dalillar qirilib ketgan hayvonlar bilan hozirgi davrdagi hayvonlar bilan hozirgi davrdagi hayvonlar o`rtasida o`zaro qarindoshlik bor, deb taxmin qilishga sabab bo`ldi .
Hayvonlar geografik tuzulishuning ba`zi o`ziga xos tomonlari ham safar davomida Darvinni ajablantirdi .U Shimoliy va Janubiy Amerika hayvonlarini o`zaro taqqoslab ,ular o`rtasida kata farq borligini qayd qildi.Chunonchi,Amerikada keng burunli maymunlar ,lama, tapir,yalqov, chumolixo`r, zirxli kabi hayvonlar tarqalgan.Amerikaning ikkala qismi bir bo`lib ,faunasi o`xshash bo`lgan keyinchalik esa Meksikaning janubida quruqlik ko`tarilishi tufayli hayvonlarning bir qit`adan boshqa qit`aga o`tishi uchon to`siq hosil qilgan . Oqibatda Shimoliy hamda Janubiy Amerikada faunasi o`rtasida hozirgi farq vujudga kelgan.
Darvin besh yillk safaridan juda boy kolleksiya bilan qaytdi.Bu besh yillik safar organik olam evolutsiyasi haqidagi ta`limotni yaratish uchun asos bo`lgan dalillarni to`plash imkoniyatini yaratdi va Darvinning kelajagini belgilab berdi. Darvinning yirik asarlari .Darvin dunyo bo`ylab uyushtirilgan safardan qaytgach, to`plangan materiallar ustida Angliyaning ko`zga ko`ringan tabiatshunos olmlari bilan hamkorlikda shug`ullana boshladi.Shu bilan bir qatorda yangi hayvon zotlari ,o`simlik navlarini yaratish tajribasini o`rgandi.