Yorqinoy mirzayeva tut ipak qurti

I - II - III yosh 
IV - yosh 
V- yosh 
Ertalabki 8 dan kechki...... 
20 gacha ( kunduzi ) ....... 
Kechki 20 dan ertalabki....... 
8 gacha ( kechasi) ...... 
77,8 
 
 
58,4 
51,1 
 
 
61,3 
82,0 
 
 
86,0 
Tut ipak qurtining hayot jarayonlarining sutkalik ritmi ( boshqa hashoratlar 
kabi) evolyusion rivojlanish jarayonida tashqi muhit bilan o‘zaro aloqa natijasida 
hosil bo‘lgan. Muhitning bunday omillari,ya’ni harorat, yorug‘lik, namlik,atmosfera 
bosimi va boshqalar sutka davomida qat’iy qonuniyat asosida o‘zgaradi. Bu 
omillarning doimiy o‘zgarib turishi ipak qurtidagi fiziologik jarayonlarning davriy 
o‘zgarishga olib kelgan. Nafas olish intensivligi, ya’ni vaqt birligi ichida qurt tanasi 
qabul qilgan kislorod va ajratgan karbonat angidrid miqdori hayot jarayonlarining 
faollik darajasini ko‘rsatadi,lekin bu jarayonlar organizmlardagi qaysi moddalar 
hisobiga bo‘lishini bildirmaydi. Bu ajratib chiqarilgan karbonad angidridning qabul 
qilingan kislorodga nisbatan(
S𝐎 𝟐 
O2
) ya’ni nafas koeffitsienti (NK) bilan aniqlanadi. 
Nafas koeffitsienti birga teng yoki yaqin bo‘lsa, bu moddalar almashinuvi 
asosan uglevod bilan ovqatlanish va kislorod bilan nafas olish hisobiga bo‘lganligini 
ko‘rsatadi. Nafas koeffitsientining kamayishi energiya sarf bo‘lishi o‘rniga yog‘ 
moddalari zapasi ishlatilganini ko‘rsatadi. Hisoblashlar nafas koeffitsienti har bir 
yoshining boshlanishida yoshning oxiridagiga ( 0,6- 0,8) nisbatan hamma vaqt 
yuqori ( 0,9 ga yaqin) bo‘lishini ko‘rsatadi. Nafas koeffitsienti po‘st tashlash vaqtida 
ham kamayib ketadi. 
O‘tilgan mavzuni mustahkamlash uchun savollar. 
1. Hashoratlar nima orqali nafas oladi? 
2.Tut ipak qurti qanday nafas oladi? 
3.Tut ipak qurtida nafas olish organlari qaerda joylashgan va qanday tuzilgan? 
4. Tut ipak qurtida nafas olish teshigini tuzilishi va vazifasi nimadan iborat? 
5. Tut ipak qurtida nafas olishda qonning vazifasi? 
6. Tut ipak qurtining nafas olishida tashqi muhitning ta’siri. 
7.Traxeya orqali nafas olish bilan o‘pka orqali nafas olishning asosiy farqi. 

---

8.Tut ipak qurtida traxeya tizimining tuzilishi. 
9. Har xil nafas teshiklarining funksional xususiyati va organizmdagi suvni boshqarib turishdagi
roli. 
10.Rivojlanish jarayonida tut ipak qurtlarda nafas olish intensivligining o‘zgarishi (1 g tirik 
vaznga). 
11. Tut ipak qurtida umumiy moddalar almashinuvida nafas olishning ro’li. 
12. Tut ipak qurtida nafas olish koeffitsienti va uning ahamiyati.