Yetishtirish texnologiyasi va ekologiya

Mahsulot  tayyorlash. 
0 ‘sim lik  m evasi  pishib  etilm asdan 
onalik gulining ustunchasi y ig ‘ib  olinadi va soya yerda quritiladi.
XUSHBO‘Y RUTA -  RUTA GRAVEOLENS L.
X u sh b o ‘y ruta -  
Ruta graveolens L., 
rutadoshlar - 
Rutaceae 
oilasiga  kiradi.  B o ‘yi  70  sm  gacha  b o ‘lgan  hidi  yoqim li  yarim  
buta.  Poyasi  y o g ‘ochlangan,  pastki  tom oni  shoxlangan  b o ‘lib, 
h ar  yili  k o ‘plab  bir  yillik  novdalar  hosil  qiladi.  Bargi  oddiy, 
um um iy k o ‘rinishi uchburchaksim on, ikki va uch m arta patsim on 
ajralgan,  kulrang-yashil  b o ‘lib,  poyada  uzu n  bandi  bilan  ketm a- 
ket joylashgan.  B arg  b o ‘lakchalari  ch o ‘ziq-teskari  tuxum sim on, 
to ‘m toquchli b o ‘lib, u n d a ju d a k o ‘p nuqtalar (efir m oyi saqlaydigan 
joylar) bor.  G ullari yash ilro q -san q  rangli, qalqonsim on to ‘pgulga 
y ig ‘ilgan.  Eng yuqoridagi gullarida gulkosacha va gultoji barglari 
5  tadan,  qolganlari  esa  4  tadan,  otaligi  8-10  ta,  onalik  tuguni
4-5  xonali,  yuqoriga  joylashgan.  M evasi  4-5  xonali,  sharsim on 
k o ‘sakcha.
Iyun-iyul  oylarida gullaydi.
Geografik 
ta rq a lis h i.  Janubiy  Q rim dagi  quruq  tosh  va 
sh ag ‘alli  qiyaliklarda  o ‘sadi.
M a h s u lo t  ta y y o rla s h .  Q ‘sim lik  gullash  davrida  shu  yilgi 
о ‘sib  chiqqan novdalari  о ‘rib olinadi  va quritilm asdan ishlatiladi.
K im yoviy 
tarkibi. 
O 'sim likning  yer  ustki  qism i  tarkibidagi
0,25-1,2%  efir m oyi (sineol, penin, lim onen, aldegidlar, kislotalar 
va  boshqa  birikm alardan  tashkil  topgan),  flavonoidlar  (asosan 
rutin),  alkoloidlar,  0,5-1%   gacha  furokum arinlar  b o ‘ladi. 
Furokum ariniardan bergapten  va ksantotoksin  ajratib olingan.
54

---

Ishlatilishi. 
Tibbiyotda  x u sh b o ‘y   ruta  o ‘sim ligm ing  yer 
ustki  qism i  preparatlari  qon  tom irlam m g  spazmasi  natijasida 
kelib  chiqqan  bosh  o g ‘rig ‘i,  pnevm oniya,  revm atizm ,  bolalarda 
tirishish  bilan  o ‘tadigan  kasalliklam i  davolashda  ishlatiladi. 
B ulardan tashqari,  q o ‘tir va boshqa teri  kasalliklarini  davolashda 
ham  q o ‘llaniladi.