9
O‘tmishda, hozirgi zamon yozuvlari bo‘lmagan davrlarda, odamlar ba`zi
hodisalar va voqealarni uzoq masofaga etkazish niyatini yoki zamonda (vaqtda)
abadiylashtirish maqsadlarini jonli va jonsiz narsalarning rasmini chizish orqali
amalga oshirganlar. Bunday yozuv piktografik
yozuv
deb nom olgan.
Turli voqea, narsa-predmetlarning rasmlarini chizib, o‘zlarining fikr va istaklarini
bildirishgan. Ana shunday turli narsa-predmet
va voqealarni bildiradigan
rasmlar
piktografik
(pictus – chizilgan, grafo – yozaman)
yozuv
deb ataladi.
Piktografik yozuvda har bir rasm bir tushunchani ifodalaydi. Masalan, besh qayiq,
baliqchi qush, otliq kishi, toshbaqa, quyosh rasmi berilgan.
Uning mazmuni
quyidagicha: Qabila boshlig’i otda yo‘l boshlamoqda. Qayiqda 50 kishi va qabila
boshliғining Baliqchi ismli safdoshi bor. Ko‘lda uch kun suzib, quruqlikka
chiqqanlar.
Piktografik
yozuv asta-sekin takomillashib,
ideografik
(idea – tushuncha,
grafo - yozaman)
yozuv
paydo bo‘ldi. Uni logografik (logos – so‘z)
yozuv
deb ham
yuritadilar. Bunda tildagi har bir so‘z o‘z simvoliga ega bo‘ladi. Masalan, qadimgi
arablar «yuz ming» sonini itbaliqning shakli orqali izohlashgan. Logografik
yozuvning bir ko‘rinishi mixxatdir. Bu yozuv
qadimgi Mesopotamiyada
qo‘llanilgan.
Logogrammaning piktogrammadan farqi shundaki, piktogramma bevosita
predmetni
aks ettiradi, logogramma so‘zning ma`nosini izohlaydi. Demak,
logogramma bevosita predmet shakli bo‘lmay, u so‘z ma`nosini aks ettiruvchi shartli
belgidir.
Logografik (so‘z
yozaman)
yozuvning
biroz
mukammallashgan
formasi
ieroglifik
yozuvdir
(muqaddas yozuv). Bu yozuv qadimgi Arabistonga,
hozirgi Xitoyga xosdir. Xitoy tilining to‘liq luғatlarida qirq mingga yaqin ierogliflar
qayd qilingan. Hozirgi zamon matnlarida esa 2-5 ming atrofida ierogliflar
qo‘llanadi.
6
6
Abdumajid Madraimov va Gavhar Fuzailov “Manbashunoslik” Toshkent – 2008 B – 264
10
Xitoy yozuvi dunyodagi noyob yozuvlardan biri bo‘lib, hozirgi zamon kishisi
foydalanadigan yozuvlar orasida eng qadimiysidir (miloddan avvalgi XII asr).
Qadimgi Misr ierogliflariga va SHumer mixxatiga tengdosh bo‘lgan bu yozuv o‘ziga
xos taraqqiyot yo‘liga ega bo‘lganligi uchun ham
shu paytga qadar saqlanib
kelmoqda. Har bir ieroglif alohida bir so‘zni bildiradi. So‘zlar qanday ohangda
talaffuz etilishiga qarab, mutlaqo boshqa-boshqa ma`noni bildiradi. So‘zlar past,
balandlashib boruvchi, baland ohangga qarab uch xil ma`noni ifodalaydi.
Yozuvning
ommaviylashuvi
uchun
uni,
albatta,
osonlashtirish,
soddalashtirish va qulaylashtirish kerak edi. Uning soddalashish jarayoni bir necha
yo‘llar bilan amalga osha boshladi:
-yangi tushunchalarni mavjud logogrammalar yoki ierogliflar kombinatsiyasi orqali
ifodalash. Masalan, xitoy yozuvida:
Do'stlaringiz bilan baham: