Yetishtirish texnologiyasi va ekologiya

Amarant o‘simligining agrotexnikasi
A m arant  issiqsevar  va  y o m g ‘sevar  o ‘sim lik  hisoblanadi. 
A m arant  o ‘sim ligi  ekiladigan  m aydonlar  kuzda  25-28  sm 
chuqurlikda  hay dab  q o ‘yiladi.  Er  haydash  oldidan  organik 
va  m ineral  o ‘g ‘itlar  bilan  oziqlantiriladi.  Erta  bahorda  yerlar 
tekislanib,  begona  o ‘tlardan  tozalanadi.  A m arantni  ekishni 
barqaror  iliq  ob-havoda  (aprel-m ay  oylarida),  tuproqning  u ru g ‘ 
tushgan  chuqurligi  10-12  gradusgacha  qizigan  paytda  o ‘tkazish 
tavsiya qilinadi. 0 ‘sim likni ekishda sharoit va m uddatlarni to ‘g ‘ri
46

---

belgilash  urug‘lam m g  qiyg‘os  unib  chiqishini  ta ’m inlovchi  omil 
b o ‘lib  hisoblanadi.  Shuni  k o 'z d a   tutish  lozim ki,  u ru g ‘  tushgan 
tuproqda  uning  unib  chiqishi  uchun  issiqlikdan  tashqari  etarli 
m iqdorda  nam lik  b o ‘lishi  kerak.  A m arantning  u ru g ‘i  qattiq 
parda  bilan  qoplanganligi  uchun  unga  etarli  m iqdorda  suv  talab 
qilinadi.  Shuning  uchun uni  optim al  m uddatlarda  ekilm asa yoki 
tuproqning  yuza  (4  sm  gacha)  qatlam i  qurib  qolgan  b o ‘Isa, 
unda  quruq  iqlim li  m intaqalarda  m aysalam ing  unib  chiqishi 
kafolatlaiim aydi.  A m arantni  ekish  usullarini  tanlash  hosil 
m iqdoriga va uning rivojlanishiga ijobiy ta ’sir etuvchi om illardan 
hisoblanadi.  A m arantni qator oralari yum shatiladigan  ekin turlari 
kabi,  qator  oralari  30,  45,  60  sm  egatlarga,  u ru g ‘  olish  uchun 
ekiladigan m aydonlarda esa  70  sm  li  egatlar olib  ekilishi m a ’qul. 
Q ator  oralari  60  sm   kenglikda  b o ‘lganda  am arantni  gektariga 
o ‘rtacha  1-2 kg  urug‘  ekish tavsiya qilinadi. A gar qator oralari 45 
sm  dan  egat olinib  ekilsa  o ‘sim likning  ekish norm asi  10-15%  ga 
k o ‘payadi.  U ru g ‘lam i  ekishda nam langan  g ‘alvirdan  o ‘tkazilgan 
qum,  chirigan  g o ‘ng,  superfosfat  va  boshqa  m ahsulotlardan 
u ru g ‘ni  to ‘ldiruvchi  sifatida  ular  1:10  yoki  1:5  nisbatda 
foydalaniladi. A m arantni u ru g ‘ini ekish uchun sabzavot ekadigan 
seyalkalardan  foydalaniladi.  U lar  b ir  vaqtda  qator  oralari  60- 
70  sm  li  sug ‘oriladigan  egatlam i  tayyorlab  ketadi.  H ar  b ir  m etr 
m asofada  25-30  ta  yaxshi  rivojlangan  m aysalam ing  m avjudligi 
ekishdagi  eng  yaxshi  qalinlik hisoblanadi.  M aysalam ing bunday 
qalinligi  o ‘sim iikni  parvarish  fazasida  ob-havo  sharoitining 
noqulay  kelishida  ulam ing  m um kin  qadar  nobud  b o ‘lishini 
hisobga  olinganda  o ‘rim -y ig ‘im   davriga  kelib  har  b ir  m etr 
uzunlikda  10-12 ta  yaxshi rivojlangan o ‘sim lik qoladi. U m g ‘likka 
ekilgan  m aydonlarda  o ‘sim likning  qalinligi  15-20%  ga  kam  
b o ‘lishi  m um kin.  A m arant  ekilgan  m aydonlarda  qoldirilgan 
k o ‘chatlar gektaridan 600-700  sentner k o ‘k m assa va  1-2  sentner 
u ru g ‘  yetishtirish uchun etarli hisoblanadi.
A m arant  o ‘sim!igini  parvarish  qilish  m urakkab  jarayon 
b o ‘lm asdan 
barcha 
ekib 
o ‘stiriladigan 
o ‘sim liklam ing
47

---

agrotexnikasiga  o ‘xshash.  0 ‘sim likni  ekishdan  keyin  yem i 
yum shatish,  begona  o ‘tlardan  tozalash  kerak.  Aymiqsa,  har 
qanday  tuproqqa  ham   bahor  oylarida  qatqaloq  hosil  b o ‘lishi 
m um kin va m aysalam ing pay do b o ‘lishini, ulam ing rivojlanishini 
qiyinlashtiradi.  Shuning uchun qatqaloqni ekishdan 4-6 kun keyin 
engil  yum shatgichlar  yordam ida  ishlash  kerak.  D astlabki  2-3 
haftada  asosiy  e ’tibom i  m aysalar unib  chiqqandan  keyin begona 
o ‘tlarni  y o ‘qotish,  qator  oralarini  yum shatish  va  yagana  qilishga 
qaratm oq  kerak.  0 ‘sim liklam i  b o ‘yi  10-15  sm   ga  etganda  qator 
oralarini  ishlash  bilan  birga  ulam ing  rivojlanishini  tezlashtirish 
m aqsadida  gektar  hisobiga  40  kg  dan  azot  va  20  kg  dan  kaliy 
o ‘g ‘iti berib, 5-6 sm chuqurlikda kultivatsiya o ‘tkaziladi.  Ikkinchi 
oziqlantirish o ‘sim likning b o ‘yi 30-35 sm ga etganda gektariga 30 
kg dan azotli va fosforli o ‘g ‘itlar bilan oziqlantiriladi.  0 ‘sim likni 
oziqlantirish  albatta  su g ‘orishdan oldin  am alga  oshirilishi  lozim. 
0 ‘sim lik  oziqlantirilgandan  va  su g ‘orilgandan  keyin  uning 
o ‘sishi  va  rivojlanishi  tezlashadi.  O xirgi  oziqlantirishni  uning 
b o ‘yi  70-80  sm  ga etganda  azotli  va  kaliyli  o ‘g ‘itlar  berish bilan 
tugallanadi.  M avsum   davom ida  am arantni  6-7  m arta  su g ‘oriladi 
va  gektariga  95-105  kg  azot,  70  kg  fosfor,  50  kg  kaliy  va  yer 
haydash oldidan  15-20 tonna g o ‘ng bilan oziqlantiriladi. A m arant 
o ‘sim ligini  yashil  m assasini  gullash  fazasidan  u ru g ‘lam ing 
sutli-m um li  etilish  fazasiga  etguncha  o ‘rila  boshlanadi.  lyul 
oyigacha am arant o ‘sim ligini 2-3  m arta о ‘rib  olinadi.  Bu esa iyul 
oyining  oxiriga  kelib  ildiz  tizim idan  yangi  o ‘t  о ‘sib  chiqishini 
ta ’m inlaydi.  A m arantning  yashil  m assasida  oqsil  m odasi  k o ‘p 
b o ‘lganligi  uchun  chorvachilikda  silos  va  boshqa  oziqalarni 
ishlab  chiqarishda k o ‘proq ishlatiladi.