Irodaviy harakatlarning asosiy bosqichlari. Irodaviy harakatlar, ixtiyorsiz ish-harakatlardan farqliroq ongli ravishda qilinadi. Bu holda ongning faoliyati harakat maqsadini belgilashda, bu maqsadga erishish vositalari va yo’l–yo’riqlarni oldindan belgilashda, ma’lum bir qarorga kelishda hamda bu qarorni ijro etishda namoyon bo’ladi. Harakat maqsadini belgilash. Irodaviy jarayon va irodaviy harakatlarning dastlabki bosqichi maqsad qo’yishdan iboratdir. Maqsad deganda biz odam nima qilish kerakligini, nimaga erishishi kerakligi va har qanday qiyinchiliklarni yengishi lozimligini anglashni tushunamiz. Irodaviy harakatlarning ixtiyorsiz harakatlardan farqi shundan iboratki, ular motivlar asosida amalga oshiriladi. Inson irodaviy faoliyatining motivlari xilma-xildir. Bu motivlardan avvalo kishining intilish va xohishlarini tug’diruvchi ehtiyojlarni ko’rsatish mumkin. Ma’lum maqsad va unga erishish yo’llarini tanlash ko’pincha biror ehtiyojning mazmuniga va ahamiyatiga bog’liq. Kuchliroq ehtiyoj boshqa motivlar orasida kuchliroq motiv bo’lishi mumkin. Irodaviy harakat natijalari to’g’risidagi tasavvurlarimiz ham irodaviy harakat motivlari bo’la oladi, chunki, bu natijalar ma’lum ijtimoiy va shaxsiy ahamiyatga ega bo’lishi mumkin.
Irodaning o’ziga xos ko’rinishlari shaxsning tavakkalchilik vaziyatidagi xatti-harakatlarida ro’yobga chiqadi, o’z-o’zidan ma’lumki yutuq quvonch nashidasini uyg’otsa omadsizlik jazo moddiy va manaviy yo’qotishni keltirib chiqaradi.Irodaviy qaror qabul qilib tavakkalchilikdagi uning mardligi, tashabbuskorligi qat’iyatliligi, mehnatda yutuqqa erishishni ta’minlaydi.
Maʼlumki insonning ehtiyojlari ijtimoiy tizim shakllari taraqqiyotiga qarab oʻzgaradi. Shu boost oʻz ehtiyojlarini qondirish uchun inson harakat qiladi. Shaxs harakatlar yordami bilan muhitga moslashadi undan oʻz ehtiyojlari uchun foydalanadi. Lekin shu bilan birga odam muhitni oʻz ehtiyojlariga muvofiqlashtirib oʻzgartiradi, qayta quradi va oʻziga moslashtiradi.
Irodaviy harakatlarda har doim maqsad aniq boladi, odam oʻz oldiga qoʻygan maqsadidan kelib chiqadigan natijalarni ham oldindan tasavvur eta oladi. Ana shuning uchun har qanday qiyinchiliklarni yengib bo'lsa ham maqsadni amalga oshirishga intilib boradi. Irodaviy faoliyatni yoki alohida aktni amalga oshirishning muhim xususiyatlaridan biri amalga oshirilayotgan harakatlarni erkin ekanligini anglashdan iboratdir.
Odamning irodaviy harakati toʻla-toʻkis detirminizmga, yaʼni salbiy boglanish qonuniga bo'ysunadi. Shu bilan birga irodaviy faoliyatning bevosita sabablari sharoitiga irodaviy harakatlarni belgilab beradigan turli-tuman hayotiy sharoitlar boʻlishi mumkin. Odamning irodaviy faoliyatda obʼektiv jihatdan boglangandir. Irodaviy faoliyatning muhim xususiyatlaridan biri, irodaviy harakatlarni odam hamma vaqt shaxs sifatida amalga oshiradi, xuddi mana shuning bilan bogliq ravishda irodaviy jarayonlar amalga oshadi.
Insonlar oʻzining hayot faoliyatida to'g'ri yo'lga qo'yish uchun, ularda irodaviy jarayonlar katta ahamiyat kasb etadi. Irodasiz insonlar oʻzlarining hayot faoliyatini to'g'ri yo'lga qo'ya olmaydilar.Buning uchun ularning irodasi mustahkam bo'lishi lozim. Iroda odamning oʻz faoliyati va psixik jarayonlarini boshqarishda namoyon bo'ladigan qobiliyatdir. Irodaning harakat maqsadini belgilashda maqsadga erishish vositalari va yoʻl-yoʻriqlarini oldindan aniqlab maʼlum qarorga kelishda, hamda bu qarorni ijro etishda namoyon boʻladi. Odamda irodaning qay darajada ekanligi maqsadni qanday roʻyobga chiqarishda ko'rinadi. Inson oʻzining maqsadlarini amalga oshirishda Irodaviy harakat jarayonlarida ichki va tashqi kuchlarga duch kelishi mumkin. Insonning ichki kuchlarini yengish bu har bir insonning oʻzining ichki hissiyotlarini boshqarish ularning ustida tinmay ishlashdan iborat.Tashqi kuchlar esa tevarak-atrofdagi voqealiklarda uchraydi.Har bir inson yuksak gʻoyalarga asoslangan holda, uni qatʼiyat bilan oʻz harakat yo'lidagi toʻsiqlarni yengsagina kuchli iroda egasi hisoblanadi.Har bir insonning irodasi xarakteri bilan uzviy bog'langan va irodaning shakllanishida muhim rol oʻynaydi.
