Yer poʻstidagi yoriqlar, kanallar orqali

Vulkanlar haqida tushuncha va ularning mahsulotlari. Zilzila. Seysmik va aseysmik hududlar geologiyasi va geokimyoviy xususiyatlari
Vulqon — Yer poʻstidagi yoriqlar, kanallar orqali lava, issiq gaz, suv bugʻlari va jins boʻlaklarini chiqarib turadigan geologik tuzilma. Vulqon markazida asosiy vulqon kanali joylashgan boʻlib, yuqori mantiyadagi magma havzasidan (magma oʻchogʻi) magma va boshqa vulqon jinslari shu kanal orqali koʻtariladi.
Vulqon kanalining yuqori qismi vulqon boʻgʻzi, kanalning voronkasimon teshigi krater deb ataladi.
Vulqonning otilishi, lavaning qotishi jarayonida bugʻ va vulqon suvlari ajralib chiqadi. Vulqon otilishi qisqa, davriy va uzok, davom etishi, baʼzilari butunlay soʻnib qolishi mumkin.
DUNYODAGI ENG KATTA VA HAVFLI VULQONLAR
1.Etna vulqoni (Sitsiliya, Italiya) – dunyoning eng yirik va xavfli harakatdagi vulqonlaridan biridir. U Sitsiliyaning janubiy sohillarida (O’rta yer dengizi) joylashgan. Doimiy vulqon otilishi sababli Etnaning cho’qqisi o’zgarib turadi, shuning uchun uning haqiqiy balandligi aniq emas. Maydon jihatidan esa 1250 kv km ni egallaydi. Etna vulqoning 40 ta krateri mavjud. O’rtachasiga uch oyda bir marta lavasini otadi.
2.Sakuradzima vulqoni (Kagosima, Yaponiya) – qadimiy vulqon hisoblangani bilan, 1955 yilda beri doimiy harakatda. U istalgan paytotilishi mumkin. Oxirgi bunday voqea 2009 yilda sodir bo’lgan. Vulqon yaqinidagi shahar aholisi hamisha tezlik bilan evakuatsiya bo’lishga tayyor turadilar. Vulqon tepasida veb-kameralar o’rnatilgan bo’lib, muntazam kuzatib turiladi.
3.Vezuviy vulqoni (Napoli, Italiya) – u ham dunyoning eng kuchli va xavfli vulqoni hisoblanadi. Vezuviy Italiyadagi uchta harakatdagi vulqonlardan biridir. Bu vulqonning 80 marta kuchli otilishi haqidagi ma’lumotlar bor. Ulardan eng kuchlisi 79 yil 29 avgustda sodir bo’lib, Pompey,Gerkulanum va Stabiya kabi qadimgi Rim shaharlarini yo’q qilib yuborgan. Oxirgi qattiq vulqon otilishlaridan biri 1944 yilda sodir bo’lgan. Vulqonning balandligi dengiz sathidan 1281metr balandlikda joylashgan, krater diametri – 750 metr.
4.Kolima vulqoni (Xalisko, Meksika) – dunyoning eng xavfli va kuchli vulqonlaridan biri. Uning oxirgi otilishi 2005 yilning 8 iyunida qayd qilingan. O’shanda olov 5 km balandlikka otilgan,mamlakat hukumati yaqin atrogdagi qishloq aholisini ko’chirishga majbur bo’lgan. Kolima vulqoni 1576 yildan beri 40 marta otilgan.Gungi kunda bu vulqon nafaqat yaqin o’rtadagi qishloq aholisiga, balki butun Meksikaga xavf tug’dirmoqda.
5.Galeras vulqoni (Narinyo, Kolumbiya) – kuchli va baland vulqon. Balandligi dengiz sathidan 4276 metr yuqorida joylashgan,diametri esa 20 km. Bu vulqon Janubiy Amerikada, Kolumbiyada hududida joylashgan. Bu vulqon 2010 yil 26 avgustda lava otgan, shu sababli tog’ yonbag’ridagi kichik shahar aholisini evakuatsiya qilishga to’gri kelgan.Olimlarning aytishlaricha Galerasda 7 ming yil ichida 7 marta yrik vulqon otilishi ro’y bergan. 1993 yilda kraterda tadqiqod ishlarini olib borayotgan geologlarning 6 nafari vulqon otilishi natijasida halok bo’lganlar. 
Niragongo vulqoni (Kongo Demokratik respublikasi) –3469 metr balanlikka ega bo’lgan harakatdagi vulqondir. U Afrikaning markaziy qismidagi Virunga tog’ida joylashgan bo’lib, Afrika mintaqasining eng kuchli vulqoni hisoblanadi. N’iragongo vulqonida Afrikadagi lava otilishlarning 40% i sodir bo’ladi.