Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров


Не хеш мени хушлару не бегона



Download 3,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet120/120
Sana20.02.2022
Hajmi3,8 Mb.
#460885
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   120
Bog'liq
yulduzli tunlar

Не хеш мени хушлару не бегона,
Не райр ризо мендину не жонона.
Хар нечаки яхшиликда к;илсам афсун,
Халк ичра ёмонлик билан мен афсона.
Ички турён билан уртаниб айтилган бу сатрларнинг тафти чупоннинг бирдан ялтираб кетган 
кузларида акс этди.
— Сен хам куйганлардан экансен, шоирлигинга тан бердим! Агар шу шоирлигинг булмаса, сени 
рахматлик отамнинг касдига итларимга талатиб юборар эдим! Хайр, шоир, омон бул!
Чупон итларини эргаштирганича чаратда ёйилиб юрган куйларига караб кетди.
Бобур шу куни Осмон Яйловдан Дахкатга кандай тушиб келганини билмайди. У машъум 
утмишидан осонликча кочиб кутулолмаслигини, ёмон беклар Бобурнинг номидан килган


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
золимликларни одамлар ундан куришини уйлаб, вужудини янги бир безовталик чулраб олди. 
Ёшликда бекларнинг раъйига караб килган хатолари бояги иккита вахимали итнинг киёфасига 
кириб, хали хам кетидан кувиб келаётганга ухшарди.
Дахкатда эса уни яна бир тахликали хабар кутиб турарди. Шайбонийхон кушинлари Уратепага 
етиб келган, шахарга бозор килиш учун борган дахкатлик кадхудони хон кишилари тутиб олиб 
калтаклашган.
— Бобур яшириниб юрган жойини курсатасан! — деб талаб килишган эди. Юзлари камчи 
изидан конталаш булиб шишиб кетган эллик ёшлардаги кадхудо тожикчалаб:
— Мен мехмонимни тутиб берадиган аблах эмас!— деди Бобурга — Ёвларингизни Октанги 
деган дарага бошлаб бориб, адаштириб, узим 
т о р м э
-
т о р
кочиб келдим!
Октанги Дахкатдан уттиз чакиримча гарбда эди. Хоннинг искабтопарлари бугун булмаса, 
эртага бу ерларга етиб келиши мукаррар. Шайбонийхон Бобурнинг бошини кесиб келганларга 
катта олтин ваъда килган.
Ички ховлидан Кутлур Нигор хоним чикди:
— Бобуржон, хаммамиз нажотни сиздан кутмокдамиз! Дарвишона юришларни энди бас килинг. 
Хамма сизни кувгиндаги шох деб билур, бошка гапга хеч ким ишонмагай. Хон кишилари хам 
сизни тахтга даъво килиши мумкин булган бир шахзода деб излаб юрурлар. Дахкатликлар хам 
шунча вакт бизга нону туз бердилар. Энди бу кишлокни хавф-хатардан куткариш хам сизнинг 
бурчингиздир, жоним!
Бобур агар ёв билан бу ерда тукнашса, кишлок оёкости булишини уйлади. Бу ерда у билан 
бирга юрган онасини, бек ва навкарларини ёвдан омон саклаш учун хам, узи бояги чупонга 
ухшаш касоскорларнинг тасодифий курбони булиб кетмаслиги учун, дахкатлик кадхудонинг 
тузини оклаш учун хам Бобур яна кайтадан курол-ярор такишга ва одамларига бошчилик 
килишга мажбур эканини, хозир шундан бошка иложи йуклигини хис килди-ю, огир «ух» 
тортди:
— Шохлик такдиримдан яланг оёк кочиб кутулолмас эканмен! Жаноб Шеримбек! Сиз энди 
К,осимбекнинг урнида амирал умаросиз!
Бобурни ун икки ёшида Олатор томонларга олиб кочиб кетиб куткармокчи булган кекса 
Шеримбек 
т о р о й и
кувониб таъзим килди:
— Иноятингиздан сарафрозмен, амирзодам! — деди — Буюринг!
— Одамларимизнинг барчасига амримизни етказинг. Куч-куронни йигиштирсинлар! Шу бугун 
кечаси Дахкатдан жунаб кетгаймиз!
— Муборак буйрурингиз алхол а до этилур, амирзодам!
Яна зирхли кийимлар кийган, курол-ярор таккан Бобур уша кеча тордан-токка ошиб кун чикиш 
томонга — Исфарадан наридаги Сухга караб кетди.
4
Тордан тушиб келаётган Сух сойи тошларга бош уриб шовуллайди. Бобур арчазор сукмокдан 
Ойнатор томонга кутарилиб боради. Тогларда куп юриб хар канча чиниккан булса хам, тик 
сукмок йулда хансираб колади. Ойнатокка етгунча икки-уч марта тухтаб на-фас ростлайди. 
Табиат муъжизаси булган бу 
т о р н и н г
с и л л и к
тошларида атроф худди ойнадаги каби аксланиб 
туради. Бобур бу токка чикканда унинг сехрли ойнасида уз такдирини куришга интилади. 
Качонгача тордан-токка утиб, чет кишлокларда Шайбонийхон киличидан жон сакларкан? Ана, 
яшил борларга бурканган Сух, Хушёр кишлоклари. Булар хам чингизийлар хуружидан химоя 
истаб, Бобурни уч юзтача навкари билан йил буйи мехмондай эъзозлаб юришибди. 
Боскинчиларнинг шум кадамлари хали бу ерларга етиб келган эмас. Улар Сирдарё буйларида 
ва Андижон томонларида узаро урушлар билан банд.
Бобур куёшли кунда Ойнатор тепасига чикиб, Кукон томонларга окиб кетаётган Сух сойига


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
тикилади. Бу сойнинг сувида тилларанг шуълалар уйнайди. Айтишларича, Сух сувининг 
таркибида олтин бор экан, шунинг учун бу сувни ичган одамнинг вужуди яйрайди. Нахотки шу 
Ойнатор хам, шу тиллоли сой хам — хаммаси яна чингизийлар истилосига гирифтор булса? 
Бобурнинг ортидаги корли тоглардан совук шамол эсади. Узокдаги яшил водийларга осмондаги 
окиш булутларнинг сояси тушалиб ётади.
Хозир авжи бахор, Фаррона водийси яшил либосда.
Уфкнинг харир пардаси ортида — куз илгамас узокликларда Чоткол торпарию Тошкент вохаси 
бор. Жиззах ва Самаркандни, Маррилон ва Андижонни Бобур хозир гуё хаёл кузи билан курди- 
ю, бир вактлар шундай кенг дунёда бехавотир, эркин юрган пайтларини эслаб, юрагини армон 
тимдалади.
Хозир мана шу улкан ватанда унинг осуда яшайдиган макони, тайинли бир уйи йук. Хаммаси 
Танбал билан Шайбонийхоннинг кулига утиб кетган. Эшик ора Шерим 
т о р о й и
Бобурни 
Хуросон га кетишга ундайди.
Бирок Бобур кетса, ватанидан умрбод айрилиши мумкинлигини гуё олдиндан сезади. Илгари 
турилган юртида бемалол юрганда унчалик билинмайдиган ватан туйруси энди ватанидан 
айрилиш хавфи турилганда унинг бутун вужудини камраб олган. У мана шу улкани неча кайта 
у четидан-бу четигача кезиб чиккан, унинг хар бир чакиримига куз нурини тукиб, ёшлигини 
урурдай сочиб утган. Унинг бутун умри, бутун борлири мана шу муаззам заминга илдиз отган. 
Энди бу илдизларнинг хаммасини кандай юлиб олиб кетади? Бунинг орририга кандай чидаш 
мумкин?
Ахмад Танбал билан Шайбонийхон аввал бир-бири билан иттифок тузиб, хозир бир-бирининг 
пайини киркишга тушган. Шу кунларда улар жанг килаётганини Бобур аник билади. Зора бу 
иккаласи бир-бирининг бошини еса-ю, Бобурнинг бекилган йуллари очил-са...
Бобур шу умид билан Андижон томонга махсус одамлар юборган. У эртаю кеч шу одамларнинг 
хушхабар билан кайтишини кутади.
Лекин юборилган одамлар бир ярим ойдан бери кайтмаяпти. Нима булдийкин? Кутиш орир. 
Кунлар бенихоя секин утади. Бобур нима килишини билмай 
т о р
ёналарини ёлриз кезгани- 
кезган. Тадбиркор Косимбек кетиб колмаганда, балки ундан яхши бир маслахат чикармиди? 
Жонкуяр сафдоши Нуён Кукалдош хам йук — бултур Тошкентнинг жанубидаги Охангаронда 
бир номард уни баланд жардан ташлаб улдирган. Бир-биридан машъум хотиралар Бобурнинг 
хаёлида муттасил чарх уради. У интихосиз рам-руссалар куршовидан чикиб кетишга интилиб, 
хаёлида шеър машк килиб курди. Аммо уни бу куйларга солган дахшатли вокеаларни кофияга 
солиб, охангдор килиб айтишга хуши келмади.
* * *
Кечки пайт тогларга туман тушди. Арчазор ёнида хаёл суриб юрган Бобур пастдаги водий 
йулларини хам туман тусиб куйганини курди-ю, сой буйига келди.
Куюк туман дунёни алланечук тор ва совук килиб куйди. Сух сойининг юкори-пастлари хам 
куздан йуколди. Тезокар 
т о р
дарёчасининг каёкдан келиб, каёкка кетаётгани энди факат унинг 
тошларга урилиб шовуллашидан билинар эди, холос.
Бобурнинг хозирги кароргохи мана шу сойнинг якинида — кенг бир сайхонликда эди. 
Баландрок бир жойда унинг кизил мовут чодири бор. Чодирнинг унг ёнида Кутлур Нигор 
хонимнинг саккиз бурчакли ок утови турипти. Колган йигирма-уттизта утов ва чодирлар 
уларнинг нари-берисига урнатилган. Совук туман ичида чодир ва утовлар гуё бир-бирларидан 
узоклашиб кетгандай ва хаммасини могор босаётгандай куринарди.
Бобур йулида учраган одамларнинг таъзимларига индамай бош ирраб утди-ю, Мамадали 
китобдорнинг утови томонга бурилди. Бу ерда Бобур доим уз кучи билан бирга олиб юрадиган 
китоблари сакланар эди. Беш-олти туяга юк буладиган нодир китоблар калин чарм копланган


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
махсус сандик ва кутиларга ёгин-сочин утмайдиган килиб жойланган эди. Кексайиб колган 
булса хам хамма сафарларда Бобур билан бирга юрадиган захил юзли эллик беш яшар 
Мамадали китобдор китобларни худди чакалорини авайлайдиган онадай авайлаб-асрар эди. У 
Бобурга таъзим килиб:
— Буюринг, амирзодам! — деди.
Бобур тарихий китоблардан бир-иккитасининг номини айтди.
Мамадали китобдор китобларга кул уришдан олдин кулини яхшилаб ювадиган одати бор эди.
— Сиз мунтазир булманг, кулингиз элтурмен!
Бобур утовдан чикиб уз чодирига кирди. Орадан анча вакт утганидан кейин Мамадали 
китобдор айтилган китобларни ипак матога ураган холда икки куллаб кутариб кирди-ю, 
турдаги миз устига секин куйиб, оркаси билан юриб чикиб кетди.
Бобур машхур саркардалар ва шохларнинг хаётлари хакидаги тарихий китобларни вараклар 
экан, мураккаб жумлалар, жимжимадор ухшатишлар, афсона ва ривоятлар орасидан чинакам 
булган ва одамни ишонтирадиган вокеаларни изларди. Лекин купчилик китобларда нукул 
ралабалар дабдабали услуб билан куйланарди.
Ехтимол, хозир Шайбонийхон хакида хам мана шундай дабдабали китоблар ёзилаётгандир. 
Бобур Биноийнинг яна Шайбонийхон томонига утиб кетганидан, Мухаммад Солих эса 
«Шайбонийнома» деган шеърий китоб ёзаётганидан хабардор эди. Улар Шайбонийхоннинг 
Бобур билан олишувларини кандай ёзишаркин? Мана бу китоблардаги каби ролибни кукларга 
кутариб макташса, Бобурга булмаган айбларни такиб, уни ёмонлашса, кейин одамлар 
хакикатни каердан билади?
Бобур нукул зафар тантаналарини куйлаган жангомаларни бир четга суриб куйди. Сунг 
урнидан туриб, узининг «Вакоиъ» деб аталган хотира дафтарларини сандикдан олди.
Кизик: сунгги марта дафтарга Бобур узининг Самаркандни Шайбонийхондан кандай тортиб 
олганини ёзгану кейин унга кул урмаган эди. Демак, кейинги марлубият ва саргардонликларни 
унинг узи хам ёзишни истамаган экан! Аммо булар дафтарга ёзилмагани би-лан Бобурнинг 
хотирасида муттасил такрорланиб юрибди-ку. «Иситмани яширсанг, ичга урар», дейдилар. 
Бобур килган хатоларини дафтаридан яширгани билан улар хар куни не-ча кайта янги-янги 
тафсилотлари билан хаёлидан утиб, калб ярасини тирнагани-тирнаган. Бундан кура хамма 
вокеаларни ростгуйлик билан мана бу дафтарга ёзса, балки ушанда иситма ташига чикиб, дили 
хиёл енгиллашар?
Бобур дафтарига Сарипулда кандай маглуб булганини, кейин кандай хурликлар курганини ёза 
бошлади.
У бу ишни гуё узи учун, уз виждони олдида хисоб бергиси келиб киларди. Шунинг учун боя 
укиган китобларидаги жимжимадор, баландпарвоз услуб бу ёзувларга мутлако ярашмаслигини 
сезарди. Шу сезги таъсирида китоблари орасида турган Шомийнинг «Зафарнома»сини кулига 
олиб вараклади.
Бу китобнинг мукаддимасида Шомийнинг Амир Темурдан кандай топширик олгани хикоя 
килинган эди. Сохибкирон жангномалар ва тарих китобларида куп учрайдиган хашамдор 
такаллуфларни суймас эканлар, ортикча лоф уришлар, муболаралар ичида хакикат йуколиб 
кетишини, дабдабали услуб чиндан содир булган вокеаларнинг маъно ва мохиятини 
одамлардан тусиб куйишини айтган эканлар. «Шунинг учун сиз бор хакикатни аник равон 
килиб ёзинг, токи унинг маъносини авом халк хам англагай, хос кишилар хам макбул кургай»,
— деб сохибкирон Шомийга махсус тайинлаган эканлар.
Афсуски, Шомий бу топширикни тулик уддалай олмаган экан. Амир Темур унинг 
«Зафарнома»сини укиганда каноатланмаганини Бобур онаси инъом килган сандикдаги бошка 
кулёзма манбалардан билди. Эхтимол, шундан сунг Амир Темурнинг курган-кечирганлари ва 
яратган тузуклари унинг уз тилидан аник, илик ва равон услубда баён этилгандир?
Хозир Бобурнинг дилига энг якин услуб мана шу эди. У хотира ёзишда хам сохибкирон


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
бобокалонидан сабоклар олар, бошидан кечирган барча ходисаларни, ютук ва хатоларини энг 
ишонган сирдошига айтиб дардлашган каби самимият билан калам тебратарди. Факат унинг 
эндиги сирдоши — узию мана шу дафтари эди. «Кунглимдан узга махрами асрор топмадим!» 
деб разал битган Бобур энди барча курган-кечирганларини мана шу махрамига роз айтганга 
ухшаб хотира ёзарди.
Бу розлар орасида факат жабру жафолар эмас, ёдга тушганда кунгилни кутарадиган вокеалар 
хам йук эмас эди. Бошига тушган кургуликлар Бобурни нихоятда чиниктирган, гохо яланг оёк 
кор кечиб юрар, аммо шамоллаш нималигини билмас эди. Шу хакдаги бир лавхани дафтарига 
ёзиб куйди:
«Хаштияк кенти якинида махкам зарб совук эдиким, икки-уч киши совукнинг шиддатидан улуб 
эди. Манга руслга эхтиёж булди. Бир арик сувидаким чеккалари калин муз тунгиб эди, уртаси 
сувнинг тезлигидан ях богламайдур эди, бу сувга кириб русл килдим, ун олти катла сувга 
чумдим».
Ушандаги совукнинг таъсири ёдига тушиб, эти яна бир жунжикди, лекин ун олти марта муз 
орасига чумган булса хам, сор-саломат колгани — вужудида канчалик пахпавонона куч-кувват 
йирилганидан далолат беришини уйлаб суюниб куйди.
Аммо шундан кейинги вокеаларни каламга олганда Ахмад Танбалга инъом килган бардодий 
киличи айланиб келиб Бобурнинг жонига касд килгани куз олдида тахликали тарзда 
гавдаланди.
Уша йили Бобур Ахмад Танбал билан кайтадан жангга киришиб, Уш ва Узганни кулга киритган, 
Андижон якинида унинг аскарларига шикает етказиб, кургон ичига чекинишга мажбур килган 
эди.
Бирок кечаси Бобур коровулликка тайин этган нав-карлар бепарволик килиб ухлаб колганми 
ёки тунда Танбал билан яширикча тил бириктирганми, хар калай, тонг коронрисида кимдир 
«Ё
р и й
босди!» деб кичкирди-да, ура кочди. Хакан арири якинида очик жойда ухлаб ётган 
одамлар чучиб уйронишди-ю, вахима ичида тум-таракай булиб кетишди. Бобур тез отга миниб, 
ёни-верига караса, унтача одами колибди. Нарирокда ёвнинг жангдовуллари кочганларнинг 
кетидан у к отяпти:
— Тухта! Кайтинглар! — деб кичкирди Бобур уз одамларига. Аммо хеч ким кайтмади.
Ёв жангдовуллари оздек куринди. Бобур ёйдан уларга караб ук отди. Жангдовуллар кочди. 
Бобур уларни кувиш билан булиб, дарахтлар орасидан чикиб келган юзга якин отликларни 
анча кеч курди.
Тонг ёришиб колган эди. Хаммадан олдинда кулида калкон тутган, килич ялангочлаган Ахмад 
Танбал келмокда эди.
Бобур уни танигач, отининг жиловини тортиб, ён-верига каради. У билан факат Тохир ва яна 
иккита йигит — учтагина жангчи колган эди. «Турт киши буларга бас келолмайсен, коч!» деди 
ички бир овоз.
Аммо шунча хиёнатлар килган, доим кочиб кутулиб юрган Ахмад Танбал энди биринчи марта 
юзма-юз келганда ундан куркиб кочишга орият йул бермади. Орият улимдан ёмон деб, бежиз 
айтмаган эканлар. Бобур дархол жиловини куйиб юбориб, камонига ук урнатди. Ахмад Танбал 
киличини сурураётганда Бобур унинг кисик кузларини мулжалга олиб ук отди. Ук Танбал 
бошига кийган зирхли дубулгага карсиллаб урилди, уни тешиб утолмаган булса хам, Бобур 
хиёнаткор душманининг бошига мушт туширгандай булди. Бобур чапдастлик билан ёйга яна ук 
урнатиб, унинг безрайган юзига туррилаб отди. Танбал юзини калкони билан тусишга улгурди. 
Бобур отган иккинчи ук калкон оркали Танбалнинг юзига урилган тарсакидек овоз чикарди. Бу 
орада Танбалнинг ёнидаги кишилар Бобурга хам ёйдан ук ёрдирдилар. Бир ук унинг тиззасидан 
пастрок болдирига кадалди. Ахмад Танбалнинг узи отини «чу-чулаб» кулида киличи билан 
Бобурга бакамти келди. Бобур ярадор оёрининг «жизиллаб» куйиб орриганини ва Ахмад 
Танбалнинг кулидаги килич алланечук таниш эканини бир вактда хис килди. Бу — Бобурнинг


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
номидан Ахмад Танбалга инъом килинган эгик бардодий килич эди. Бу килични упиб, Бобурга 
садокатли булиш хакида касамёд килган Ахмад Танбал нахотки энди уни эгасига карши 
кутарса? Бобур буни уйлашга хам улгурмасдан килич унинг бошидаги дубулгага келиб тушди. 
Бобурнинг кузларидан гуё оловли учкунлар сочилиб кетди, боши бировнинг бошидек хиссиз 
булиб колди. Киличнинг 
т и р и
дубулга кийгизини кесиб утолмаган булса хам бош яраланган 
эди. Бобурнинг буйнига дубулга четидан кон сиркиб тушди. Болдиридаги ярадан этиги иссик 
конга тулмокда эди.
Ахмад Танбал ролибона хайкириб киличини яна кутарди. У энди уткир киличини Бобурнинг 
зирхли кийимлари орасидан сал-пал куриниб турган буйнига урмокчи ва бошини кесиб 
туширмокчи эди. Шу пайт ортдан Тохир етиб келди-ю, Бобур минган буз отнинг жиловини 
силтаб тортди. Бедов от урнидан сакраб кузролар экан. Ахмад Танбал буйнини мулжаллаб 
урган килич Бобурнинг ёй-уклари солинган сакдорига тегиб, уни шарт кесиб тушди.
— Амирзодам! Жиловни олинг! — кичкирди Тохир.
Узи эса Бобурнинг отига камчи босди.
Камчи еб урганмаган учкур бедов олдинга укдай отилиб, эгасини бало-казодан олиб чикиб 
кетди.
Ярадор Бобур Ушга кайтди, анча кунгача боши рувиллаб, оёри чулокланиб юрди.
Лекин уни яра орриридан хам ортик кийнаган дард— Косимбекнинг таклифи билан Танбалга 
инъом этилган бардодий киличнинг айланиб келиб уз бошига тушганлиги эди. Котилга ким 
килич берса узи унинг тирига дучор буларканми? Бирок дунёда адолат булса, шунча 
котилликлар, шунча хиёнатлар килган Ахмад Танбалга нега касос кайтмайди?
Бобур шу уйлар билан хотира ёзишга берилиб кетиб, коронри туша бошлаганини хам сезмади. 
Савдарлар олтин кандилдаги шамларни ёкдилар. Бобурга кечки овкат келтирдилар. У ёлриз 
утириб овкатланди. Хотира ёзганда унга уз хаёти аввалгидан иликрок ва маънолирок туюлган 
эди. Бекор утирганда эса яна уша орир уйлар, совук пушаймонлар хаёлига босиб кела 
бошлади. Бобур улардан тезрок кутилгиси келиб, яна каламини кулига олди.
Кейин ярим тунгача дафтаридан бош кутармай сунгги йилнинг вокеаларини ёзди.
* * *
Атрофдаги утовлар жим, хамма уйкуда.
Тун сукунатида отнинг дупури, итларнинг хуриши эшитилди. Кароргохнинг четига куйилган 
коровул зарда килиб:
— Тухта! Кимсен? — деди. Уронни* айт!
— Урон — Андижон.
Коровулнинг овози юмшади:
— Андижон булса келавер. Овозингдан Тохир чопукка ухшайсенми?
— Ха, Тохирмен.
— Бемахалда ёлриз юрибсен?
— Мени гапга тутма. Мирзо хазратларига шошилинч хабар келтирдим.
Тохир коронрида Бобурнинг чодирини тусмоллаб топди-ю, отини берирокдаги козикка борлади. 
У аввал сокчиларни ёки мулозимларни уйротмокчи булиб, чодирнинг рупарасидаги утовга 
караб ута бошлади. Шунда чодирнинг ичи ёрур эканини, эшик урнига тутилган парда очилиб, 
Бобур чикиб келганини курди. Тохир Бобурнинг каршисига келиб юкунди. Пасттовуш билан:
— Амирзодам, мунтазир килганим учун афв этинг,— деди. — Ёрийларингизнинг уруши энди 
тугади.
Бобур сабрсизланиб суради:
— Хушхабар борми? Нечун ёлриз кайтдингиз?
Тохир бошини куй и солиб, хазин товуш билан деди:


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
— Бир кошик конимдан кечинг, амирзодам!..
Бобур совук хабарлар изриринини олдиндан сезгандай эти увушди:
— К,ани ичкари киринг.
Савдарлар ухлаб колган. Бобур хеч кимни уйготгиси келмади. Баланд, кенг чодирнинг турида 
турт-бешта шам липиллаб ёниб турибди.
Бобур шам ёрурида Тохирга энди зехн солиб каради. Чакмонининг этакларига лой сачраган. 
Озиб кетганидан елкалари пучайиб колган, кузлари ичига упирилиб тушган. Юзидаги чандири 
эса буртиб, гуё аввалгидан хийла катта булиб кетган. Лаблари пирпираб, упкаси тулиб 
гапирди:
— Амирзодам, Андижон хам Шайбонийхоннинг илкига утди. Бехисоб куп одам кирилди. 
Хамрохим кирринда халок булди.
Тохир шунчалик чарчаган эдики, гавдаси чайкалиб, оёк устида зурра турар эди. Сунгги 
умидидан хам айрилиб бушашган Бобур курпача устига утиб утирди-ю, Тохирни хам утиришга 
такпиф килди.
Тохир гилам устига чуккалаб утиргач, Бобур ундан вокеанинг тафсилотини ва Ахмад Танбал 
нима булганини суради.
Тохир Андижон якинидаги Хужа Катта деган кишлокда бой бир одамга аравакаш булиб 
ёлланган, узининг кимлигини билдирмай бутун ходисаларни одамлардан сураб билган, бойнинг 
шахардаги дуконига мол олиб борганда куп нарсани узи хам курган эди.
Ахмад Танбал Андижон этагида булган жангда шикает егандан кейин кургонга кириб бекинади. 
Камал бошланади. Кургон ичида очлик, касаллик ва нифок кучаяди. Бир вактлар Самаркандда 
Бобурни ташлаб, Ахмад Танбалга эргашиб кочган бек ва навкарлар энди унинг узини ташлаб, 
Шайбонийхон томонига кочиб утадилар. Хоннинг кушини деворга шоти куйиб чикиб, кургонни 
босиб олади. Ахмад Танбал акаси Бек Тилба, укалари ва бошка одамлари билан аркка кириб 
бекинишади. Бирок аркнинг атрофида уйлар куп, уларга оркадан шоти куйиб томига чикиш 
осон. Ахмад Танбал аркда жон саклаёлмаслигини сезади-ю, Шайбонийхондан шафкат сурашга 
карор беради. «Йиккан барча олтинларимни хазрати хонга моли амон тарикасида туламок- 
чимен, умрбод хизматларида булмокчимен, конимдан кечеинлар!» деб аркдан бир муйсафидни 
вакил килиб чикаради. Аммо муйсафид аркка кайтиб келмай йук булади. Хон аскарлари 
аркнинг томлари устига шоти куйиб чика бошлайдилар. Талвасага тушган Ахмад Танбал ака- 
укалари билан бирга аркнинг дарвозахонасига боради. Таслим булганларини курсатиш учун 
киличларини буйинларига осиб, дарвозадан ташкарига шафкат сураб чикадилар.
Арк дарвозаси олдида Шайбонийхоннинг угли Темур Султон турган экан. Навкарларига: «Асир 
олма, арзимайди, кир хаммасини!» — деб буйрук беради. Ахмад Танбални ака-укаларига 
кушиб, килич билан чопиб, бурдалаб ташлайдилар. Кейин бошларини кесиб бир копга 
тикадилару Шайбонийхонга курсатгани олиб кетадилар.
Тохирнинг хикояси шу ерга келганда Бобур:
— Ё худоё тавба! — деб беихтиёр ёкасини ушлади.
Сунгги пайтларда Бобурни эзиб юрган жавобсиз саволлардан бирига хозир гуё 
момакалдирокдай вахимали жавоб келган эди. Хужа Абдулладай мард, фидокор одамни кургон 
дарвозасига осиб улдирган Ахмад Танбалнинг узи энди уша кургондаги арк дарвозаси олдида 
итдай хор булиб улган эди! Бобур инъом килган килични унинг бошига разилона урган Танбал 
энди бошка киличлар зарбидан бурдаланган эди!
Тордаги чагракларнинг бошини вахшийларча кесиб, хуржунга солиб келган Танбалнинг уз 
бошини янада вахшийрок бир тарзда кесиб, копга солиб кетган булсалар, уни, албатта хонга 
элтиб курсатганлар.
Бобур копдан Шайбонийхоннинг оёри тагига юмалаб тушган таниш каллаларни куз олдига 
келтирди. Махмудхонда эшик ога булиб юрган Тилба Султоннинг йурон буйинли семиз бошини 
Шайбонийхон таниган булса керак. Аммо хон Ахмад Танбалнинг калласини танимайди.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
Шайбонийхон узини шунча овора килган Ахмад Танбалнинг башарасини куриб куйгиси келади, 
аммо юзтубан тушган конли каллага кул ургиси келмайди. Ахмад Танбалнинг конли калласини 
оёрининг учи билан юмалатиб унглаб, сийрак соколига, суяги буртган кенг юзига карайди. 
Бобур узича тасаввур этган бу ходисадан акли шошиб:
— Оббо! Оббо! — деб бир неча марта такрорлаб куйди.
Бу ходисаларда кандайдир узгача бир адолат борлигини сезган Бобур бошка вокеаларни 
аклига сирдиролмай лол булиб колди. Шайбонийхон берахмликда Ахмад Тан-балдан хам утиб 
тушган-ку. Нахотки фалак интиком киличини шундай шафкатсиз хоннинг кулига бериб куйса? 
Бир вактлар Бобур орзу килган, аммо етишолмаган улкан максадга — Мовароуннахрдаги 
пароканда вилоятларни бирлаштириб, ягона кучли давлат барпо этиш максадига — энди 
Шайбонийхон етишмокдами? Нахотки бунинг учун Шайбонийхондай маккор, золим ва 
шафкатсиз булиш керак эди? Тохир Андижонда хоннинг буйрури билан булган кирриннинг 
тафсилотини айтиб берганда Бобурнинг сочлари тикка булиб кетди. Мингларча аёллар, 
усмирлар, чоллар Ахмад Танбалнинг одамлари каторида бекордан-бекорга нобуд килинган эди. 
Нахотки хозирги зурлар замонасида енгиб чикиш учун Шайбонийхондай зуравонликпар килиш 
шарт булса?!
Бобур маърифатли шох булишга уриниб, шеъру санъатга куп вакт бериб, инсофу диёнатни 
уйлаб, нахотки шу туфайли Шайбонийхонга юткизган булса?!
— Амирзодам, хон кишилари сизни суроклаб юрганларини эшитдим. Айрокчилари хид олиб 
Сухга келиб колсалар хам ажаб эмас!
Бобур ота юртидан батамом ажралганини энди астойдил хис килди. Ахмад Танбалнинг 
маглубияти булокнинг кузига тушган янги бир кучки эди. 
Т
о р н и н г
бу томонида булок кайтадан 
куз очиши мумкин булган йулларнинг хаммаси бекилди. Агар Бобур тезрок 
т о р
ошиб Хуросонга 
кетмаса, Шайбонийхон айланиб утиб, унинг сунгги йулини хам бекитади!
Бобур изтироб ичида Тохирнинг оддий бир навкар эканлигини хам унутди-ю, унга хасрат килиб 
гапирди:
— Хонумондин айрилганимиз озмиди? Энди ватандин хам жудо булурмизми?!
Бобурнинг кузи ёшланганини курган Тохирнинг хам кунгли бузилиб, лаблари пирпира-ди:
— Амирзодам, мусофирлик рами менинг хам юрак-барримни уртайди. Бизнинг Кувалар хам 
хоннинг пош-наси тагида мажакланди. Агар борсам мендан Фозил тархоннинг касдини 
олишлари аник. Биз хам киндик кони томган жойдан айрилдик, амирзодам. Мусофирлик 
такдиримизда бор экан. Сухда хам мусофирмиз. Хисорга борсак хам, ундан нарига кетсак хам 
шу мусофирлик... Йулда келаётиб уйланиб келдим. Мен сиздан ажралмайман, амирзодам!
Тохир бутун нажотни одил подшохдан излайдиган дехконтабиат йигит эканини Бобур биларди.
— Лекин мен сиз кутгандек одил подшох булолмадим! — деди Бобур. — Келгусида буламенми, 
йукми, хали номаълум...
Орага бир лахза сукунат чумди. Ташкарида Сух сойи гуё тун сукунатидан фигони чикиб 
шовулларди.
Чодир ичида кувриндаги шох билан унинг оддий навкари юзма-юз ултирибди. Ватандан 
ажралиш мусибати олдида уларнинг ораларидаги катта фарк гуё кичрайиб, ахамиятсиз булиб 
колган. Бошларига тушган кургиликпар уларнинг такдирларини бир-бирига ухшаш килиб 
куйган. Шунча йил жангу жадалларда бирга юриб, канчадан-канча улим хавфларини бирга 
кечирган бу икки йигит бугун биринчи марта сирдошларча очик сузлашмокда эдилар. Тохир 
бошка вактда Бобурга айтолмайдиган сузларини хозир кунгли юмшаб, эриб турган пайтда 
айтди:
— Амирзодам, мен бир навкарингиз булсам хам сизга турушконимдек мехр куйганмен. Бо- 
тирлигингизгами, шоирлигингизгами, одамгарчилигингизгами, ишкилиб, менинг... сизга 
ихлосим зур! Сизнинг шунча хавфу хатарлардан омон колганингиз хам катта давлат!
Шу топда Тохир суюкли инисига мехри тобланиб, орир пайтда унинг кунглини кутараётган


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
жонкуяр акага ухшар эди. Дархакикат, у Бобурдан етти ёш катта эди. Бобур хам бир лахза 
шохлигини унутиб, Тохирга худди акасига карагандай каради:
— Мени жуда куп хатарлардан сиз олиб колгансиз. Мен сиздан курган яхшиликларимнинг 
ундан бирини хам кайтарган эмасмен. Сиз менга огамдек кадрдонсиз.
— Рахмат сизга.
— Лекин хозир менинг кунглим ер билан яксон. Такдир менга истеъдод берган, куч берган, 
райрат берган, аммо нечун бахт бермаган?!
— Бу замонда бахт узи йук, амирзодам! Ахир сиздек нодир истеъдодлар дунёга хар куни 
келмайди-ку! Нодон тождорлардан кон йиглаган элюртимиз сиздек маърифатли саркардага 
мушток. Лекин бахил замона ралабани золим хонга бериб, бизни, мана ватанимиздан хам жудо 
килмокчи. Плохим бу бахил замонанинг борлари куриб кетсину сизу бизнинг кадримизга 
етадиган яхши замонлар хам келсин! Энди... амирзодам, бу ердан тезрок кетиш керак. Хирот 
хам бизга бегона юрт эмас. Подшох Хусайн Бойкаро сизнинг кариндошингиз. Менинг 
т о р о й и м
мавлоно Фазлиддин хам Хиротда экан...
Бобур Хуросонга кетмай иложи йуклигини уйлади-ю, ошиб утиши керак булган тогларни куз 
олдига келтирди. Узокдан мовий тусга кириб бехад жозибали куринадиган бу тоглар тик 
довонлардан, хатарли учмалардан утиши керак булган одамга канчалик тунд ва берахм 
куринади! Хозир Бобурнинг тасаввурида баланд чуккиларнинг асрий корлари кафандай 
бехаракат ва совук, улимдай абадий булиб гавдаланди.
— Хатарли йулларда мен уз жонимни аввал худога, сунг сизга ишониб топширмокчимен. 
Бугундан бошлаб сиз менинг курчибошимсиз. Ички бекларим каторида булурсиз.
— Иноятингиздан миннатдормен, амирзодам!
— Хозир бу иноятнинг шарафидан азоби купрок. Йулда чарчагансиз. Бориб дам олинг.
Эртадан сафар тайёрлиги бошланур.
Тохир таъзим килганича чикиб кетди.
Бобурнинг уйкуси келмас эди. У яна чодирдан чикди. Кундузги туман таркаб кетган, лекин 
осмонда булут бор. Юлдузлар онда-сонда куриниб колади. Сух сойи осмонни бошига кутариб 
шарирлайди. Тунда торларнинг кораси кундузгидан хайбатлирок куринади.
Бобур коп-кора торларга тикилиб турганда яна кучки босган булок эсига тушди. Торларнинг бу 
томонида хамма йуллари бекилган булок энди торларнинг нарёридан куз очиб чика олармикин? 
Улуртордан нарида бахайбат Помир. Ундан нарида Химолай ва Хиндикуш...
Булок бу торларнинг хаммасидан утиб бориб, нар-ёкларда кайтадан куз очиши учун канчалик 
катта куч-кудрат керак!
* У р о н — парол.
ТАКДИР ТАКОЗОСИ 
Иккинчи 
КИСМ
*ИРОТ
ДОВУЛДАН ОЛДИНГИ ОСУДАЛИК 
1
Хазонрезлик пайти. Хирот богларига сув берадиган Хирийруд дарёси ва Инжил анхорининг 
киррокларига заъфарон япроклар тукилган. Калъа ташкарисидаги машхур 
Б
о ри
Жахоноро, 
Б
о ри


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
Мухтор, Бори Зубайда, Бори Чаманлардаги узумзор ва анорзорлар ёз буйи кутариб турган 
меваларидан айрилиб, яккам-дуккам ковжирок барглар билан суппайиб колганлар.
Бирок бу жанубий шахарда кузнинг хазонрезлик одатига буйсунмайдиган дарахтлар хам куп. 
Хиротга Кандахор томонидан келишда йул буйидаги хиёбон ва сайргохларда усган мингларча 
сарвлар, санобар* дарахтлари кузда хам бахордагидек яшнаб турибди. «Хусайн Бойкаро 
ховузи» деб аталган улкан тошховуз буйида кумушранг жажжи япроклари куш тилини 
эслатадиган баланд ва гузал лисониттайр дарахтлари бор — булар хам хазон нималигини 
билмайди.
Лисониттайрнинг барглари яра-чакага дорилигини эшитган Тохир ховуздан берирокда отдан 
тушди-ю, жиловини ёшгина навкарига туткизди. Сунг узи ховузнинг хилватрок томонига ута 
бошлади. У доривор барглардан юлиб олиб кетмокчи булиб тепадаги шохларга тикилиб 
бораётганда каршидан кимдир:
— Менга каранг, бек йигит! — деб колди.
Тохир дарахтнинг йурон танаси ортидан чикиб келаётган мулланамо кишини курди. Нимасидир 
Фазлиддин тогасини эслатиб, юрагини хаприктирди. Аммо соколининг узунлиги-ю, юзининг 
кексанамо куриниши Тохирни шубхага солди. У одоб билан:
— Лаббай, — деб салом берди.
Тохирнинг юзидаги ханжар изига тикилиб турган халиги киши энди унинг овозини хам таниди- 
ю:
— Тохир! Жияним! — деб кичкириб юборди.
Тохир хам энди 
торойисини
таниб, кучок очганича унга караб отилди. Ховузнинг шишадай 
тиник сувида уларнинг акслари бир-бирига кушилиб кетди.
— Ватанимнинг хидини олиб келган жияним! Худога шукр, эсон-омон экансен!
Мавлоно Фазлиддин жиянини кучоридан куйди-ю, кузидан юзига окиб тушган кувонч ёшларини 
артиб, Тохирнинг кумуш камарига, беклар такадиган кимматбахо ханжарига ва сакорлот 
чакмонига энди разм солиб каради. Тохирнинг бошидаги дубулганинг тепасида хам бекларга 
хос кичкина байрокча бор эди.
— Жияним, мартабанг ошибдими?
— Ха, тога, курчибегимен.
— Муборак булсин. Илохим сенга ёмон бекларнинг таъсири урмасин!
— Бобур мирзо хам ёмон бекларидан безгандан кейин биттасининг урнига мени куйди... Хуш, 
узингиз калайсиз, мулла тора? Келганимдан бери кидирамен. Суроклаб-суриштирай десам
таниш-билиш йук.
Ёши киркка кирар-кирмас юзига ажин тушган мавлоно Фазлиддин маъюс товуш билан деди:
— Юрибмиз... Тупрокдан ташкарида. Худо бизни омадсиз яратган экан-да, жияним. Бу ерга 
келиб, энди Навоий хазратларининг мархаматларидан бахраманд булай деганимда, у зоти олий 
вафот этдилар. Катта курилишлар Хусайн Бойкаро замонида хам унча-мунча булиб турган эди. 
Мана шу йил Хусайн Бойкаро хам оламдан утди. Курилишлар така-так тухтаган. Бизга 
ухшаганларга яна иш йук!
— Ундай булса, Бобур мирзога бир учранг.
— Бобур мирзо хам бу ерда мехмон... Мени кабул киладими, йукми? Орада нозик гаплар утган. 
Тохир мавлоно Фазлиддин билан Хонзода бегим орасида булган мураккаб вокеаларнинг чет- 
ёкасини эшитган эди.
— Булмаса, аввал мен у кишини холи топиб, сиз туррингизда ran очиб курайми, мулла тога?
— Майли, буни кейин яна маслахатлашурмиз. Оббо жияним-ей! Мен Бобур мирзонинг Хиротга 
келганларини эшитганимдан бери «сен хам бормикинсен, йукмикинсен», деб хар бир навкарга 
куз тикиб юрган эдим... Кани энди, юр, уйга борайлик! Агар сенга мана бу доривор япроклар 
керак булса, уйдан топиб бераман. Бизнинг богчада хам шу дарахтдан бор.
— Богчада... бир узингизмисиз ёки уйландингизми, мулла тога?


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
— Уйланганмиз, жиян. Навоий хазратлари маслахат бердилар. У кишида борбон булган дуруст 
бир одамнинг кизи бор экан...
— Муборак булсин! Фарзандлар хам борми?
— Ха, бир урил, бир киз.
— Э, ажойиб-ку! Ундай булса, мен уйингизга туёналар билан борурмен!
— Узингни курганим минг туёнадан афзал, жиян! Кани, юр!
Тохир бир неча кадам юрди-ю, кейин ниманидир эслаб, осмонга каради. Офтоб огиб борар 
эди.
— Мулла тога, уйингиз якинми?
— Йук, узокрок. Шахар четидаги Назаргох махаллотида. Нима эди?
— Мен хозир бир соатдан сунг хизматда булмогим керак эди. Подшох буюрган эди.
— Оббо!.. Ундок булса... Шу ерда бирпас утирайлик. Мен сал дийдорингга туяй! Узинг 
калайсен, жияним, уйланганмисен?
Тога-жиян ховуздан четрокдаги тош курсига бориб утирдилар. Тохир Робияни кандай 
топганини айтиб берди-ю:
— Кобулга келиб битта урилча курдик! — деди. — Отини Сафарбек куйдик.
— Э, хайрият! Мен бир вактлар хамма нарсадан умидимни узган эдим. Сени хам кайта 
куролмасмен, деб уйлаган эдим. Бош омон булса, хаммаси утар экан... Сен билан биз-ку, 
кутулиб келдик-а! Андижондагиларнинг ахволи не булди?
— Буни сураманг, мулла тога! Шайбонийхоннинг киргини кечалари тушимга кирса, босинкираб 
чикамен!.. У ёкда роса абгор булиб, икки юз кирктагина одам билан Хуросонга караб жунадик. 
Хисор торларининг орасида роса кийналдик. От-уловлар улиб-суйилиб тамом булган. Бобур 
мирзо хам отини онасига бериб, узи пиёда юради. Оёкларимизда чорик. Кулларимизда таёк. 
Турадиган жойнинг тайини йук. Биров бери кел, демайди. Арзимаган амалдорлар Бобур 
мирзодай одамга бехурматлик килиб «йулларингдан колманглар, Хисордан тезрок утинглар», 
дейди. Бизнинг газабимиз келиб, купол гапирган амалдорларни чопиб ташласак, деймиз.
Лекин Бобур мирзо: «Бардош килинглар, тезрок Амударёдан утиб олайлик», деб шоширади.
— Лекин шоширганича бор экан-да, жиян. Сизлардан сал кейин Шайбонийхон Хисорни хам 
босибди-ку.
— Ха, кейин билсак, Бобур мирзо узокни уйлаб шундай килган эканлар. Хисор подшоси 
Хисравшох умрида бир мушук билан хам урушиб курмаган куркок одам экан. Бекпарнинг 
купчилиги ундан норози экан. Бобур мирзога махфий одамлар юбориб: «Келинг, Хисорни сизга 
берайлик!» дер эканлар. Лекин Бобур мирзо фитнага аралашмади. «Келинг», деган халиги 
бекларга: «Хокон булсаларинг узларинг келинглар», деб яхши гаплар айтиб одам юбордилар. 
Биз Амударёдан бу ёкка утганда, Шайбонийхон Хисорга бостириб кирибди. Куркок Хисравшох 
хон билан жанг килишга юраги бетламай, пойтахтни ташлаб кочибди. Унинг уттиз минг кушини 
таркаб кетибди. Узингиз биласиз, мулла тора, бундай пайтда бекпар номи улуррок бир подшох 
излаб колишади. Бобур мирзо Шайбонийхон билан дадил жанг килгани, бирда енгилган булса, 
бирда уни енггани эсларига тушади. Илгариги эшик ога Косимбек уша пайтда Хисор 
кушинининг орасида эди. Унинг Бобур мирзога ихлосмандлигини биласиз. Хуллас, ини бузилган 
арига ухшаб таркалган Хисор кушини Амударё буйида бизга келиб кушилаверди. Энг аввал 
Бокибек Чарониёний дегани турт юз аскари билан келди. Бобур мирзо унга кутганидан зиёда 
хурмат курсатди. Бокибекни энг баланд мартабали эшик ога килиб куйди. Кейин 
Хисравшохнинг бошка беклари-ю, навкарлари кетма-кет келиб бизга кушилаберди-да. Узимиз 
дарёдан икки юз кирктагина одам утган эдик. Бир ой ичида турт мингга етдик...
Мавлоно Фазлиддин жиянининг
Download 3,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish