Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

forvard 

operatsiyalari deb yuritiladi.  

Forvard operatsiyalaridagi valuta kursi spot shartnomasi bo‘yicha 

kursdan farqlanadi. U mukofot va chegirma usuli bilan o‘rnatiladi. 

Mukofot forvard kursi spot kursidan mukofot miqdoriga ko‘pligini bil-

diradi. Forvard marjasi, ya’ni spot va forvard orasida farq jahon kapitali 

bozoridagi depozitlarning foiz stavkalariga bog‘liq bo‘ladi. Depozit foizi 

kichik davlatlarda valuta kursi mukofot bilan, katta davlatlarda valuta 

kursi chegirma bilan belgilanadi.  

Kassa va forvard operatsiyalarini muvofiqlashtiruvchi valuta 

shartnomalaridan biri 

svop 

shartnomasidir. Bu shartnoma ikki valuta 

savdo-sotig‘ini darhol amalga oshirish sharti (spot) va shu bilan birga 

unga qarshi muddatli shartnoma tuzishni anglatadi. Masalan, dollarni 

markaga spot shartida sotish va shu zahoti uni sotib olish bo‘yicha 

muddatli shartnoma tuzish yoki unga teskari operatsiya dollarni markaga 

sotib olish spot shartnomasi va uni sotish bo‘yicha muddatli shartnomani 

tuzish kiradi. 

Forvard shartnomasi turlaridan biri 

opsion

 shartnomasidir. Opsion 

shartnomasini o‘ziga xos xususiyati  sotib oluvchining valutani emas, 

balki uni sotib olish huquqini sotib olishidir. Bunda sotuvchi ma’lum 

valutani ma’lum miqdorda sotish yoki sotib olish majburiyatini oladi. 

Sotib oluvchi esa shu miqdordagi valutani sotish yoki sotib olish 

huquqidan foydalanmaslik huquqiga ham ega. U bu uchun sotuvchiga 

---

 

282

opsion mukofotini to‘laydi. Agar sotib oluvchi o‘z huquqidan 

foydalanmasa, u mukofot summasida zarar ko‘radi. 

«Spot», forvard va opsion shartnomalari banklararo bozorlarda va 

birjalarda amalga oshiriladi. Birjada amalga oshiriladigan ixtisoslashgan 

shartnomalarga 

fyuchers 

shartnomalari kiradi. Fyuchers operatsiyalari 

fyuchers shartnomalarini sotish va sotib olish bo‘yicha tuziladi. 

Fyuchers operatsiyasi valutani sotib olish yoki unga qarama-qarshi 

operatsiya bilan tugaydi. Fyuchers operatsiyasining natijasi bu 

yutqazgan tomonning yutgan tomonga shartnoma tuzilgan va amalga 

oshirilgan vaqt orasidagi kursi farqini to‘lashdir. Bu farqni birjaning 

hisob-kitob (kliring) palatasi to‘lab beradi. Fyuchers shartnomalari 

imzolanishi bilan birjaning hisoblash markazida ro‘yxatdan o‘tadi. 

Fyuchers va boshqa muddatli shartnomalarning maqsadi valuta 

operatsiyalarini 

xejirlash

 yoki chayqovchilik asosida foyda olishdir. 

Banklar o‘z mijozlarining valuta risklarini o‘z zimmasiga olsalar 

(forvard operatsiya o‘tkazganda), unga teskari fyuchers bitimi 

yordamida bu risklarni kamaytiradi (yo‘qotadi)lar. Fyuchers bitimi 

tugaganda esa ular real tovarlar bitimidan ko‘rgan zararni, valuta kursi 

orasidagi farqdan olgan daromadi hisobidan qoplash imkoniyatiga ega 

bo‘ladilar.