Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

marja 

deyiladi va 

bankning foydasini 

tashkil qiladi.  

Marja hajmi turli omillarga bog‘liq. Odatda beqaror konyunktura 

davrida, valuta kurslaridagi farqdan zarar ko‘rishi ehtimoli yuqori 

davrlarda marja oshadi. Marja miqdoriga shartnoma hajmi ham ta’sir 

etadi: u kichik bo‘lsa, marja yuqori bo‘ladi. Rasmiy axborotnomalarda 

---

 

280

valuta sotish va sotib olish bo‘yicha yoki ikkala kurs, ulardan bir yoki 

o‘rtacha kurs ko‘rsatilishi mumkin. O‘rtacha kurs – sotuvchi va sotib 

oluvchi kurslarning o‘rta arifmetigi. 

Sotuvchi o‘rtacha kursi 

– sotuvchi 

va o‘rtacha kursning o‘rta arifmetik qiymati. 

Xaridor o‘rtacha kursi 

–

 

xaridor va o‘rtacha kursning o‘rta arifmetik qiymati. 

Xalqaro to‘lov aylanmasida xorijiy valuta naqd emas, balki naqdsiz 

holatda amal qiladi. Tabiiyki, turli xil to‘lov vositalari kurslari turlicha, 

chunki ularning ishonchlilik va valuta riski darajalari turlichadir. 

Telegraf o‘tkazmasi bo‘yicha valuta kursi eng yuqoridir, chunki unda 

xorijiy valuta shu zahoti yoki kelasi kuni to‘lanadi. Bu operatsiya valuta 

riskini deyarli chetlab o‘tishga imkon beradi. Odatda, ularning kurslari 

rasmiy byulleten va kotirovka jadvallarida e’lon qilinadi. Boshqa to‘lov 

vositalari kursi u asosida aniqlanadi. 

[174]. 

Valuta bozorida turli turdagi shartnomalar amal qiladi. 

Ularning ko‘pchiligi 

spot

 shartlari asosida amalga oshiriladi. Uning 

asosiy xususiyati shundaki, bitimni imzolash va bajarish vaqtlari qariyb 

mos keladi. Bitimning bunday turida valuta sotuvchidan sotib oluvchiga 

shartnoma imzolanishi bilanoq (ko‘pi bilan ikki ish kunida) yetkaziladi. 

Spot shartnomalariga jami valuta shartnomalarining 90 foizi to‘g‘ri 

keladi.  

Ikkinchi valuta shartnomasi turi – 

muddatli 

shartnoma. Bunday 

shartnomalarning ikki xususiyati bor.  

Birinchidan,

 shartnoma imzolanishi va bajarilishi orasida ma’lum 

vaqt intervali bor. Bir haftadan olti-o‘n ikki oygacha. 

Ikkinchidan,

 valuta kursi shartnoma imzolangan davrda belgilan-

gani bo‘yicha qabul qilinadi. Valuta kurslari o‘zgarishlari unga ta’sir 

etmaydi. Muddatli shartnomalar valuta risklaridan sug‘urtalanish yoki 

valuta spekulatsiyasi maqsadida amalga oshiriladi. Eksportyor o‘zini 

xorijiy valuta kursining tushishidan sug‘urtalash maqsadida kelgusi 

valuta daromadini muddatli kurs bo‘yicha sotishi mumkin. Importyor 

xorijiy valuta kursi oshishidan o‘zini sug‘urtalash maqsadida kelgusi 

valuta tushumini ma’lum muddatga, muddatli kurs bo‘yicha sotishi 

mumkin.  

Rivojlangan davlatlar valuta bozorlarida valuta kursining 

o‘zgarishiga qarab ishlovchi valutachilar faoliyati to‘g‘risida qisqacha 

to‘xtalish mumkin. Bu valutachilarning asosiy maqsadi valuta bozorida 

valuta kurslarining o‘zgarishi asosida katta foyda olishdan iborat. Valuta 

kursining oshishi yoki pasayishiga qarab faoliyat ko‘rsatuvchilar xalqaro 

---

 

281

amaliyotda