Yordamchi tarix

Arab yozuvi
– yozuv turi. Gʻarbiy Osiyo, Shimoliy Afrika mamlakatlarida 
qoʻllaniladi. Oʻngdan chapga tomon yozi-ladi va oʻqiladi. Arabistonda milodning 4-
asrgacha amalda boʻlgan oromiy yozuvi asosida paydo boʻlgan. Hozirgi Arab 
alifbosida 28 ta harf va 12 ta yordamchi belgi bor. Arab alifbosining oddingi shakli 
kufiy yozuv deb atal-gan. Furot daryosi yoqasida joylashgan Kufa shahri 
olimlarining bitiklari bunga asos boʻlgan. Arab alifbosida 12 ta yordamchi bel-
gining kashf etilishi, harflarni bir-biridan farq qildiruvchi nuqtalarning qoʻllanishi, 
ularning miqdori va joy-lashuvi, ya’ni ustki yoki ostki nuqtalar boʻlishining tayin 
etilishi bevosita Qur’oni Karim bilan bogʻliq. 
Islomshu-nos olimlarning guvohlik berishicha, islom yuzaga kelib 
tarqalgunicha ara-blarda qoʻllanilgan yozuv hijoziy deb atalgan, uni qurayshiylardan 
Harb ibn Umayya oʻrgangan va oʻrgatgan. Bu ham as-lida anboriy-himyoriy yozuv 
turi boʻlib, Hijozda tapqalgan Qur’oni Karim ilk oyatlari shu yozuvda bitilgan. Abu 
Bakr sahifalari, Usmon mushaflari turli yor-damchi shakl va nuqtalardan xoli 
yozilgan, unga juz’lar, hiztlar va boshqa koʻrsatkichlar alomati qoʻyilmagan. 
Qur’oni Karim va boshqa yozma asarlar kufiy yozuvda ham biti-la boshlandi. 
Chunki bu yozuv oldingisiga qaraganda mukammal edi. 
Islomning Ajam mamlakatlariga ham yoyilishi yozuvda qisqa unlilarning 
boʻlishini zaruratga aylantirdi. Nati-jada mil. 688 yilda Iroq voliysi Ziyod ibn Abihi 
Abul Asvad Duvaliyga nahv 585(sintaksis) darsligi yaratishni buyurdi. U qisqa 
unlilarni (a, i, u) harf ustiga, ichiga va ostiga nuqta qoʻyish bilan belgiladi. Ikkinchi 

---

22 
isloh umaviy xalifalardan Valid ibn Abdul Malik Marvon davrida amalga 
oshirildi.Ibn Xallikon "At-tashif" "Notoʻgʻri talaffuz" kitobida shunday yozadi: 
odamlar qirq yildan ziyod, to Ab-dul Malik ibn Marvon zamonigacha Usmon 
mushaflarini oʻqishda davom etdilar. Iroqda notoʻgʻri talaffuz qilish kuchay-ib 
ketgandan soʻng, Hajjoj oʻz kotiblariga shakli oʻxshash harflarni bir-biridan ajratish 
uchun belgilar tayin qilishni buyurdi. Nasr ibn Osim bu vazifani oʻz zimmasiga oldi. 
Natijada, arablar hijriy 1-asr 2-yarmidan, ya’ni umaviylar davrida nuqta va harakat 
belgilarini qoʻllay boshladilar. Abul Asvad Duvaliy harakat belgilarini va Nasr ibn 
Osim nuqtalarni joriy etishdi.Shunday qilib, hozirgi Arab alifbosining ilk koʻrinishi 
kufiy deb atalgan.18 shakldagi hozirgi Arab alifbosi ustki va ost-ki nuqtalar va 
ularning soni bilan farq qiluvchi 28 harfdan iborat.