Yo’nalishga kirish

 
95 
 
 
 
Litosferaning  okean  sathidan  Yuqoriga  ko'tarilib  turgan  va  materiklar  deb 
ataladigan  qismlarigina  bevosita  o'rganish  va  tekshirish  mumkin.  Yu.M. 
Shokal’skiy  hisobiga  ko'ra,  materiklarning  okean  satxidan  Yuqoriga  ko'tarilib 
turgan qismining hajmi okeanlar hajmidan 12,7 marta kamdir. Odatda geoximiklar 
litosferaning  ximik  tarkibini  belgilash  haqidagi  xulosalarni  16-25  km 
chuqurlikkacha bo'lgan ma'lumotlar aosidagina chiqaradilar. 
Litosferaning  ancha  chuqur  qismlarida  temperatura  taxminan  14500C  dan 
ortiqroq  va  tog’  jinslarining  bosimi  3000  atm.  dan  kam  bo'lmasa  kerak.  Shuning 
uchun litosferaning 16-25 km dan chuqur qismi qanday holatda ekanligi to'g’risida 
aniq  fikr  yuritish  qiyin:  bunday  chuqurlikda  moddalar  chala  suyuq  yoki  plastik 
holda  bo'lishi  mumkin.  Litosferaning  qizigan  holdagi  ana  shu  qismini  vulqon 
otilishining manbai deb hisoblaydilar, uni prisfera (o't sfera) deb ataydilar.  
Yerning  litosfera  yoki  tosh  qatlami  katamorfizm  (ustki)  va  anamorfizm 
(ostki) zonalariga bo'linadi. Katamorfizm zonasini ustki qismini, yani atmosfera va 
gidrosferaga tegib turgan qismini nurash zonasi va ostki qismini esa tsementlanish 
zonasi deyiladi. Anamorfizm yoki tog’ jinslarining metamorfizmlanish zonasining 
ustki  qismini  epizona,  o'rta  qismini  mezazona  va  ostki  qismini  katozona  deb 
aytiladi.   
Geologiya  tarixiy  fandir.  U  asosan  17-18  asrlarda  rivojlana  boshladi.  18 
hamda  19  asrlarda  Cho’kindi  tog’  jinslarini  nisbiy  yoshini  aniqlash  usuli  ishlab 
chiqilgandan  so'ng  juda  u  tez  rivojlandi.  Bu  usul  geoxronologik  jadval  tuzish 
imkonini beradi. Keyinchalik jinslarni absolyut yoshini aniqlash usullari yaratildi, 
hamda Yerning absolyut yoshi 4-4,5 mlrd yil deb aniqlandi. 
Geologiya fani bir qancha tabiiy fanlar bilan chambarchas bog’liq va ularga 
tayanadi.  Ma'lumotlarning  yig’ilishi  bilan  esa  u  boshqa  fanlarning  yaratilishiga 
sabab bo'ladi. 
Geologiya fanining bir qancha yo'nalishlari bor: 
1. Yerning moddiy tarkibini o'rganuvchi fan yoki geokimyo. 

---

Konchilik sohasiga kirish