Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров


«Хар кимки вафо килса вафо топкусидир



Download 3,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet116/120
Sana20.02.2022
Hajmi3,8 Mb.
#460885
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   120
Bog'liq
yulduzli tunlar

«Хар кимки вафо килса вафо топкусидир,
)(ар кимкижафо килса, жафо топкусидир...»
Алишер Навоийга шу шеърни битириб юборса яхширок булармиди? У яна бир сатр ёзди, узига 
ёкмагандан кейин учириб, яна ёзди, яна учирди, нихоят учинчи уринишда:
«Яхши киши курмагай ёмонлик харгиз»
деган сатрни топди-ю, уни ич-ичидан ёктириб, илхом хаяжонидан нафасида титрок пайдо 
булди. Назарида, Навоий унинг елкаси оша бу янги сатрни укиётгандек эди. У одамларга 
Навоийдек куп яхшилик килган сиймонинг хеч качон ёмонлик курмаслигини истар, энди шу 
истагини шеърига хам сингдирмокчи буларди.
Бобур туртинчи сатрни бошлаганда савдарбоши эшикдан бош эгиб, курка-писа:
— Мирзо хазратлари, — деди.
— Мени тинч куйинг демабмидим?
— Кулингизни афв этинг...
— Яна не ташвиш?
— Амирзодам буюрган эдилар. Агар мулла Биноийни келтирсалар, дархол хабар беринг, деган 
эдингиз.
— Шоир Биноий Шахрисабздан келибдирми?
— Косимбек жаноблари келтирмишлар.
Бобур бу хабарни эшитди-ю, ёзишдан тухтаб, каламни миз четига куйди. Пастдаги кабулхонага


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
тушиб бораётганда Биноийнинг такдирига оид мураккаб вокеалар хаёлидан такрор ута 
бошлади.
* * *
Бобур хиротлик машхур шоир Камолиддин Биноий билан бундан уч йил олдин Самаркандга 
биринчи гал келган пайтларида танишган эди. Биноийнинг санъаткор хаттотлар томонидан 
кучирилган нодир бир кулёзма китоби бор экан. Китоб йигишга хавасманд Бобур бу китобга 
жуда хаваси келди. Биноий китобини унга совга килмокчи булди. Бобур Биноийнинг 
Самаркандда мусофир эканини, танкислик тортиб кийналганини билар эди. Шунинг учун Бобур 
саххофларни чакириб, бу китобнинг энг баланд нархи канча булишини суради. Саххофлар «енг 
баланд бахоси беш минг дирхам», дейишди. Бобур бу пулни Биноийга юборишга улгурмай, 
каттик бетоб булиб ётиб колган эди.
Кейин у касалликдан туриб, Андижонга жунаш учун йул хозирлигини кураётганда «Мажмуати 
Рашиди» деб аталадиган уша китобни курди-ю, Биноийга хали хакини бермагани эсига тушди. 
Дархол хазиначини чакириб, беш минг дирхам олтинни санатди, сунг пулни китобдорга бериб
Биноийга юбортирди.
Бир вакт китобдор Биноийни тополмай кайтиб келди. Мусофир шоирнинг Самаркандда муким 
турадиган уйи йук, у бугун каёккадир мехмонга кетган эди. Бобурнинг одамлари Андижонга 
тезрок жунаш ва куч йигиш ташвиши билан нихоятда банд булганликлари учун хозир 
Биноийни кидириб юриш уларга жуда малол келди. Лекин Бобур:
— Шу киёматлик карзни узмагунча Самарканддан кузгалмаймен! — деб туриб олди.
Шундан кейин савдару навкарлар шахарнинг хар тарафига от чоптиришиб, нихоят Биноийни 
топдилар, унга булган вокеани айтиб, беш минг динор пулини топширдилар.
Киши молига сук подшохларни куп курган Биноий ун олти ёшли Бобур мирзонинг бунчалик 
халоллигидан жуда каттик таъсирланди-ю, унга атаб бир шеър ёзди. Бу шеърдан бир 
нусхасини хаттотга кучиртириб, Бобур жунаётганда унга эсдалик килиб бериб юборди.
Кирк турт йуллик бу шеърда у Бобурни куп мактаган:
«Шох султони Захириддин Бобур,
Ки жахон шуд зи сити адпаш пур!» —
деб, гуё жахон Бобурнинг адолат бобидаги шухратидан нурга тулганини айтган эди. Бобур, 
«Жахон, кайда-ю, менинг шухратим кайда!» деб, бу сатрлардаги муболагадан кулган булса 
хам, лекин замонадан куп жабр курган Биноий учун шу кичик яхшилик туфайли, эхтимол, 
бутун жахон адолатга тулиб курингандир, деб уйлади.
Бирок кейинчалик Самаркандга Шайбонийхон хон булди ва шахар шоирларини йигиб бир 
мушоира утказди. Бу мажписида Биноий хам катнашиб, шеър укиди. Хон унинг шеърини 
ёктиради-ю, Биноийни узига мулозим килиб олади ва эришган галабаларининг тарихини 
ёзишни топширади. Биноий «Шайбонийнома» деган асарини энди ёза бошлаган пайтда 
Самарканд яна кайтадан Бобурнинг кулига утади. Шайбонийхон атроф туманлар-дан хам 
кувилиб, Бухорога караб чекинган кунларда Биноий унинг кароргохидан кочиб, Самаркандга 
келади. У Бобур билан учрашмокчи булади, лекин Косимбек уни Шайбонийхон тарафдори деб, 
Бобурнинг хузурига киритмай, Шахрисабзга жунатиб юборади. Бобур бу ходисадан якинда 
хабар топиб, Косимбекка:
— Чакки килибсиз, — деди. Мулла Биноий — катта шоир. Узи келган булса рухсат бермок 
керак эди.
Косимбек важ курсатди:
— Катта шоирингиз Шайбонийхонни мактаб шеър ёзган.
Бобур кулди:
— Бизни мактаб шеър ёзганини билмасмисиз? Тождорлар мактовни суйсалар, шоир не килсин!


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
Косимбек жиддий туриб эътироз килмокда эди:
— Амирзодам, бу одам Шайбонийхоннинг хуфияси булиши мумкин.
Бобур уйлаб туриб:
— Йук, — деди. — Хиротда Бойкародай шохга хуфия булмаган киши Шайбонийхонга хуфия 
булмас.
— Аммо бу шоир Хужа Яхёнинг ховлисида туриб, унинг тузини ичган, кейин Хужа Яхёни 
ноинсофларча улдиртирган Шайбонийхонга мулозим булган. Шу яхшими?
— Бу яхши булмаса, яхшилик кандай булишини биз курсатмогимиз керак. Одам юборинг, мулла 
Биноийни Самаркандга бешикаст олиб келсинлар.
Сунгги суз фармойиш тарзида айтилгани учун Косимбек уни бажаришга мажбур булган эди. 
...Бобур пастга тушиб, девониомга турдаги эшикдан кирди. Куп утмай пойгакдаги эшикдан 
Косимбек Биноийни бошлаб кирди.
Биноийни Бобур бундан икки-уч йил олдин хам бир курган эди. Ушанда у жуда салобатли эди. 
Хозир эса жуда озиб, гавдаси алланечук кичрайиб колган. Туни хам, салласи хам эскириб 
кетган. Факат йирик-йирик кузлари аввалгидай магрур чакнаб турибди. Бобур унга пешвоз 
чикиб уй уртасида кул бериб куришди. Унг ёнига Косимбекни, чап ёнига Биноийни утказиб 
хол-ахвол суради. Шунда Биноий ёдаки бир рубоий айтиб, егулик галласи йуклигини, кияй 
деса галланинг копи хам топилмаслигини айтди:
Не галла мароказ тавонам нушид,
Не мухмали галла то тавонам пушид
деган сатрлардаги нозик суз уйинини сезиб, Бобур беихтиёр жилмайди. «Мухмал» аслида 
ноаник деган маънони билдирарди. Бу суз билан мулла Биноий уз ахволининг ноаниклигига 
ишора килмокчи эди. Айни вактда, «мухмали галла» — яъни коп киядиган даражага етганини 
хам айтиб, уз ахволига киноя килмокда эди. «Хон хузурида топган мартабамиз шу булди!» 
демокчи эди.
Бобур бунинг хаммасини тушунган маънода бош иргади-ю, панжасини пешонасига тираб, бир 
лахза жим колди. Унинг авзойидан шеърга шеър билан жавоб бермокчи эканлигини сезган 
Косимбек Биноийга «Шошмай туринг!» дегандай ишора килди. Нихоят, Бобур кулини 
пешонасидан олди-ю, Биноийга кулимсираб каради:
Инъому вазифа бори буйрулгусидир,
Мухмал га бую галлага уй тулгусидир.
Бобурда бунчалик шеърий истеъдод бор деб уйламаган Биноий бир лахза хайратланиб турди- 
ю, сунг тожикча талаффуз билан:
— Яна бир такрорланг, амирзодам, факир радифини укиб олмокчиман! — деди.
Бобур шеърни иккинчи айтишда баъзи жойларини силликлаб, «галлага уй» жумласини 
«галладин уй тулгусидир», деб тугрилади. «Буй» ва «уй» деган ички кофиялар узига хам 
ёкимли туюлиб, завкини келтирди.
— Таъби назмингизга тан бердим, амирзодам! — деди Биноий. Сунг у ок оралаган калин 
соколининг учларини тутамлаб бирпас жавоб кидирди. Топди шекилли, бошини тез кутариб, 
каддини тикпади:
Бир мухмал учун мунча иноят булди,
Мустаъмал агар десам нелар булгусидир!
Биноийнинг туркий шеърга хам бунчалик усталиги энди Бобурни хайратга солди. Бу ерда 
«мухмал» сузи учинчи бир маънода ишлатилгани — Биноий аввалги рубоийсига камтарона 
бахо бериб, уни «мухмал», яъни «хом» деб атагани хам ажойиб эди. «Мухмал»га «мустаъмал», 
яъни «пишик», «мукаммал» сузининг ички кофия килингани хам Бобурга жуда ёкди, у 
муншийни чакириб, мулла Биноий айтган рубоийларни ёзиб олишни буюрди.
Икки орада булиб утган мушоирадан Косимбек хам хийла таъсирланган эди. У уша куниёк 
Биноийни яхши бир ховлига жойлаштирди, Бобурнинг буйруги билан аравада ун, гуруч, бир


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
куй, иссик барра пустин бериб юборди. Биноий подшох; мулозимлари каторида улуфа ола 
бошлади.
Орадан икки кун утгач, янги зира бекасам тун устидан барра пустин кийган Биноий яна 
Бустонсаройга келди. Бобур бу гал уни иккинчи каватдаги мехмонхонада кабул килди. Улар 
дастурхон атрофида яккама-якка сухбатлашдилар. Биноий Бобурнинг Шайбонийхон хакида 
савол беришини кутиб, хон саройида курганларини киноя билан гапириб беришга тайёрланиб 
келган эди.
Лекин Бобур Биноийни унрайсизлантирмаслик учун утган гал хам, бугунги сухбатда хам, 
Шайбонийхонни атайлаб тилга олмади. Сунгги кунларда Навоийдан келган хатнинг таъсирида 
юрган Бобур Хиротдан ran очди. У Навоий билан Биноийнинг узаро муносабатлари хакида 
баъзи бир гаплар эшитган, энди бунинг тафсилотларини билгиси келар эди.
Шайбонийхон тилга олинмаганидан енгил тортган Биноий кулиб ran бошлади:
— Алишербекнинг кулоклари орриганда кук кийик боглаган эканлар. Буни баззоз эшитиб, кук 
румолга «Нози Алишерий» деб ном куйиб сотадиган булдилар. Алишербек — улур сиймо, 
номларига ярашадиган улур ихтиролар килганлар. Бачкана кишилар арзимаган нарсаларга хам 
«Алишерий» деб ном куйиб, пул ишлашлари факирнинг рашига тегди. Эшагимга раройиб бир 
эгар ясатдиму бунга хам «Алишерий» деб от куйдим. Кейин шу эгар хам машхур булди! Мен бу 
билан савдогарларнинг бачкана гапларига киноя килган эдим. Аммо ирвогарлар буни 
«Алишербекка бехурматлик» деб овоза килдилар, икки орага рубор солдилар.
Мулла Биноий хазиломуз бошлаган гапини хасратли товуш билан тугатди:
— Амирзодам, менинг Алишер Навоийга эхтиромим чексиз! Факир у зотнинг сухбатларидан 
бахраманд булган пайтларимни эспасам, юрагим эзилур.
— Ёмон одамлар солган руборни орадан олиб ташлаш мумкин эмасмикин?
— Мен хозир шу руборни таркатиш харакатидамен. Мусофиротда юриб, Алишер Навоийга атаб 
бир касида ёздим. Жоиз булса, баъзи жойларини амирзодамга укиб берай.
— Мархамат!
Мулла Биноий узи ёзган шеърий асарларнинг хаммасини ёддан билар эди. Хозир хам бир 
бурчакка тикилиб, «Мажмаъул раройиб» деган касидасини ёдаки айта бошлади. Мулла Биноий 
Навоийдан узокда унинг сухбатини согиниб:

Download 3,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish