“Yorug’likning qaytish va sinish qonunlari” mavzusini o’tish metodikasi

“Yorug’likning qaytish va sinish qonunlari” mavzusini o’tish metodikasi

Reja:

• Reja:
• Yorug’likning qaytish qonuni
• Yorug’likning sinish qonuni
• Yorug’likning to’la ichki qaytishi

Bir jinsli muhitda to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalayotgan yorug’lik nuri o’z yo’lida, birinchi muhit bilan chegaradosh ikkinchi muhitga duch kelsa, uning yo’nalishi o’zgaradi. Ikki muhit chegarasining hususiyatiga bog’liq ravishda yorug’likning ma’lum qismi 1-muhitga qaytadi, qolgan qismi esa 2-muhitga o’tadi. Yorug’likning ikki muhit chegarasidan yana 1-muhitga qaytishi yorug’likning qaytishi deyiladi.

• Bir jinsli muhitda to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalayotgan yorug’lik nuri o’z yo’lida, birinchi muhit bilan chegaradosh ikkinchi muhitga duch kelsa, uning yo’nalishi o’zgaradi. Ikki muhit chegarasining hususiyatiga bog’liq ravishda yorug’likning ma’lum qismi 1-muhitga qaytadi, qolgan qismi esa 2-muhitga o’tadi. Yorug’likning ikki muhit chegarasidan yana 1-muhitga qaytishi yorug’likning qaytishi deyiladi.

Yorug’likni to’liq qaytaruvchi jism

Tushgan nur qaytgan nurga teng:

• Tushgan nur qaytgan nurga teng:
• Tushgan nur va sirt orasidagi burchak ga teng bo’lsa, nurning tushish burchagi:
• Nurning qaytish burchagi:
• Tushgan nur bilan qaytgan nur orasidagi burchak ga teng bo’lsa, nurning tushish burchagi:
• Nurning qaytish burchagi ham:

•  

Bir jinsli muhit deb barcha nuqtalarida sindirish ko’rsatkichi bir xil bo’lgan (n=const) muhitga aytiladi.

• Bir jinsli muhit deb barcha nuqtalarida sindirish ko’rsatkichi bir xil bo’lgan (n=const) muhitga aytiladi.
• Sirt optik jihatdan silliq bo’lishi uchun undagi “g’adir-budur”liklarning kattaligi yorug’likning to’lqin uzunligi (0,4/0,8m) dan kichik bo’lishi kerak.

•  

Bir jinsli muhit

Optik silliq sirt 0,4< r < 0,8 m

Yorug’likning qaytish qonuni

• Tushgan nur, qaytgan nur va nurning tushish nuqtasidan ikki muhit chegarasiga o’tkazilgan perpendikulyar bir tekislikda yotadi.
• Nurning tushish burchagi qaytish burchagiga tengdir.

Tajriba

• Lazer
• Ko’zgu
• Tekislik

Yorug’likning sinishi

• Yorug’likning bir shaffof muhitdan ikkinchi shaffof muhitga o’tishi va bu o’tishda uning tarqalish yo’nalishining o’zgarishi yorug’likning sinishi deyiladi:

; ;

• Tushish va sinish burchaklari sinuslari nisbatining, yorug’lik tezligi va to’lqin uzunligi orqali ifodasi:

;

•  

Yorug’likning sinishi qonuni

• Tushuvchi nur, singan nur va muhit chegarasiga nurning tushish nuqtasidan o’tkazilgan perpendikulyar bir tekislikda yotadi.
• Tushish burchagi sinusining sinish burchagi sinusiga nisbati chegaradosh muhitlarning optik xususiyatiga bog’liq bo’lgan o’zgarmas kattalik bo’lib, uni ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbatan sindirish ko’rsatkichi deyiladi.

Yorug’likning sinishiga misollar

1.

• 1.
• 2. ;

•  

Ko’rilayotgan muhitning absolyut sindirish ko’rsatkichi (n), yorug’lik nurining vakumdagi tezligini muhitdagi terqalish tezligiga teng.

• Ko’rilayotgan muhitning absolyut sindirish ko’rsatkichi (n), yorug’lik nurining vakumdagi tezligini muhitdagi terqalish tezligiga teng.
• Birinchi va ikkinchi muhitlardagi yorug’lik tezliklari nisbati ularning absolyut sindirish ko’rsatkichlarini teskari nisbatiga teng.
• Ikkita muhitda tarqalayotgan yorug’lik tezliklari va to’lqin uzunliklari nisbati quyidagicha: ;

•  

To’la ichki qaytish

Yorug’lik nuri absolyut sindirish ko’rsatkichi katta bo’lgan muhitdan absolyut sindirish ko’rsatkichi kichik bo’lgan muhitga o’tganda, ma’lum tushish bburchagida hamma yorug’lik energiyasi orqaga qaytadi. Bu hodisa to’la ichki qaytish deyiladi.

• Yorug’lik nuri absolyut sindirish ko’rsatkichi katta bo’lgan muhitdan absolyut sindirish ko’rsatkichi kichik bo’lgan muhitga o’tganda, ma’lum tushish bburchagida hamma yorug’lik energiyasi orqaga qaytadi. Bu hodisa to’la ichki qaytish deyiladi.
• To’la ichki qaytish sodir bo’ladigan eng kichik tushish burchagi (yoki sinish burchagi ga mos keladigan tushish burchagi) chegaraviy burchak deyiladi.
• To’la ichki qaytish hodisasidan yorug’lik nurarini biror yo’nalishga burish yoki nurlar dastasi o’rnini almashtirish uchun foydalaniladi.
• To’la ichi qaytishning chegaraviy burchagi:

;

•