Yordamchi tarix

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

5 
ENG QADIMGI YOZUVLARNING KELIB CHIQISHI 
1.1.
 
Yozuv tarixiga nazar. 
Insoniyat bundan besh ming yil avval ixtiro qilgan yozuv jamiyatning 
rivojlanishi, unung tarixi, madaniyati, urf – odati va umuman jahon 
tsivilizatsiyasidan darak beruvchi eng nodir kashfiyotdir. Tilshunoslikning yozuvni 
o’rganuvchi sohasi “grammatalogiya” (grekcha – grammat – to’g’ri yozaman, logos 
– fan) deyiladi. Eramizdan tahminan 120 asr oldin turli rasmlar, skulptura va 
grafikaga tegishli belgilar shartli ravishda narsalar, tushunchalar va biror jumlani 
ifodalash uchun qo’llangan va bu piktografik (loticha pictum - rasm, pingo- 
chizaman) yozuvning hosil bo’lishiga asos bo’lgan.
1
Turli chizma grafik vositalar yordamida axborot yetkazib berish bundan bir 
necha yuz yil avval ham keng qo’llangan. Afrikadagi Togo mamlakatidagi eve 
elati piktogrammalar yrodamida maqollarni ifodalaganlar. Ignaga ip taqilgan 1-rasm 
(piktogramma) “Igna qayerga borsa, ip ham o’sha joyga boradi” degan maqolni 
ifodalaydi. Boshqa maqol: “Kichik narsalar buyuk ishlarni bajara oladi” yoki “Igna 
katta yirtiqni yamay oladi” 2- rasmda ifodalangan. Ikkita odamning rasmi (3) “Ikkita 
dushmanga uzoq bas kelish qiyin“ maqolini ifodalaydi. Ikki kishining birining 
qo’lida yoy (o’ngda) va ikkinchisida kamon (chapda). O’ngdagi kishining qo’li 
ko’ksida – “meniki” ma
2
’nosini bildiradi. Ikkinchisida qo’lida o’ljasini ushlab 
turibdi. “Dunyo bepayon va keng” maqolini ifodalash uchun daraxt va aylana 
o’rtasidagi odamning qo’lini ochib turgani chizilgan. Buning asl mazmuni: 
“O’limdan qochib qutilib bo’lmaydi” maqolini eslatadi. Uzun bo’yli kishi – to’g’ri 
chiziq va qanotli hayvon – o’limni anglatadi. 
Piktogrammalar o’zlarining axborot berish vazifasini to’la bajarmay, ba’zi 
g’oyalarni ifodalasa, ular ideogrammalar deyiladi (grekcha idea – g’oya) va ularni 
biriktirish vositasida biror axborot berish mumkin bo’ladi. Xitoy yozuvidagi bir 
necha yuzta ideogrammalar aslida narsalarni ifodalovchi rasmlardan kelib chiqqan. 
Bunday ideografik yozuvga shumer (keyincha akkad) yozuvi (eramizdan avval IV 
1
https://eurodomik.ru/uz/fundament/proishozhdenie-pismennosti-proishozhdenie-i-osnovnye-etapy-razvitiya.html 
2
https://eurodomik.ru/uz/fundament/proishozhdenie-pismennosti-proishozhdenie-i-osnovnye-etapy-razvitiya.html

---

6 
– I asrlar), elam yozuvi (eramizdan avval XXIII – IV asrlar), misr yozuvi (eramizdan 
avval XXX – V asrlar), xet yozuvi (asrimizdan avval XV – XII asr), maya yozuvi 
(IV – XVI asrlar) va atstik yozuvi (XVI asrgacha) ham kiradi. 
Xitoy yozuvidagi ideogrammalardan ba’zilari narsalarning tasviriga o’xshash 
alomatlarga ega: -quyosh, -maydon, -oy, -yoy , nishon va h.k.