Yillar davrida o‘zbekiston respublikasida biologik xilma-xillikni saqlash strategiyasini tasdiqlash to‘G‘risida

2-§. Strategiyani amalga oshirish bosqichlari

93. Strategiyani amalga oshirish quyidagi davrlarga mo‘ljallanadi:

birinchi bosqich (2019 — 2023-yillar) — qonunchilik bazasini takomillashtirish va Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududida beshta muhofaza qilinadigan tabiiy hudud barpo etish;

ikkinchi bosqich (2024 — 2028-yillar) — maqsadli ko‘rsatkichlarga va kutilayotgan natijalarga erishish.

9-bob. Maqsadli ko‘rsatkichlar va kutilayotgan natijalar

94. Strategiyani amalga oshirish dasturlari bo‘yicha:

muhofaza qilinadigan tabiiy hududlarni 12 foizgacha kengaytirishga;

Orol dengizining qurigan tubini 1,2 mln gektargacha o‘rmonzorlashtirishga;

Buxoro ixtisoslashtirilgan “Jayron” pitomnigida jayronlarni 1000 tagacha ko‘paytirishga;

har yili 1000 tagacha tuvaloqlarni ko‘paytirish va tabiatga qo‘yib yuborishga;

markaziy bo‘g‘inga — davlat qo‘riqxonalarining etalon ekotizimlariga ega bo‘lgan biologik xilma-xillik komponentlari monitoringining yagona tizimini yaratishga;

zamonaviy bioaxborot texnologiyalar (GIS-texnologiyalar) asosida biologik xilma-xillikning davlat monitoringi va davlat kadastrining yagona axborot ma’lumotlar bazasini yaratishga;

uch tilda (o‘zbek, rus va ingliz tillarida) ish yuritadigan www.biodiversity.uz saytini yaratishga;

2 mln ga hajmda tabiiy yaylovlar va pichanzorlar o‘simliklarini biobotanik tekshirishni har yili amalga oshirishga;

O‘zbekiston suv havzalarida qushlarning ovlanadigan turlari soni har yili hisobga olinishiga;

Quyimozor va To‘dako‘l suv omborlarini xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan suvli-botqoq joylar ro‘yxatiga (Ramsar Konvensiyasi) kiritish bo‘yicha materiallarni tayyorlashga va belgilangan tartibda berilishini tashkil etishga;

ovchilik monitoringi va baliqchilik xo‘jaligi suv havzalarining biologik resurslari holati tizimini yaratishga;

biologik xilma-xillikka bosim pasayishiga;

zarur moliyaviy qo‘llab-quvvatlashga;

iqtisodiyotning barcha sektorlarida biologik xilma-xillikni saqlash masalalari integratsiya qilinishiga;

ilmiy bilimlarga va oldini oluvchi yondashuvga asoslangan tegishli kompleks qarorlar qabul qilinishiga va samarali amalga oshirilishiga erishiladi.

95. Strategiyani amalga oshirish uchun 2019-2028-yillar davrida biologik xilma-xillikni saqlash va undan foydalanish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi ishlab chiqilgan. Harakatlar strategiyasi rivojlantirish strategiyalari va harakatlar rejalarini, sektorlar bo‘yicha dasturlar va boshqa rejalarni tahlil qilishga asoslangan va manfaatdor vazirliklar va idoralarni, ilmiy jamoatchilikni va ekologik nodavlat notijorat tashkilotlarni jalb etgan holda maslahatlashuv jarayoni yakunlari bo‘yicha ishlab chiqilgan.

Tabiat "chekinmoqda", bioxilma-xillikning qisqarib ketish jarayonlari rekord darajaga yetdi. Yer o‘z hosildorligini yo‘qotdi. O‘simlik va hayvonot dunyosi turlarining milliondan ortig‘i yo‘qolib ketish xavfi ostida turibdi. Insoniyat yangi biologik tahdidlar, xususan, koronavirus pandemiyasiga ro‘baru keldi. Bu haqda “Biologik xilma-xillik sohasida global istiqbol” mavzusidagi ma’ruzada keltiriladi.

Xo‘sh, bioxilma-xillik o‘zi nima? Bu savolga ko‘pchilik “tabiat” yoki “yovvoyi hayvonlar”, deb javob beradi. Ammo bioxilma-xillik hayotning barcha turlarini va sayyoramizda mavjud tabiiy tizimlarni o‘z ichiga oladi.

Bioxilma-xillik turg‘un tushuncha emas. U tabiat barcha biologik qismlarining o‘zaro bog‘liqligi va bir-birini taqozo etadi. Ko‘pincha mazkur tushunchaning uch darajasi farqlanadi: turlarning biologik rang-barangligi, genetik rang-baranglik va ekologik tizimlarning rang-barangligi. Bu uch daraja jamuljam holda bioxilma-xillikni tashkil etadi. Shu sababli, mazkur darajalarning har birini asrash umuman bioxilma-xillikni asrash uchun muhim.

Biz “biosfera”da, ya’ni sayyoramizning jonli qismida yashaymiz. Biosfera – juda faol substansiya. Lekin o‘zining turli biologik qismlarining boyligi tufayli u hayotni asrash nuqtai nazaridan juda barqaror. Biosfera faqat biologik hayotning boyligi tufayli sirtdan ko‘rsatilgan ta’sirlarga dosh beradi.

Yerda hayotning rang-barangligi qancha kamaysa, biosferaning sirtdan aralashuvlarga ta’sirchanligi shuncha ortadi. Bioxilma-xillik qancha kam bo‘lsa, sayyoramizning uzoq muddatli istiqbolda yashab qolish imkoniyatlari shuncha oz bo‘ladi.

Bioxilma-xillik mamlakatimizda xalqning iqtisodiy, estetik, sog‘liqni saqlashga oid va madaniy farovonligining muhim manbai hisoblanadi. Ammo butun dunyoda bioxilma-xillik kamayib borayotgani, chunonchi, noyob genlar, turlar va ekologik tizimlar yo‘q bo‘lib ketayotgani yurtimizga ham tahdid solmoqda. Buning sababi bitta – odamlar. Odamlar shunday bir sharoitlarni yaratdilarki, ularda yo‘q bo‘lib ketgan turlar miqdori 65 million yil oldingi dinozavrlar davridan boshlab butun tarix mobaynida yo‘q bo‘lib ketgan turlar miqdoridan ham ko‘proq.

Agar bioxilma-xillik yo‘qolishining hozirgi tezligi saqlanib qolsa, odamlarning tabiiy yashash joylarini buzish, ifloslash, iqlimni o‘zgartirish borasidagi harakatlari natijasida sayyoramizdagi turlarning yarmi 100 yildan ham kamroq vaqt ichida yo‘q bo‘lib ketadi.

Masalan, so‘nggi 40 yil davomida baliq ovlash yiliga 20 million tonnadan 135 million tonnaga oshdi. Baliq zaxiralarining 75 foizi yo‘qolib ketdi. Shunga qaramasdan, Yer yuzida yashovchi insonlarning har beshinchisining ovqatlanish ratsioniga baliq kiradi.

Bioxilma-xillikka odamlar ta’sirining bosh omillari biologik resurslar iste’molining o‘sib borayotgani, insonning ishlab chiqarish faoliyati, qishloq xo‘jaligi hamda odamlar yashaydigan joylar kengayib borayotganidir.

Bu odamlar rivojlanish jarayonlarini, o‘z iste’moli, savdo-sotiq va hokazolarni butunlay to‘xtatishi kerak, degan ma’noni anglatadimi? Yo‘q. Ammo insonning hayot faoliyati va mavjudligi uchun ne’matlar ishlab chiqarish jarayonida bioxilma-xillikka ziyon yetkazmaslik va uni kelajak avlodlar uchun saqlab qolish yo‘llarini topish ustida barcha odamlar bosh qotirishlari lozim.

Biologik xilma -xillikni saqlashning 6 sababi

Biologik xilma -xillikni saqlashning ahamiyati ko'pincha noto'g'ri tushunilgan tushunchadir. Biz ko'pincha hayron bo'lamiz - nega biologik xilma -xillikni saqlash muhim? Iqtisodiy ta'sir, resurslarni tejash va hatto ommaviy qirg'in hodisalarini oldini olish kabi ko'p narsalarni ko'rib chiqish kerak. O'qing, chunki biz biologik xilma -xillikni saqlash nima uchun muhim vazifa ekanligini bilib olamiz.

1. Ekotizimning mahsuldorligi

Biologik xilma -xillikni saqlashga e'tibor qaratishimiz kerak bo'lgan asosiy sabablardan biri bu ekotizim mahsuldorligini oshirishga yordam berishidir. To'g'ri ishlaydigan ekotizim tabiiy ravishda iqlim o'zgarishi kabi og'ir ekologik sharoitlarga chidamli bo'ladi.

Eng yaxshi misol - bu katta o'rmonlarning to'liq o'rmonlari kesilishi. Bu daraxtlar tuproq eroziyasidan va boshqalardan katta himoya qiladi. Ularni olib tashlagach, tuproqning yuqori qatlami ko'pincha bo'ronda olib ketiladi yoki kuchli yomg'irda yuviladi.

2. Tibbiy kashfiyotlar

Biz biologik xilma -xillikni saqlash ustida ishlashni davom ettirishimiz kerak bo'lgan eng muhim sabablardan biri - bu kutilayotgan tibbiy kashfiyotlarning ko'pligi. Olimlar saraton kasalligini davolashning yangi usullarini ishlab chiqish uchun o'simliklar, hayvonlar va hatto mikroblarning kuzatuvlaridan foydalanadilar. Aslini olganda, odamlarning barcha dori -darmonlari odamlarga sinovdan o'tkazilmasdan oldin, birinchi navbatda, laboratoriya hayvonlarida tekshirilishi kerak. Bu ularning toksikligini, dozasini va samaradorligini aniqlash uchun juda muhimdir.

Odamlarning genetikasi haqidagi bilimlarimizga muhim hissa qo'shgan organizmlarga Common House sichqonchasi, E.coli bakteriyasi, Thermus aquaticus bakteriyasi, mikroskopik dumaloq qurt C. elegans va mevali chivin Drosophila melanogaster kiradi. Bu organizmlar DNK qanday nusxa ko'chirilishini yaxshiroq tushunishga olib keldi, ular olimlarning inson genomini xaritalash qobiliyatiga hissa qo'shdi va boshqalar.

Ushbu kashfiyotlarda ishlatilgan ko'plab hayvonlar ko'pincha dunyoning eng chekka qismlarida uchraydi. Agar siz yomg'ir o'rmonida yashiringan ko'plab kashf qilinmagan turlarni hisobga olsangiz, nima uchun ularning yashash joylarini saqlab qolish uchun harakat qilishimiz kerakligi aniq bo'ladi. Bu bilan biz olimlar bizning tibbiy bilimlarimizni davom ettirishini kafolatlashga yordam bera olamiz.

3. Tabiiy go'zallik va hordiq

Biz biologik xilma -xillikni saqlashga e'tibor qaratishimiz kerakligining yana bir sababi - bu tabiiy go'zallikning ahamiyati. Butun mamlakat bo'ylab qizil o'rmon kabi ko'plab tarixiy joylar mavjud bo'lib, ular o'z maqomini kelajak avlodlar zavqlanishlari uchun himoya qilishlari kerak.

Qizil o'rmonlarga kelsak, bu daraxtlar muntazam ravishda 600 yil umr ko'rishadi. Hatto ba'zilarining yoshi 2 mingga yaqin. Biroq, ularning o'sishi juda sekin. 1850 -yillardan boshlab, yog'och kesish qizil daraxtlarning yashash muhitining deyarli 96 foizini yo'q qildi. Qolgan narsalar tarixiy bog'larda saqlanib qolgan. Qayta urinish bo'lsa ham, bizning bolalarimiz hali ekilgan daraxtlarni ko'rmaydilar. Shuning uchun tabiiy joylarni asrab -avaylash juda muhim. Ko'pincha etkazilgan zararni tiklash uchun bir necha avlod kerak bo'ladi.

Tabiiy va yovvoyi landshaftlar shahar landshaftlaridan uzoqlashish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari, odamlar qushlarni kuzatish, kanoeda sayr qilish, piyoda sayr qilish va tabiatni suratga olish kabi hordiq chiqarish tadbirlaridan bahramand bo'lishlari mumkin. Garchi biologik xilma -xillikning estetik qiymati dunyo aholisining boy qismiga tegishli bo'lishi mumkin bo'lsa -da, bu hali ham biologik xilma -xillikni saqlashning ahamiyatini oshiruvchi tegishli dalil.

4. Turlarning omon qolishi

Bir nechta istisnolardan tashqari, Yerdagi har bir tur omon qolish uchun boshqa turlarning xizmatiga bog'liq. Bu hamkorlik ekotizim nima ekanligini aniqlashning bir qismidir. Tegishli misol - tuproq, o'simliklar va bakteriyalar o'rtasidagi munosabatlar. Bu azot aylanishi deb nomlanadi.

Boshqa tegishli misollarga quyidagilar kiradi:

Tuproqni oziqlantiruvchi hayvon chiqindilari.

Ekinlardan ham hayvonlar uchun oziq -ovqat manbai bo'lgan somon hosil bo'ladi.

Yosunlar tabiiy azot tuzatuvchi sifatida xizmat qiladi.

Kemiruvchilar tuproqni shamollatadi va shu bilan uning suv o'tkazuvchanligini yaxshilaydi.

Yomg'ir qurtlari tuproqni urug'lantiradi.

5. Chiqindilarni yo'q qilish va boshqalar Tabiiy chiqindilarni yo'q qilish jarayoni biz biologik xilma -xillikni saqlashga e'tibor qaratishimizning yana bir sababidir. Sog'lom ekotizimda uglerod va organik chiqindilar ko'pincha daraxtlar tomonidan tutiladi va tabiiy ravishda qayta ishlanadi.

Afsuski, ekologik stress bu tabiiy jarayonni buzmoqda. O'rmonlar odatda har yili 2,4 milliard tonna uglerodni o'zlashtiradi. Biroq, bu ko'rsatkich pasayishni boshlaydi. Bu jarayon, ehtimol, daraxtlar o'limining ko'payishi, shuningdek, kesish kabi hodisalar bilan bog'liq. Bunday holda, karbonat angidridni yutilishining pasayishi muammoning doimiy ravishda kuchayib borishiga olib kelishi mumkin.

6. Iqtisodiy foyda

Biologik xilma -xillikni saqlash muhimligini muhokama qilar ekanmiz, uning antropotsentrik qiymatini eslatib o'tolmaymiz. Biologik xilma -xillik odamlarga ko'p foyda keltirdi va ko'pchilik tovarlar ko'rinishida keladi. Bu tovarlar qazib olinadi va sotiladi va ular tarkibida ekinlardan tortib dori -darmonlargacha bor.

Shunga qaramay, biologik xilma -xillikning ko'p afzalliklarini baholab bo'lmaydi. Biz iqlimni tartibga solish, havo va suvni tozalash, kislorod va namlik hosil qilish kabi ekotizim xizmatlari haqida gapirayapmiz. Shunga qaramay, ekologlar xizmatlari narxini belgilashga urinayotgan bir guruh ekologlar ularning qiymati 3 trillion dollardan oshishini hisoblab chiqishdi. Asosan, bu shuni anglatadiki, agar biz ushbu xizmatlarni almashtirsak, biz butun global YaIMdan kattaroq summani to'lashimiz kerak bo'ladi.

Garchi biologik xilma -xillikni saqlashning iqtisodiy foydasini ko'rib chiqish muhim bo'lsa -da, ko'pchilik bu yondashuvni tanqid qiladi. Ularning ta'kidlashicha, bu juda utilitarian va insoniydir. Agar biz iqtisodiy qiymatga ega bo'lgan turlar va ekotizimlarga nisbatan noaniqlik haqida o'ylasak, bu to'g'ri.

Xulosa qilish

Biologik xilma -xillikni saqlash - barchamiz harakat qilishimiz kerak bo'lgan narsa. Bu atrof -muhit, hayvonlar va o'zimiz uchun to'g'ri tanlovdir. Biz yashash joylarini yo'qotishdan tortib ifloslanishgacha turli xil tahdidlarni engishimiz kerak. Biroq, biz kelajakka e'tibor qaratadigan oqilona strategiyalarni qabul qilib, bugungi kunda o'zgarishlarni boshlashimiz mumkin.

Sharhlar bo'limida biologik xilma -xillikni saqlashning ahamiyati haqida o'z fikringizni bildiring.