Yer masalasi qadim-qadimdan

Issiqlikning taqsimlanishi joyning geografik kengligiga, quyosh nurining sochilishi miqdoriga, bu joyda uzoq turuvchi havo massasining xususiyatiga va yer yuzasining tuzilishiga bog‘liqdir. Iqlimga ta ’sir etuvchi omillarga bog‘liq holda havo harorati mavsumiy tafavutlar hosil qiladi.
Respubhkaning yozi juda issiq va uzoq boladi. Tekislik va tog‘
etaklarida iyul oyi havosining o‘rtacha harorati +26°, +30°C bo'lib, janubda esa +31°, +32°C gacha ko‘tariladi. Eng yuqori havo harorati Termizda +50°Cga etadi. Qizilqumda qum yuzasi +75°, +80°C gacha qiziydi.

Yoz faslida havo haroratining yuqori boiishi ekin va mevalar tez etilishiga imkon byeradi. Quyosh nuri ta ’sirida mevalar shirador bo ‘lib yetiladi.

Qishda, yanvar oyida havoning o‘rtacha harorati 0°dan pasayishi mumkin. Ustyurtda -10°, Toshkentda - 1°, Termizda +2,8°C bo‘ladi. Tog‘Uo'lkalarda haroratning taqsimlanishiga tog‘ tizmalari yo‘nalishi, tog‘larning past-balandliligicha, quyoshga va havo oqimlarining yo‘nalishiga nisbatan joylashganligi ta ’sir etadi. Bu ta’sir tufayli havo harorati pasaya boradi.
Havo haroratining yillik o‘rtacha tafovuti tekisliklarda 25-30°C, tog‘larda esa 20-25°C atrofidadir. Tafovutning bu qadar kattaligiga sabab, asosan yozda havo haroratining juda yuqori yo‘nalishidir.
Yog‘inlar. 0 ‘zbekiston hududidagi yog‘inlarning asosiy qismini Atlantika okeanidan esuvchi nam havo massalari keltiradi. B ug‘arbiy havo massalarining namligi o‘lkamizga kelguncha ancha kuchayadi. Respublikada yomg'irlar hudud va mavsumlar bo ‘yicha juda notekis taqsimlangan.
0 ‘zbekiston hududidagi yog‘inlar miqdori joyning okeandan uzoq-yaqinligiga va nisbiy balandligiga, tog‘ tizimlarining qayerda joylashganligiga, tog‘lar yonbag‘rining quyoshga o‘ng yoki teskariligiga va havo massalarining xususiyatiga bog‘liq.
Respublikada yog‘inlaming asosiy qismi qish va bahor oylariga to‘g‘ri keladi. Yilhk yog‘inlarning 30 foizi qish oylarida, 40 foizi esa bahor oylarida yog'adi.
Qor respublika hududining hamma joyida yog‘adi, qor qoplami qalin emas va uzoq turmaydi.
Tog‘larda esa qor ko‘p yog‘adi va qahn qor qoplami 2 oydan 6 oygacha tugamasligi mumkin. Tog‘lardagi qor qoplamining qalinligi 1 m. dan ortadi.
Shamollar. 0 ‘zbekistonning shimoli qismida shamollar ko‘proq shimoli-sharqiy yo‘nalishda esadi. Shomollar yo‘nalishi janubga tomon o ‘zgarib, awal sharqiy, so‘ngm janubiy-sharqiy yo‘nalishga o ‘tadi.
Yozgijazirama issiqda quruq, chang-to‘zonli shamollar esadi. Tog'li joylarda shomollarning yo‘nalishi yer yuzasining tuzilishiga bog‘liq. Bu joylarda ko‘proq tog‘-vodiy, fyon kabi mahalliy shomollar esadi. Tog‘- vodiy shamollari respublikamizning barcha vodiylarida kuzatilgan.
Farg‘ona vodiysidan «Farg‘ona darvozasi» orqali Mirzacho‘l tomon «Bekobod» (yoki Xavaos) shamoli esadi. Darvoza orqali Mirzacho‘ldan Farg‘ona vodiysi tomonga esuvchi shamol «Qo‘qon shamoli» deyiladi.

Bekobod shamoli asosan qishda, ya’ni bosim darvozadan g‘arbga past, sharqda esa yuqori bo‘lganida esadi, shamolning tezligi sekundiga 30-40 m.gacha yetadi. Yozda shamol tezligi sekundiga 15-20 m. dan oshmaydi.

Q o'qon shamoli ko‘pincha bahor va kuzda esadi. Bu paytda g‘arbda havo bosimi yuqori bolib, g‘arbiy shamollar kuchayadi, tezligi sekundiga 15-25 m.ga etadi. Bu shamol havo haroratini pasaytiradi.