Yosh oylik bola nutqini va psixomotor rivojlanishini tekshirish

1 YOSH 6 OYLIK BOLA NUTQINI VA PSIXOMOTOR RIVOJLANISHINI TEKSHIRISH

Bajardi: Abdurahmonova Muslima

1 YOSH 6 OYLIK BOLA NUTQINI VA PSIXOMOTOR RIVOJLANISHINI TEKSHIRISH

• REJA:
• Psixomotor rivojlanish nima?
• 1 yoshgacha bо‘lgan bolalarni psixologik-pedagogik tekshirish
• Ilk yoshdagi bolada qanday buzilishlar ko`rinishi mumkin

• "Psixomotor rivojlanish" nima? Kontseptsiya juda murakkab va bir necha muhim tarkibiy qismlardan iborat. Bu sezgirlikning barcha organlari (eshitish, ko'rish, hissiy tuyg'ular) va chaqaloq vositalarining rivojlanish darajasini aniqlash (har bir narsa e'tiborga olinadi: mushak rivojlanishi, bo'yini ushlab turish va o'girish, yurish va chopish va qo'llarning yaxshi motorli ko'nikmalarini baholash). Bu juda muhimdir, chunki nozik vosita qobiliyatlari kelajakda kichkina narsalarni to'g'ri ishlatish bilan bog'liq bo'lgan "ishtiyoqli" ishning birinchi usuli hisoblanadi. Bundan tashqari, "bolaning psixomotor rivojlanishi" konsepsiyasi ijtimoiy muloqot qobiliyatlarini, yaqinlaringiz bilan muloqot qilishni, ovozni aniqlashni o'z ichiga olishi mumkin. Bu yerda - bolaning tengdoshlari bilan muloqot qilishlari va kollektiv o'yinlarda ishtirok etishi inobatga olinadi. Bularning barchasi, bola rivojlanishida yetakchi yo'nalish hisoblanadi.

• Bir yoshdagi bolalarni о‘rganishning bir necha metodikalari mavjud. Rossiyada keng tarqalgani bu Gezel rivojlanish Shkalasi, Denver skrining metodikasi (DDST) va boshqalar. G.V.Pantyuxina, K.N.Pechora, E.L.Fruxt, O.V.Bajenova, L.T.Jurba, YE.M.Mastyukovalarning ishlarini ham alohida ajratish mumkin.
• Barcha metodikalar bitta tamoyil asosida tuzilgan: ular harakat, nutqiy, bilim olish, ijtimoiy soxalarni о‘rganishga qaratilgan vazifalar tо‘plamidan iborat. Yoshiga qarab vazifalar qiyinlashib boradi. Bolaning teshirish natijalari normativ bilan solishtirilib baholanadi. Metodikalar bolaning psixikasi shakllanganligi norma holatdaligini, qolib ketgan bо‘lsa, zaiflashgan sohalarni aniqlash yechimini topadi. Rossiya metodikalardagi talablar xorij metodikalardagiga qaraganda ancha yuqoriroq, ayniqsa nutq rivojlanishining baholashda.

• Bir yoshdagi bolalarni tekshirishda amaliyotda kо‘proq quyidagi usullar bilan foydalaniladi (O.V.Bajenva, L.T.Jurba, YE.M.Mastyukova).
• 8 oydan katta bolalarni maxsus stol yordamida tekshirish mumkin, kattaroq bolalar maxsus bolalar stoli yoniga yoki onasining tizzasiga о‘tkaziladi. Bolalar faol, uyg‘ongan, kasal emas (kasaliklarga bо‘lgan moyillik nazarda tutilgan), quruq, qorni tо‘k, g‘azablanmagan, charchamagan bо‘lishi kerak.
• Boshida bola bilan aloqa о‘rnatildi. Agar 8 oydan oshgan bolalar bemalol bunday aloqaga kirsalar va ularga tanish va notanish kattalarni ajrata olmasalar – bu yomon. Alohida e’tibor bola bilan onaning munosabatiga qaratiladi.
• Harakatlanish faoliyatining holati aniqlanadi: bosh va qо‘llarini ushash, о‘tirish va yurish paytidagi holatlarni nazorat qilish imkoniyati va sifati.

• Keyin sensor harakatlanishning rivojlanganligi aniqlanadi: kuzatish va diqqatni tо‘plash funksiyalarning xarakteri о‘rganiladi. Buning uchun bola kо‘zi oldida 30 sm masofada yorqin 7-10 sm kattalikdagi о‘yinchoq gorizontal, vertikal, aylanma yо‘nalishlarda aylantiriladi. 2-4,5 oydagi bolaning kuzatish usuli e’tiborga loyiq. Kuzatish funksiyaning о‘rganish uchun maxsus eksperimental usullar bilan foydalaniladi. Birinchi vaziyatda harakatdagi о‘yinchoq 50 sm masofadagi ekran orqasiga о‘tib ketadi; keyin, harakat trayektoriyasi saqlanib, ekranning boshqa tomonidan paydo bо‘ladi. Agar bola о‘z kuzatishini tо‘xtatmasdan davom ettirgan bо‘lsa va obyekt ekran orqasidan paydo bо‘lgan paytda bolaning nigohi unga qaratilgan bо‘lsa vazifa bajarilgan hisoblanadi. Boshqa vaziyatda bola oldiga 50 sm masofada 35x35 smlik oq ekran о‘rnatiladi, unda bir biridan 10 sm oralikda 7x7 ikkita oynacha bor. Oynachalarda ketma-ketlik bilan 7 sm ovozli о‘yinchoq paydo bо‘ladi. Agar bola bir nechadan keyin bо‘lsa ham о‘z nigohini о‘yinchoq paydo bо‘lgan bir oynachadan о‘yinchoq paydo bо‘lishi kerak bо‘lgan ikkinchi oynachaga olib о‘tgan bо‘lsa vazifa bajarilgan hisoblanadi.

• Biron bir predmetlar bilan bо‘lgan munosabat tekshiriladi. Buning uchun 4 oydan katta bolaga ovozli о‘yinchoq beriladi va bolaning о‘yinchoqni ushlab olishi, tez va aniqligi, barmoqchalar harakati, ushlab turish vaqti baholanadi. 8 oydan katta bolalarga yana bitta ovozli о‘yinchoq beriladi, uning ushlab olish va birdan ikkita о‘yinchoqni ushlab turishi baxolanadi. Ikkinchi о‘yinchoq birichi bо‘sh qо‘l tomonidan, keyin bо‘sh emas qо‘l tomonidan beriladi, bolaning harakatlari baxolanadi. 10 oydan katta bolalarning aylanib о‘tish harakatlarining shakllanganligi aniqlanadi. Buning uchun, bolani о‘yinchoq bilan qiziqtirib, uni 20x20 smlik bola nigoxiga nisbatan о‘ng yoki chap tomonda bо‘lgan ekran orqasiga olib qо‘yiladi. О‘yinchoqning ovozi chiqariladi va bir necha bor u ekran orqasiga bekitiladi. Agar bola о‘yinchoqni ekran orqasidan olib bersa vazifa bajarilgan hisoblanadi. Bir yoshgacha bolalar kо‘pincha о‘yinchoqni ekran joylashtirilgan tomondagi yaqin qо‘l bilan olishadi, va faqat bir yoshdan keyingina ekranga nisbatan uzoq bо‘lgan qо‘l bilan о‘yinchoqni olish qobiliyati paydo bо‘ladi. Muhim e’tiborni bolada predmetlarga nisbatan bajarilayotgan ishlarga bо‘lgan qiziqish va kuzatish davomiyligiga qaratish kerak. 10 oydan katta bolalarga bir nechta о‘yinchoq beriladi va ulardan ketma-ket foydalanish, uchinchi о‘yinchoqni ushlab olish xaraktlari baholanadi. Bolani ovqatlantirish paytida ishtirok etadigan predmetlar: butilkacha, qoshiqcha, piyoladan foydalanish harakatlarining rivojlanishi asosiy e’tiborga loyiq. Muhim e’tibor, faqat ikkita - kо‘rsatkich va katta barmoqchalarda - olish mumkin bо‘lgan predmetlarga nisbatan qiziqishning borligiga qaratiladi.

• Kattalar bilan munosabat о‘rnatishda tanlangan usullarning rivojlangan darajasini aniqlashadi: ona va bola о‘rtasidagi emotsional va kо‘rish aloqalarning mavjudligi, hamda ushbu aloqalarni bola va tadqiqotchi о‘rtasida о‘rnatilishi kо‘riladi. Onadan sо‘raladi: bolaning ba’zi xoxishlarini tushunadimi, bolaning yig‘isi qachon nimani bildiradi, yig‘i paytida kattaning reaksiyasi qanaqa ekanligini bilish uchun tо‘xtashlar bormi, bolaning yig‘isi har doim bir hilmi; ularning munosabatida nima о‘yinlar о‘ynaladi, bola о‘yin о‘ynagan vaqtda onaning kо‘ziga unda-bunda qaraydimi, mimika va jest orqali berilgan oddiy qо‘llanmalarni tushanidimi, va nihoyat kо‘rsatish imo-ishoralaridan bilan foydalanadimi.
• Tekshirish davomida bolaning hissiy va ovoz reaksiyalarining holati о‘rganiladi, tabassumining xarakteri va aniq ifodalanganligi belgilanadi, u qaysi vaziyatlarda paydo bо‘lishi taxlil qilinadi. Salbiy hissiy namoyonlar, ularning bola qayfiyatida kо‘pligi yoki sezilar darajada emasligi, baqirish xususiyatini bosa bilishi, vaziyatdagi о‘zgarishlarga qarab yig‘lash, yig‘lashini chalg‘itib tо‘xtatish imkonlariga e’tibor qaratiladi.

• Psixologik tekshirish odatdagidek xulosa tuzish bilan yakunlanadi. Xulosada nuqsonlarning og‘ir kо‘rinishda bо‘lishini baholash bilan bir qatorda, bolada rivojlanishi buzilgan psixik funksiyalar, ularning buzilish darajasi, hamda normal rivojlanayotgan funksiyalar aks ettirilishi lozim. Bundan tashqari har bir funksyaining tekshirish davomida olingan natijalar asosida xarakteristikasini berib, ularni soxalar bо‘yicha guruxlash kerak :
• harakatlanish;
• sensor;
• hissiy;
• ovoz faolligi;
• amaliy faoliyat;
• kattalar bilan munosabat

• Xulosaning ushbu qismida nafaqat bola tomonidan muvaffaqiyatli о‘tilgan tekshirishlar va ularni bajarish о‘ziga xos xususiyatlari, balki bola о‘tolmagan topshiriqlar ham ta’riflanishi kerak. Xulosada berilgan ma’lumot bolada kuzatilayotgan nuqsonning xarakteri va mexanizmi haqidagi tadqiqotchi fikrining isboti sifatida xizmat qilish kerak. Bu esa о‘z navbatida aniqlanayotgan nuqsonlarni korreksiyalash va tuzatish yо‘llarini aniqlash uchun kerak.

•