Yer usti transport tizimlari

 
5.7. Siqilgan gazlar tarkibi, xossalari va ishlatilishi 

---

62 
Siqilgan gazlarda asosiy yonuvchi modda bo‘lib, metan xisoblanadi. Bunday 
gazlarni dvigatellarda qo‘llashning afzalligi shundaki, ularning oktan soni yuqori 
bo‘lganligi uchun dvigatelning siqish darajasini ancha oshirishga imkon beradi. 
Siqilgan gazlar tabiiy gaz konlaridan, yo‘ldosh neft -gazlaridan va boshqalardan 
olinadi. Siqilgan gazlarni suyuq xolatga o‘tkazish uchun juda yuqori bosim va past 
xarorat talab etiladi. Bu o‘z navbatida xo‘jalik sharoitida kiyinchiliklarni tug‘diradi. 
Siqilgan gazlarni gaz magistrallariga, gaz qazib olish konlariga yaqin joylarda 
qo‘llash samaraliroq xisoblanadi. 
Yuqori kaloriyali gazlarga tabiiy va yo‘ldosh gazlar, neftni qayta ishlashdan 
olinadigan gazlar, metan fraksiyali koks gazlari kiradi. O‘rta kaloriyali guruxdagi 
gazlarni ko‘mirni kokslash paytida olinadigan koks gazlari, va boshqa gazlar tashkil 
qiladi. O‘rta kaloriyali gazlarni faqat yuqori kaloriyali gazlar bo‘lmagan xollarda 
qo‘llash maqsadga muvofik xisoblanadi. 
Ko‘p xollarda avtomobillarga va avtobuslarga xajmi 50 litr bo‘lgan 20 MPa 
ishchi bosimga muljallangan gaz ballonlari o‘rnatiladi. Avtomobillarga xar birining 
massasi 65...70 kg bo‘lgan bunday ballonlardan 5...8 ta o‘rnatiladi. Undan ortiq 
o‘rnatilganda ballonlarning umumiy massasi 500 kg dan oshib ketadi, bu o‘z 
navbatida avtomobilning foydali yuk tashish qobiliyatini kamaytiradi. Bulardan 
tashqari, avtomobil gaz ballonida xarakatlanganda, uning zaxirasi benzinga va 
suyultirilgan gazga nisbatan 2 marta kam masofaga etadi. Siqilgan gazlar yuqori
bug‘lanuvchanlik xususiyatiga ega, bu esa uning isrof bo‘lishiga, ko‘p sarflanishiga 
sabab bo‘ladi. Siqilgan gazlarning yong‘indan xavfliligi juda yuqori. Bu xollar 
siqilgan gazlarni keng qo‘llashga to‘sqinlik qilib kelmokda. SHuning uchun siqilgan 
gazlar ishlatilganda texnika xafsizligi qoidalariga qat’iy rioya qilish zarur.