«Yol qurilish iqtisodi va ishni tashkil qilish» fanidan 5580600 «Тransport inshootlaridan foydalanish» va 5580200 «Bino va inshootlarini qurish»

год
ф
Q
ОС
К

bu yerda, OS-aylanma mablaglar summasi, ming som
Q
god
-yillik mahsulot ishlab chiqarish hajmi, ming som (masalan pudrat faoliyati 
boyicha korxonaning oz kuchi bilan bajargan qurilish-montaj ishlari hajmi). 
-aylanuvchanlik koeffitsiyenti yoki aylanma mablaglarning ma’lum bir muddat 
ichidagi aylanishlari soni; u aylanma mablaglarning yillik ortacha qiymatining har bir 
somiga yil mobaynida togri kelgan mahsulot hajmini (qurilish montaj ishlari hajmini) 
xarakterlaydi. 
ОС
Q
К
год
о

-bir aylanishga sarflanadigan vaqt (yoki bir aylanishning kunlar hisobida davom 
etuvchanligi): 
о
год
К
Т
Q
Т
ОС
Д




---

55 
bu yerda, Т-aylanma mablaglarning aylanuvchanligi aniqlanayotgan davrdagi 
kunlar soni. 
Misol: aylanma mablaglarning umumiy uyushmasi boyicha bitta aylanish davri 
aniqlansin. +qurilish montaj ishlarining yillik hajmi 12,5 mln. som; aylanma 
mablaglarning ortacha yillik qiymati 4,65 mln. com; Nq360 kun. 
кун
Д
134
5
,
12
360
65
,
4



Pudratchi qurilish tashkilotlari boyicha bu korsatkichning ortacha qiymati 150 
kunga teng. 
-aylanuvchanlikning 
tezlashuvi 
hisobiga 
aylanma 
mablaglrga 
boladigan 
extiyojning kamayishi, ya’ni aylanma mablaglarning bolishi. Boladigan aylanma 
mablaglar summasini quyidagicha aniqlash mumkin: 
пл
пл
баз
год
высв
Т
Д
Д
Q
ОС
)
(



bu yerda, D
baz
va D
pl
–bazis va rejalashtirilayotgan davrlar uchun bir aylanishga 
sarflanayotgan vaqt miqdorlari, kun; 
Т
pl
–rejalashtirilayotgan davrdagi kunlar soni, kun. 
Misol: koprik qurish tresti yil mobaynida oz kuchi bilan 22900 ming somlik 
qurilish-montaj ishlarini bajaradi. Aylanma mablaglarning me’yorlanadigan qismi 
boyicha bir aylanishiga 104 kun rejalashtirilgan bolib, amalda esa 97 kunni tashkil etdi. U 
holda aylanma mablaglardan foydalanishning yaxshilanishi va aylanish tezligining ortishi 
hisobiga mablag miqdori: 


251
360
97
104
22900




высв
ОС
ming somni tashkil etadi. 
Aylanuvchanlikning tezlashuvi hisobiga aylanma mablaglarning boshashi 
(tejalishi) absolyut va nisbat bolishi mumkin. 
Absolyut boshash (tejalish) aylanma mablaglar ortacha miqdori hisobot davri 
mobaynida bazis davriga nisbatan qisqarib, bajarilgan qurilish-montaj ishlari esa bazis 
miqyosida saqlanib qolgan yoki undan kop bolgan holda yuz beradi. Aylanma 
mablaglarning nisbiy boshashi (tejami), agar aylanishlar hajmining osish tempi 
(bajariladigan qurilish-montaj ishlari) hisobot davrida aylanma mablaglar qoldiqlarining 
osish tempidan oldinda bolgan holatlarda sodir boladi. 

---

56 
Aylanma mablaglardan foydalanish samaradorligining barcha korsatkichlari 
aylanma mablaglarning umumiy uyushmasiga nisbatan va me’yorlanadigan qismiga 
nisbatan ham aniqlnadi. Undan tashqari, aylanuvchanlik korsatkichlari va mablaglar 
boshashi (tejami) aylanma mablaglarning alohida elementlari boyicha hisoblanadi. 
Aylanma mablaglarning alohida elementlari boyicha aylanuvchanligi (ishlab 
chiqarish zahiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish, pul mablaglari) aylanma mablaglar 
toliq aylanuvining qaysi stadiyalarida aylanuvchanligi ortganligi yoki sekinlashuviga yol 
qoyilganligi togrisida xulosa chiqarish imkonini beradi. Хojalik faoliyatini rejalashtirish 
va tahlil qilishda aylanma mablaglar aylanuvchanligi ozgarishining, xususan, me’yoridan 
ortiq va ortiqcha tovar-material qiymatlarning paydo bolish sabablarini aniqlash 
nihoyatda muhim ahamiyatga ega.