Yoqubjonova nigora abdusamatovnaning


So‘zning  grammatik  ma‘nosi  va  grammatik  shakli



Download 0,7 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/61
Sana01.01.2022
Hajmi0,7 Mb.
#280379
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   61
Bog'liq
turkiy tillarda sifat soz turkumi

So‘zning  grammatik  ma‘nosi  va  grammatik  shakli.  So„z  turkumlari 

o„rganilayotganda  muayyan  bir  so„zning  u  yoki  bu  turkumga  mansubligini 

ko„rsatuvchi,  shuningdek,  so„zning    ma‟lum  bir  grammatik  shakli  ifodalaydigan 

ma‟noning qanday ma‟no ekanini belgilash uchun so„zning grammatik ma‘nosi va 

grammatik shakli masalasiga alohida e‟tibor beriladi. Masalan, turk tilidagi kalem 

(qalam),  su  (suv),  toş  (tosh), elma  (olma)  so„zlari  uchun  umumiy  bo„lgan  ma‟no, 

ya‟ni predmet ma‟nosi grammatik ma‟no hisoblanadi. Umumiy grammatik ma‟no 

yagona  ot  turkumiga  birlashtiradi.  Shuningdek,  iyi  (yaxshi),  tatli  (totli,  shirin), 

kuçuk (kichik), yeşil (yashil), görkemli (ko‗rkam) so„zlari uchun umumiy bo„lgan 

belgi  ma‟nosi  va  çaliş-ishla, öğren  - o‗rgan,  gel-  kel,  yedir-yedir



9

  so„zlari  uchun 

umumiy bo„lgan harakat ma‟nosi grammatik ma‟no hisoblanadi. 

So„zning  leksik  ma‟nosidagi  qo„shimcha  ma‟no  (yoki  ma‟nolar)  ham  

grammatik  ma‟nodir.  Bunday  ma‟no  (yoki  ma‟nolar)  so„zning  maxsus  shakllari 

orqali  ifodalanadi.  Masalan,  kalem-im  (qalam-im),  kalem-in  (qalam-ing),  kalem-i 

(qalam-i), kalem-den (qalam-dan) so„zlarida egalik va kelishik shakllari yordamida 

ifodalanayotgan  ma‟no,  yoki  oku-du-m  (o‗qi-di-m),  oku-yor-um  (o‗qi-yap-man), 

so„zlarida  zamon  va  shaxs-son  shakllari  vositasida  ifodalanayotgan  ma‟nolar 

grammatik  ma‟nolar  hisoblanadi.  So„zning  ma‟lum  bir  grammatik  ma‟no 

ifodalovchi  ko„rinishi  so„zning  grammatik  shakli  deyiladi.    Masalan,  kitap-lar 



(kitoblar)  so„zida  aniq  bir  predmetning  leksik  ma‟nosidan  tashqari,  shu 

predmetning  ko„plik    ma‟nosi  ham  ifodalanadi.  Ko„plik  ma‟nosi  leksik  ma‟noga 

qo„shiluvchi  grammatik  ma‟no  bo„lib,  turk  tilida  –ler,  o„zbek  tilida  ham    (-lar) 

affiksi vositasida ifodalanadi. Shunga ko„ra kitap so„zining ko„plik  shakli bo„lgan 



kitaplar so„zi grammatik ko„plik ma‟nosini anglatadi. So„zda bir yoki undan ortiq 

grammatik  ko„rsatkich  bo„lishi  murnkin.  Grammatik  ma‟noni  ifodalovchi  har  bir 

morfema  grammatik  ko„rsatkich  hisoblanadi.  Masalan:  kitap  (kitob)  -  bosh 

kelishik, birlik shakli; kitap-lar - bosh kelishik, ko„plik shakli; kitap-lar-im - bosh 

kelishik,  ko„plik,  egalik  birinchi  shaxs  shakli;  kitap-lar-im-i  –  ko„plik,  egalik 

                                                           

9

 Бердақ Юсуф.Туркча - Ўзбекча ва Ўзбекча  - Туркча лўғат.  -Тошкент. Ўзбекистон, 1993 -Б.233. 




13 

 

birinchi shaxs, tushum kelishigi shakli va h.  So„zlar o„ziga xos ishlov (turlanish va 



tuslanish qo„shimchalarni olib o„zgarishi) natijasida o„zaro munosabatga kirishadi, 

so„zlardan birikma va gaplar yasaladi. 




Download 0,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish