|
"Tarbiyasi qiyin" bolalar psixologiyasi
" Tarbiyasi qiyiin" bolalar pedagogik qarovsizlik natijasidir.
L.S.Vigotskiy fikricha, "?iyin" o'smir ?ayoti munosabatlar xarakterining natijasidir.
Bular avvalo qaysar, inji? bolalar, ularni ?izi?arli faoliyat turiga tortish, ularni tarbiyalashning asosiy usullaridan biridir,
Ularning ma'lum bir ?ismi intizomsiz, ?o'pol bolalardir. Ularning faolligini ma?sadga muvofi? o'zgartirish, ularga ba'zi ?u?u?larni berish yo'li
bilan ularga ta'sir o'tkazish mumkin. Psixologiyada "tarbiyasi ?iyin" bolalarning bir ?ancha klassifikasiyalari mavjud.
Birinchi guru? - ijtimoiy salbiy, musta?kam ?arashlarga ega bolalar;
Ikkinchi guru? - ?onunbuzarlarga ta?lid ?iluvchi bolalar;
Uchinchi guru? - ijobiy va salbiy xul? - atvor stereotiplari o'rtasida ikkilanuvchi, o'z xatolarini tushunuvchi bolalardir.
To'rtinchi guru? - irodali bolalarga bo'ysunuvchilar.
Beshinchi guru? - ?onunbuzarlik yo'liga tasodifan kirib ?olganlar.
Shuni aytish lozimki, tarbiyasi o?ir bolalar uchun, ular yashayotgan mu?it, oila, ular o'?iyotgan jamoa, sinfning roli juda kattadir.
Tarbiya jarayonining samaradorligini oshiruvchi psixologik mexanizmlar
Tarbiyali bo'lim - bu xul?-atvorini nazorat ?ilishdan iboratdir. Bunday nazorat insonga yomon ?atti-?arakatlarni bajarmaslik imkoniyatini beradi.
Agar shaxs xul?-atvorini axlo?iyligi ?a?ida ?ay?ursa, u ijtimoiylashuvga erishgan bo'ladi.
Tarbiyalanganlik ijtimoiylashuvni o'rganish jarayoni sifatida ?araladigan yosh psixologiyasida olingan natijalarga asoslanadi.
Bola o'zini egosentrik emas, balki tarbiyali tutishi uchun tarbiyalanganlik ?anday ra?batlantirilishi kerak? Tarbiya o'z mo?iyatiga ko'ra ijtimoiy ji?atdan ijobiy e?tiyojlarni ?osil ?ilishidir. Agar ta'lim shaxsning ongini shakllantirish bo'lsa, tarbiya uning ongsizlik sferasiga ta'sir etishdir.
Bolalarga ularni tarbiyalaydiganlarga ?issiy ya?inlik xos. Odatda 6 oylik bolalar unga ?amxo'rlik ?iladigan ota-onasiga bo?lanib ?oladilar.
Ota-onaning oldida , ular bilan mulo?otda bo'lish bolalarga juda yo?adi, ularning yo'?ligi bolaga yo?maydi. Ota-onaning ?amxo'rligini bildiradigan so'zlar, ?atti-?arakatlar bola uchun juda katta a?amiyatga ega, uni erkalamaslik, suymaslik salbiy a?amiyatga ega bo'ladi.
Xul?-atvorning dastlabki ijtimoiylashuvi xuddi shu o'rganish jarayoni or?ali sodir bo'lishi mumkin: xulk,-atvorning istalgan shakllari ?amxo'rlik va e'tibor bilan ta?dirlanadi, kutilmagan shakllari esa ?o'llab-?uvvatlanmaydi. Lekin, yaxshi xul?- atvorni ra?batlantirish va yomon xul?-atvor uchun jazolash axlo?iy ijtimoiylashuvning kichik bir ?ismidir. Biz ko'rib chi?kan xul?-atvor ?amma bolalarga ?am taallu?li emas.
Bolalarni tarbiyalash samaradorligini oshirishda an'ana va urf-odatlarning roli katta.
Xal? urf-odatlari, an'analari va marosimlari katta tarbiyaviy a?amiyatga egadir. Ular odamlarni bir-biriga ya?inlashtiradi, do'stlik-birodarlik ?is-tuy?ularini rivojlantiradi. Bular o'z navbatida yoshlar uchun ibrat namunasini o'taydi.
Musta?il jamiyatning baxt-saodati yo'lida ?alol me?nat ?ilish: jamiyat boyligini sa?lash va ko'paytirish yo'lida ?ar bir kishining tinmay ?amxo'rlik kilishi, ijtimoiy burchni yaxshi anglash; jamiyat ?ayotida va shaxsiy ?ayotda ?alollik va rostgo'ylik, axlo?iy sofdillik, odamiylik va kamtarlik, milliy va ir?iy adovatlarga aslo yo'l ?o'ymaslik va shu kabilar tarbiya jarayonining mu?im xislatlaridir.
Tarbiya jarayonida ?amxo'rlikning funksiyasi kattadir. Bolalar befar? ota- onalarga nisbatan ?amxo'r ota-onaga ko'pro? ta?lid ?iladilar. ?amxo'r ota-onalar bolaning salbiy xul?-atvorini ?o'llab-?uvvatlamaganda, bola o'z ?atti-?arakatlarining o?ibatini ertaro? anglaydi.
Tarbiyaviy jarayonni amalga oshirishda ?amxo'rlik bilan bir ?atorda yaxshi ko'rishga asoslangan intizomga rioya ?ilish zarurdir. Bu bola bilan doimiy mulo?otni tushuntirishni, mu?okama ?ilishni, agar bolaning xul?-atvori shuni talab ?ilsa, o?zaki tanbe? berishni, yaxshi xul?-atvor uchun ta?dirlashni nazarda tutadi.
Tarbiya jarayonining texnologiyasini ?uyidagicha shar?lash mumkin:
Tarbiyalanuvchini alo?ida takrorlanmas, individuallik sifatida tushunmo? lozim. Unint e?tiyojlari strukturasini ani?lash kerak.
Ijobiy emosiyalar vositasida ijobiy xul?-atvor odatlarini shakllantirmo? kerak. Ong ?am, iroda ?am motivlar ierarxiyasini shakllantira olmaydi. Zotan, bir e?tiyojning o'rnini fa?at bosh?a e?tiyojgina egallashi mumkin.
Shu e?tiyojlarni ?ondirish vositalari bilan bolani ?urollantirish tarbiya va tarbiyachidan mulo?otni ?am, ?amdardlikni ?am emas, aynan shu vositalar bilan ?urollantirishni kutadi.
Arastu aytganidek: "Tarbiya uch narsaga e?tiyoj sezadi: iste'dodga, ilmga, mash??a".
Do'stlaringiz bilan baham: |
