Yosh tadqiqotchilar ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari

Varianti: Issiq istarali, istarasi issiq. Sinonim: Chehrasi ochiq, yuzidan nur yog‘iladi. Antonim: Istarasi sovuq, so‘xtasi sovuq, afti sovuq.

2. 
   Mish-mish rost bo‘lib chiqdi, domla bozor qilishni, magazinga kirishni, jinnidan battar yomon ko‘rar edi.
   

Jinnidan battar yomon ko`rmoq – juda ham yomon ko`rmoq.
Varianti: Jiniga yoqmaydi, jini suymaydi, jini sevmaydi.

3. 
   Bu gapni eshitib odamlarning dami ichiga tushib ketdi. Dami ichiga tushib ketdi – qo‘rqib qolmoq.
   

Varianti: Dami ichida, dami ichida qoldi. Sinonim: Lom-mim demadi.
4. Bir-ikki kishi Karim otaning dilini og‘ritdi. Dilini og‘ritdi – ranjitdi, xafa qildi.
Varianti: Dili og‘ridi, dili siyoh bo‘ldi, dilini qora qildi. Sinonim: G‘ashiga tegdi, ko‘nglini og‘ritdi. Antonim: Dimog‘i chog‘, dili yorishdi. ko‘ksi ko‘tarildi, ko‘ngli o‘sdi, ko‘ngli tortdi, ko‘nglini oldi.
5. Karim ota birovning sirini aytmayman deb avval tarxoshlik qildi-yu, bir-ikki savolga bergandan keyin qulfi dili ochilib ketdi. Qulfi dili ochilib ketdi- ichidagi istak yoki dardni aytdi.
Varianti: Qalbni ochdi, dilini ochdi. Antonim: Dilga tugmoq, dami chiqmadi, dami ichida.
Xulosa o`rnida aytadigan bo`lsak, o‘zbek tilshunosligida frazeologiya sohasidagi tadqiqotlar XX asrning 50-yillaridan boshlangan. Shu paytgacha frazeologizmlarning turli jihatlari o‘rganilgan bo‘lib, Sh.Rahmatullayev, B.Yo‘ldoshev, A.Mamatov frazeologiya bo‘yicha bir nechta lug‘atlar tuzishgan. Adiblarimizdan Abdulla Qodiriy, Hamid Olimjon, Said Ahmad, Oydin va Abdulla Qahhor asarlarining frazeologik tarkibi tadqiq qilingan. Frazeologizmlardan asarlarda foydalanish asarning obrazliligini oshirib, ifodaviylikni ta’minlab beradi. Frazeologik biriklardan foydalanish, so‘z va so‘z birikmasiga nisbatan ma’noni kuchli ifodalash xususiyatiga egadir. Frazeologik iboralar turmush tarzidagi turli voqea-hodisalarga guvoh bo‘lish, kishilarning turli xil harakat-holatlariga baho bergan holatda, tajribalarni umumlashtirish asosida xalq o‘ylab topgan uzil-kesil xulosalarning o‘ziga xos obrazli ifodalanishidir. Nafaqat asarlarda balki kundalik nutqda ham frazeologik iboralardan tez-tez foydalanish, fikrimizni yanada teranlashtirib, so‘z boyligimizni oshirib boradi. Iboralar ekspressevlik va obrazlilikni vujudga keltirar ekan, badiiy, siyosiy va publitsistik matnlarning ifodaviy ta’sirchanligini oshirishga xizmat qiladi.