|
Nazorat savollari:
1. Odamning yashash uchun birinchi zaruriy omillar to’g’risida nimani
bilasiz?
2. Odam nafas olish uchun havoning tarkibi qanday bo’lishi kerak?
3. Atmosfera xavosining bosimi qanday o’zgaradi va odam
organizmiga qanday ta’sir etadi?
4. Odam organizmining energota’minoti qanday bo’lishi kerak?
5. Odam tanasida darmondorilarni o’rni nima?
6. Тexnika rivojlanishining inson yashashiga ta’siri qanday
bo’ladi?
11 Iqtisodiyotga atrof muhitning ta’siri
Kalit so’zlar: Iqtisodiyot, yer, suv, havo, o’simlik, hayvonot, tarkib, manba,
potensial, imkoniyat, salomatlik, inson, ta’sir, energiya, mineral, tog’ jinsi, tabiat,
boyliklar.
O’zbekiston yer yuzasidagi aniqlangan 230 mamlakatning bittasi, maydoni 448.97
ming kvadrat kilometrni tashkil etadi. Uning maydoni o’lchamlari g’arbdan
sharqqa – 1425 km. Shimoldan janubga 930 km bo’lib Qozog’iston bilan 2203 km,
Qirg’iziston bilan – 1621 km va Avg’oniston bilan 137 km uzunlikda chegaralinadi.
Mamlakat yer osti boyliklari tabiiy gaz, ko’mir va tosh ko’mir, oltin, mis, volfram,
vismut zahiralariga ega, neft konlari mavjud. O’zbekistonda eng yirik daryolar-
Sirdaryo va Amudaryo bo’lib, ularning uzunligi mos ravishda 2137 km va 1437
kmni tashkil etadi. Sug’oriladigan maydoni umumiy maydonning 9,6 foiz qismini,
ya’ni 4,3 mln gektarni tashkil etadi. Respublika xududining 20 foiz qismi tog’lar
tog’oldi maydonlari hisoblanadi.
O’zbekiston xududida taxminan 100 turdagi mineral xom ashyoni o’z ichiga olgan
va jumladan 60 turi allaqachon xalq xo’jaligida foydalanilayotgan ko’pgina foydali
qazilmalar kompleksi aniqlangan. O’zbekistonning aholi soni norasmiy
ma’lumotlar bo’yicha 01.01.2015y ga 30,5 mln., rasmiy ma’lumot (2012 y)
bo’yicha 29993,5 ming kishini tashkil etgan. Iqtisodiyotda band bo’lgan axoli
12223,8 ming kishini tashkil etib, shundan davlat korxonalarida 2362,7 (19,3 %),
nodovlat korxonalarida 9860,9 (86,.7 %) ming kishi ish bilan band. ( O’zbekiston
Respublikasining yillik statistik to’plami, 2012 y) Yuqoridagi keltirilgan
ma’lumotlar xududning atrof muxitiga har xil yo’llar bilan ta’sir etuvchi faktor
bilan bog’liq. Ishlab chiqarishning barcha turlariga atrof-muhitning turli xil
shaklda va miqdorda ta’sirini baholash mumkin. Iqtisodiyot aholining sixat-
salomatligiga va yashash darajasini belgilovchi faktor hisoblanadi. U inson
yashaydigan barcha xududlarga tegishlidir. Atrof-muhit deganda insonni o’rab
turgan, uni yashashi bilan bog’liq bo’lgan faktorlarni tushinish mumkin. Bunga yer,
suv, havo, o’simlik va hayvonot dunyosi kiradi. Ular o’z novbatida harorat, namlik,
havo harakati, atmosfera bosimi va boshqa faktorlar bilan bog’liqdir.
Iqtisodiyotni tarkibi mamlakatning yalpi ichki mahsuloti, sanoat mahsulotlari,
iste’mol tovarlari, qishloq xo’jaligi mahsulotlari, qurilish ishlari, chakana savdo
aylanmasi, pullik hizmatlrdan tashkil topadi.
Respublikada yalpi ichki mahsulotning energiya sarfini kamaytirish iqtisodiy
faoliyat ko’rsatkichlaridan biridir. Bu mahsulotning yetishtirishdagi xarajatlarni
kamaytirish yoki unimdorlikni (hosildorlikni) oshirish hisobiga tannarhni
kamaytirish demakdir (Хalq so’zi, 2014 y 21.01)
O’zbekistonda ko’plab sanoat korxanalarining xom ashyosi asosan qishloq
xo’jaligi sohasida yetishtiriladi. Paxta, moy, yengil sanoat korxonalari, don va
boshqalar shunga asos bo’ladi. Iqtisodiyotda suvning o’rni beqiyosdir. Har bir
faoliyat qandaydir darajada suv bilan bog’liqdir, hatto insonni mavjudligi suv bilan.
Masalan chaqaloq, yosh bolalar tanasining 92 % gacha, keksa yoshdagilar
tanasining esa 72 % gacha qismini suv tashkil etadi.
Atmosfera havosining nisbiy namligi 40-60 % bo’lganda inson yashash uchun
qulay hisoblanadi, undan kamaygan holatda kishi organizmidagi suv muvozanati
bo’ladi, sog’ligiga salbiy ta’sir etadi. Insonni ma’lum namlikka ega bo’lgan havo
o’rab turadi. Ko’plab sohalar sanoat korxonalaridagi faoliyatlar ham suv bilan
bog’liq. Quyida (jadval) keltirilgan ma’lumotlarda suv sarfi haqida tasavvurga ega
bo’lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
