Yoqubjonova nigora abdusamatovnaning


So‘z  turkimlari  orasidagi  o‘zaro  bog‘liqlik



Download 0,7 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/61
Sana01.01.2022
Hajmi0,7 Mb.
#280379
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   61
Bog'liq
turkiy tillarda sifat soz turkumi

So‘z  turkimlari  orasidagi  o‘zaro  bog‘liqlik.  Turk  tilida  so„z  turkumlari 

orasida  bog„liqlik,  sizuvchanlik  mavjud.  So„zning  qaysi  so„z  turkumiga 

mansubligini  faqat  gap  ichida  egallab  turgan  o„rniga  ko„ra  aniqlash  mumkin.  Bu 

xususiyati  bilan  turk  tili  boshqa  tillardan  ajralib  turadi.  Bir  so„z  bir  nechta  so„z 

turkumiga mansub bo„la oladi. Buni quyidagi misolda ko„rish mumkin. Tilda sifat 

deb hisoblangan iyi (yaxshi), kötü (yomon), güzel (go„zal, chiroyli, yaxshi), çirkin 

(xunuk,  chirkin),  büyük  (katta,  buyuk),  kuçuk  (kichik,  kichkina)

10

  so„zlari  nutqda 



bajaradigan  vazifasiga  ko„ra  ot,  ravish,  undov  so‘z  bo„lishi  ham  mumkin.  Gap 

ichida  bir  otdan  oldin  kelmagan  va  uning  belgisini  bildirmagan  so„zni  sifat  deb 

atab bo„lmaydi. Masalan, iyi so„zining sifat bo„lishi uchun uning iyi çocuk (yaxshi 

bola)iyi gun (yaxshi kun) ko„rinishida birikma ichida bir otning belgisini bildirib, 

uni  aniqlab  kelishi  kerak  bo„ladi.  Masalan, turkcha  güzel  (go„zal)  so„zining  qaysi 

so„z  turkumiga  mansubligini  aniqlash  uchun  uni  birikma  yoki  gap  ichida  ko„rib 

chiqish kerak: 



     1.    Dün  partide  bir  güzel  ile  taniştim  (güzel~ot)  -  Kecha  ziyofatda  bir 

go„zal (qiz, ayol) bilan tanishtim. 



    2. O geçmişte güzel günler yaşamiş (güzel-sifat) - U ilgari go„zal (yaxshi, 

baxtli) kunlarni boshidan kechirgan. 



   3.  Ayşe  Rusça‘yi  güzel  konşuyor(güzel  -  ravish)  –  Oysha  ruschani  yaxshi 

gapiradi. 



    4. Bak, burasi ne güzal ! (güzel - undov so„z) - Qara, bu yer qanday go„zal! 

   5.  Inan, sen çok güzelsin (güzel - ot - kesim) - (Ishon, sen juda go„zalsan) 

kabi.   


                                                           

10

 Andreas Tietze. Türkiye Türkçesi Luğati. Istanbul., 2002. – B.103 




14 

 

Turk tilida sifat deb hisoblangan so„zlarni gap ichida ot, ravish, undov so„z, 



ot- kesim bo„lib kelishini  kuzatdik, o„zbek tilida ham sifatlar ot-kesim vazifasida 

kelishi sintaktik xususiyatlaridan biridir. Masalan: Tabiat go‗zal.



11

 

 Ko„pchilik tillarda bo„lgani singari turk tilida ham otlar so„z  turkumlaridan 



eng yirigi hisoblanadi. So„z yasalishida ham eng ko„p yasaluvchilar otlardir (buni 

otdan ot yasalishida ham, fe‟ldan ot yasalishida ham kuzatish mumkin):  dişçitish 

doktori,  sutçu  -sut  sotuvchi,  önlük-fartuk,  yaşam-hayot,  turmush,yatak-yotoq, 

to„shak, durak-bekat,  yüzgeç-suzgich, bilgi



12

 -ma‟lumot kabi.  

Ta‟kidlangani  kabi  so„z  o„zagining  o„zgarmasligi  turk  tilining  muhim 

morfologik xususiyatidir. O„zakning o„zgarmasligi natijasida so„z yuz yillar o„tsa-

da,  o„z  ma‟nosini  saqlab qoladi. Buni  5-6  asr oldin turkiy  tildа  yozilgan  asarning 

hozirgi vaqtda ham qiyinchiliksiz o„qib, tushunilishi mumkinligida ko„ramiz. 


Download 0,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish