Yordamchi tarix

 
 
2.2 BEHISTUN YOZUVI 
7
Abdumajid Madraimov va Gavhar Fuzailov “Manbashunoslik” Toshkent – 2008. B – 264 

---

16 
Xalqimiz 
va 
davlatchiligimizga 
oid 
ilk 
yozma 
manbalar 
— 
zardushtiylarningmuqaddas kitobi “Avesto”, Behistun yozuvlari va qadimgi dunyo 
(yunon-rim) tarixchilarining asarlarida o‘lkamizda yashagan qadimgi xalqlarning 
nomlari, alohida joylar, tog‘lar, daryolar va ko‘llarning, afsonaviy qahramonlar va 
podsholarning ismlari, yurtimiz xalqlarining turmushi, dini, madaniyati, iqtisodiy va 
siyosiy 
tuzumi 
to‘g‘risida 
ma’lumotlar 
beriladi. 
O’zbekistonda tillarning rivojlanishi bir necha ming yillar bilan bog‘lanadi. Yozma 
manbalarga ko‘ra yurtimizdagi eng qadimgi mahalliy tillar: turkiy, fors, arab va eski 
o‘zbek tillari rivoj topgan. Ular ish yuritish va ma’muriy, adabiy va xalqaro, 
mahalliy 
qishloq 
va 
shahar 
tillari 
vazifasini 
bajargan. 
O‘rta Osiyo xalqlarining eng qadimiy yozma madaniyati tarixining yoshi 2300–2700 
yillar atrofida. Mil. avv. birinchi mingyillik o‘rtalari oromiy yozuvi keng tarqalgan 
edi. Ana shu yozuv zaminida keyinchalik xorazm, baxtar, sug‘d, parfiyon yozuvlari 
shakllandi. O‘rta Osiyoga Makedoniyalik Aleksandr qo‘shini bilan yunon yozuvi 
ham 
kirib 
keldi. 
O‘rta Osiyo xalqlarining eng qadimgi yozuvi — bu mil. avv. V–IV asrlarga tegishli 
xumning sirtida tasvirlangan qadimgi xorazm tilidagi qisqa yozuvdir. U 
Oybuyirqal’a shahar xarobasidan topilgan. O‘sha yerdan topilgan mil. avv. IV–III 
asrlarga oid yana bir yozuvda “asparak”, ya’ni “otliq”, “chavandoz” so‘zi bor. 
Qadimgi Xorazm yozuvi — oromiy alifbosiga asoslangan. Keyinchalik oromiy va 
qadimgi yunon alifbosiga asoslangan baqtriya yozuvi rivojlangan. Milodiy I–IV 
asrlardan 
boshlab 
sug‘d 
yozuvlari 
keng 
tarqalgan. 
Sak tilidagi eng qadimgi manba Olmaota atrofidagi Issiq qo‘rg‘ondan topilgan 
kumush 
idishdagi 
yozuvdir. 
U 
mil. 
avv. 
V 
asrga 
tegishlidir. 
Navbat yozma manbalarga. Ularda qadimdan O‘zbekiston va uning atrofidagi 
hududlarda yashagan xalqlar haqida bitiklar bor.
8
“Avesto”da qayd etilgan qadimgi xalqlarning dastlabki vatani — Sirdaryo va 
Amudaryo etaklari hamda Zarafshon vodiysi bo‘lgan. 
8
https://eurodomik.ru/uz/fundament/proishozhdenie-pismennosti-proishozhdenie-i-osnovnye-etapy-razvitiya.html

---

17 
Behistun yozuvlari — Erondagi Kirmonshoh shahri yaqinidagi Behistun 
qoyalarida joylashgan bo‘lib, u fors shohi Dor I buyrug‘iga ko‘ra uch tilda: qadimgi 
fors, elam va bobil tillarida yozilgan g‘alaba yodgorligidir. Unda mil. avv. 523–522 
yillari ahamoniylar saltanatini larzaga keltirgan Gaumata, Frada, Skunxa boshliq 
xalq harakatlari hamda Doro I zabt etgan Qadimgi Xorazm, Sug‘diyona, Baqtriya 
va sak qabilalari haqida yozilgan. 
Yunon tarixchisi Arrian Flaviyning (mil. II asr) “Iskandarning harbiy 
yurishlari” asarida Makedoniyalik Aleksandrning O‘rta osiyo xalqlari ustiga qilgan 
istilochilik yurishlari tarixi batafsil bayon qilingan.
9
Mil. avv. V asrda qadimgi yunon tarixchisi Gerodot turli mamlakatlarga 
sayohat qilib, 9 ta kitobdan iborat “Tarix” asarini yozdi. Bu asarda Gerodot O‘rta 
Osiyoning qadimgi xalqlari, ularning turmushi, urf-odatlari hamda qo‘shni 
mamlakatlar haqida qimmatli ma’lumotlarni yozib qoldirgan. 
Mil. avv. II asr oxiri–I asr boshlarida qadimgi Xitoy tarixchisi Sim 
Szyangning “Tarixiy yilnomalar” nomli asarida O’zbekistonning qadimgi aholisi va 
davlatlari to‘g‘risida ma’lumotlar bor. 
Yunon tarixchisi va geografi Strabon mil. avv. I asr oxirlari “Geografiya” 
nomli asarida ko’plab mamlakatlar, jumladan osiyo xalqlari madaniyati va tarixiy 
voqealari haqida ma’lumotlar keltiradi. 
Rim tarixchisi Kvint Kursiy Ruf o‘zining “Buyuk Aleksandr tarixi” nomli 
asarida mil. I asr Makedoniyalik Aleksandrning O‘rta Osiyoga harbiy yurishlari 
haqidagi ma’lumotlarni yozib qoldirgan.