Ю. И. АҲмадалиев

Халқона этимология ёки сохта этимология – одамлар ҳар қандай 
географик номни ўзича тушунтириб беришга ҳаракат қиладилар. Масалан, 
Фарғона водийсида ёр сўзи қатнашган ўндан ортиқ қишлоқлар қайд этилган: 
Ёрбоши, Ёржар, Ёрдон, Ёркўча, Ёрмозор, Ёртаги, Ёртепа, Ёрқин, Ёрқатой, 
Ёрқўрғон, Ёрқувар, Ёрмаҳалла, Кесканёр, Куйганёр, Оқёр, Кўкёр, Ёрқудуқ 
каби. Энди ўзингиз ўйлаб кўринг, бу қўштирноқ ичидаги ёрлар ҳақда 
қанчадан-қанча ривоятлар тўқилган бўлиши мумкин. Бироқ, ёр сўзи ўзбек 
тилида “жар, ўйилган ер” деган маънони билдиришини билган кишигина бу 
ривоятларнинг биронтасига ишонмайди, номнинг ҳақиқий маъносини 
билишга қизиқади. “Жар” сўзи биринчи марта Маҳмуд Кошғарий “Девони 
луғати турк” асарида “ёр”, “яр” шаклида талаффуз этилиши мумкинлиги 
таъкидланган. 
Жамият ривожининг ҳозирги босқичида географик объектларни 
кишилар 
шарафига 
номлаш, 
бир 
формант 
асосида 
қайта-қайта 
такрорлинишига йўл қўйиш у қадар тўғри тамойил эмас. Бундай ёндошув 
топонимларнинг мазмунини саёзлашишига, адреслик функциясини тўлиқ 
бажаришда чалкашликларга сабаб бўлиши мумкин. 
Географик объектларнинг номлари (ойконим, этноним, гидроним, 
антропоним, ороним ва бошқалар) номинация тамойиллари жиҳатидан бир-
биридан фарқ қилади. Кишилар томонидан табиий географик объектлар 
биринчи бўлиб номланганлиги аниқ, аммо тарихий манбаларда бошқа 
топонимларга нисбатан ойконимлар кўпроқ қайд қилинганлиги сабабли 
хронологик жиҳатдан уларни энг қадимий топонимлар деб ҳисоблаш 
мумкин. Табиий-географик объектларга нисбатан аҳоли масканлари 
номларининг муҳимлигини жамиятнинг сиёсий, иқтисодий ва хўжалик 
фаолияти билан боғлик эканлиги билан изоҳлаш мумкин. 
Қисқача хулоса 

---

36 
Географик объектларнинг номлари юқоридаги 5 та қонуният асосида 
яратилади. Бу қонуниятларни пухта ўзлаштириш номлар этимологиясини 
билишда, амалиётда тўғри қўллашда аҳамиятлидир. Бу қонуниятларга тўғри 
амал қилиш номларни ўзгартирилиши, қайта номланиши каби бефойда 
ҳаракатларни олдини олади.